Mieszków

Stan obecny

Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Mieszkowie
ul. Dworcowa 10, 63-200 Mieszków.

Historia

Dwór z 2. poł. XVIII w.
Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1290 r., kiedy to biskup poznański Jan Gierbisz wybudował tu pierwszy kościół i ustanowił parafię. Świątynia ta przetrwała do połowy XVII w. Pierwsi właściciele wsi pisali się z Mieszkowa, a w 2. poł. XV w. przyjęli nazwisko Mieszkowskich. Pieczętowali się oni herbem Odrowąż, aczkolwiek istnieje teoria, że pierwsi Mieszkowscy posiadali herb Drogosław. W 1462 r. dziedziczkami były siostry rodzone Świątka i Barbara, następnie znajdujemy tu Wincentego w 1474 r. i Andrzeja w 1510 r. Niewielka część wsi na pocz. XVI w. należała do Jana Cielęckiego, który posiadał także czwartą część młyna i pustkę zwaną „Jarzynkowskie Siedlisko” leżącą za kościołem. Na pocz. XVI w. Andrzej Mieszkowski wybudował we wsi pierwszy drewniany dwór. Folwark istniał tu znacznie wcześniej, za czasów Małgorzaty Szczurskiej. Szczegółową genealogię rodziny Mieszkowskich ze wzgl. na objętość tekstu pominiemy w opisie. Więcej informacji o tej rodzinie można znaleźć na stronie internetowej wsi. Kościół w Mieszkowie w 1. połowie XVII w. był już całkowicie zniszczony, do tego stopnia że ok. 1650 r. ksiądz Jan Cieński musiał go opuścić. Wieś w tamtym czasie była podzielona na Mieszków Mały i Wielki. W skład dóbr Mieszkowskich wchodziła także Wolica Pusta. Ważniejsze wydarzenia we wsi to zaraza w latach 30. XVII w. i budowa nowego kościoła przez Stanisława Mieszkowskiego w 1670 r. Był on zapewne ostatnim dziedzicem Mieszkowa o nazwisku Mieszkowski. Z żoną Katarzyną Dalechowską miał pięcioro dzieci, jednak nie pozostali oni w Mieszkowie. Od pocz. XVIII w. wieś była w posesji Barbary Żychlińskiej, 1-0 v. Strzeleckiej, 2-o v. Miaskowskiej h. Bończa.
W 1714 r. w zapiskach dotyczących Mieszkowa po raz pierwszy pojawia się nazwisko Herstopskich z Hersztopa h. Ogończyk, przy okazji chrztu Balbiny Malczewskiej 31 maja 1714 r. W tamtym czasie we wsi wznosił się już nowy dwór, który zastąpił wiekową budowlę Mieszkowskich. Mieszkali w nim kolejni posesorzy dóbr: Teofil i Marianna Rozdrażewscy. W 1740 r. urodziła im się córka Zofia Agnieszka, a dwa lata później Wiktoria Katarzyna. W 1745 r. urodził się jeszcze syn Kazimierz Feliks. Mniej więcej w tym czasie posesorem dóbr został Józef Hersztopski, syn Michała i Marianny Cielęckiej h. Zaremba, ożeniony z Julianną Koszutską h. Leszczyc. Mieli oni córki: Salomeę (1740-1787) i Elżbietę (ur. w 1753 r.). Józef zapewne umarł na pocz. lat 50. XVIII w. zaś posesja Mieszkowa przeszła w ręce jego brata – Ludwika, sędziego ziemskiego wschowskiego, ożenionego z Marcjanną (nie Marianną) Grabską z Grabu h. Wczele. Mieli oni syna Józefa (1768-1815), późniejszego szambelana na dworze królewskim. W Mieszkowie bywał albo też mieszkał na stałe kolejny brat dziedzica – Jakub – pisarz grodzki wschowski, posesor Wolicy. Oprócz wymienionych braci Ludwik miał jeszcze dwie siostry: Wiktorię i Barbarę. Do 1760 r. był posesorem dóbr, jednak wkrótce postanowił zmienić ten stan rzeczy. W tymże roku, na zamku koźmińskim, zawarł umowę kupna Mieszkowa i przyległości od hrabiego Piotra Pawła Sapiehy h. Lis (1701-1771), ożenionego z Zofią Marią Skowrońską, a nast. z Joanną ks. Sułkowską h. Sulima. Sapieha był stolnikiem wielkim litewskim, wojewodą smoleńskim, generałem... etc. Niestety nie wiemy na skutek jakich transakcji stał się on właścicielem opisywanych dóbr. Hersztopski w tym czasie był już pisarzem ziemskim wschowskim. Będąc pełnoprawnym właścicielem dóbr odnowił wiekowy dwór, lub też wybudował na jego miejscu nowy. Dnia 30 kwietnia 1768 r. w Mieszkowie urodził się Józef Piotr Stanisław, syn dziedziców. Z tej okazji Ludwik H. ufundował nowy kościół na miejscu starej świątyni. Przy chrzcie udzielanym przez ks. Józefa Dameckiego, dnia 21 sierpnia tegoż roku, uczestniczył osobiście książę Piotr Sapieha. Dziecku dodano imiona Władysław i Antoni z Padwy. Gdy w 1776 r. zmarła siostra Ludwika – Barbara Kobylińska - pochowana została już w nowym kościele, w grobie zbudowanym specjalnie dla jego fundatorów. Rok później, 16 czerwca 1777 Mieszków otrzymał prawa miejskie, zatwierdzone przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, które posiadał do 1873 r.
Dziedzic Ludwik Hersztopski umarł 26 stycznia 1789 r. Był właścicielem także: „Cząszczewa, Wolicy, Osieka, Stramnic, Bucza i Śmiełowa”. Dnia 3 lutego ciało przewieziono z dworu do kościoła, zaś pogrzeb odbył się dopiero 26 maja. Po złożeniu dziedzica do grobu ufundowano mu nagrobek, który znajdował się w kościele jeszcze pod koniec XIX w. Dobra po Ludwiku odziedziczył syn Józef (1768-1815), ożeniony z Konstancją Józefą Malczewską z Malczewa h. Awdaniec (1770-1813). Mieli oni pięcioro dzieci, z których wieku dorosłego dożyły tylko dwie córki. Byli to kolejno: Ludwik Jakub Filip (1794-1795), Marianna Katarzyna (1797-1797, zm. po 8 dniach), Zofia Nepomucena Katarzyna (1798-1799), Katarzyna Józefa Tekla (1801-1836) oraz Eleonora Józefa Konstancja (1808-1845). Dziedzic umarł w wieku 48 lat, dnia 24 listopada 1815 r. i pochowany został obok rodziców w miejscowym kościele. Po śmierci Józefa i Konstancji na dziedzica Mieszkowa wybrano Piotra Hersztopskiego, prawdopodobnie bratanka dziedzica. Mógł on być synem Jakuba H. z Wolicy. Piotr H. znany jest jako założyciel Bractwa Kurkowego w 1818 r. Trzy lata później w Żegocinie córka Józefa - Katarzyna Hersztopska - wyszła za Józefa Grzegorza Mikołaja Taczanowskiego h. Jastrzębiec (1799-1868). Tym sposobem stali się oni kolejnymi dziedzicami Mieszkowa. Rok później urodził się pierwszy syn – Edmund – a później jeszcze Władysław (1825-1893), Wiktoria Zofia Józefa i Zofia Wiktoria (1828-1855). Po urodzeniu ostatniej córki Taczanowscy wzięli rozwód i niebawem Katarzyna wyszła za Eustachego Grabskiego h. Wczele, z którym miała jeszcze córkę Eustachię Józefę. Józef Taczanowski nie ożenił się ponownie. Zmarł 24 czerwca 1868 r. w Salzbrunn i pochowany został w Choryniu. Dobra odziedziczył po nim syn Władysław, który 27 kwietnia 1858 r. w Bonikowie zaślubił Bogusławę Helenę Ewę Chłapowską h. Dryja (1839-1920). Z tego związku pochodziły dzieci: Katarzyna Emilia (1859-1862), Emilia (1860-1945), Zofia (1863-1945), Maria Helena Alfonsyna (1864-1873), Edmund (1866-1944) oraz Elżbieta Józefa Florentyna (1878-1945).
W 1811 r. w Mieszków liczył 328 m-ców w 31 domach, a w 1837 r., pomimo pożaru na pocz. lat 30., liczba ta powiększyła się do 733. W 1885 r. w Mieszkowie było 57 domów i 619 m-ców, w tym 453 katolików, 147 ewangelików i 19 żydów. Miasto posiadało pocztę listową do Jarocina i Urząd Pocztowy III klasy, własną gorzelnię i młyn parowy. Był tu także folwark proboszczowski o pow. 283 mórg. Obok miasta istniała wieś Mieszków z 33 domami i 331 m-cami. Na terenie majątku Władysława Taczanowskiego, czyli dominium, znajdowały się 53 domy z 712 m-cami, w tym 30 ewangelików i 682 katolików; 317 analfabetów. Dobra posiadały własną gorzelnię, młyn, cegielnię oraz kopalnie torfu. Ogólny obszar majątku wynosił 9038 mórg. Dziedzic zmarł w wieku 67 lat, dnia 12 marca 1893 r. w swoim drugim majątku – Szypłowie, pochowany zaś został w Mieszkowie. Majątek po ojcu odziedziczył syn Edmund, który 24 listopada 1898 r. ożenił się z Julią Czesławą Modlibowską h. Dryja. Mieli prawdopodobnie tylko jedną córkę – Zofię. W 1926 r. majątek pod zarządem Franciszka Wójcińskiego – dzierżawcy – liczył 400 ha, w tym 375 ha ziem uprawnych oraz 25 ha łąk i pastwisk. Czysty dochód gruntowy podawany do celów wyliczenia podatku wynosił 5972,21 talarów (łącznie z Wolicą Pustą i Bielejewem). W latach 1939-45 wieś nosiła nazwę Mühlenfelde. Po wojnie ziemie majątku rozparcelowano, a dawny folwark i dwór stały się częścią wsi i zostały zaadoptowane do nowych celów. W budynkach gospodarczych mieściły się np. magazyny. Dwór stał się siedzibą Kurkowego Bractwa Strzeleckiego w Mieszkowie.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Powiat jarociński: http://www.powiat-jarocinski.pl/Perelki_architektoniczne.html
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Geoportal;
Mapster:
17069 @ Karte des Deutschen Reiches 1:100 000 - Generalstabskarte /1870 - 1944/
- plik mapy: KDR100_326_Miloslaw_ca1893_DRMC5820326.jpg
6620 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3970_Neustadt_1940.jpg
6621 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3970_Neustadt_1944.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór wzniesiony w stylu tzw. „polskim”, na planie prostokąta w dłuższej osi N-S, fasadą skierowany na zachód, parterowy, nakryty wysokim dachem łamanym, krytym dachówką. W siedmioosiowej fasadzie skromna jednoosiowa wystawka dachowa, zapewne drewniana, zwieńczona trójkątnie. Układ wnętrz dwutraktowy, z sienią na osi. Budynek nie posiada cech stylowych. W kierunku południowym od kościoła znajdowało się drugie podwórze gospodarcze, pośrodku którego była studnia z żurawiem. Obecnie dawny układ przestrzenny jest tu całkowicie zatarty, zaś na miejscu zabudowań utworzono ogródki dla mieszkańców bloków mieszkalnych, sąsiadujących z folwarkiem od str. wschodniej.

Park

Przy dawnej gorzelni zachowały się pozostałości parku z XIX w. o pow. 1,045 ha, wliczając w to spory staw we wschodniej części założenia. Na podst. analizy map archiwalnych stwierdzamy, że w okresie od pocz. XX w. do wojny park znajdował się w tych samych granicach co obecnie. Spory obszar pośrodku był zapewne dużym placem albo stanowił nieużytki.
W otoczeniu samego dworku rośnie stary drzewostan, który prawdopodobnie stanowi późniejsze nasadzenia, z okresu po 2. wojnie światowej.

Inne

Zabytkowy rynek z ratuszem i pomnikiem gen. Stanisława Taczaka (1874-1960) – głównodowodzącego Powstania Wielkopolskiego
Kościół p.w. św. Wawrzyńca, plebania

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011