Dobieżyn

Stan obecny

Własność J.S.T. Wiejski Dom Kultury w Dobieżynie.

Historia

Dwór z k. XIX w.
Dobieżyn to wieś położona 2 km na południe od Buku. Począwszy od czasów późnego średniowiecza, była ona własnością kościoła w Granowie. Ośrodkiem zarządu dóbr było wójtostwo, które należało do tzw. Klucza Bukowskiego i odprowadzało zyski dla biskupów poznańskich. Pierwsza wzmianka pisana o D. pochodzi z 1354 r.; w zapiskach nazwa wsi pojawia się także jako Dowieżyno, Dowięzino (1580), Dobieżyno oraz Dobieszyn (XIX w.). Przez stulecia wójtostwem zarządzali wójtowie, lecz na pocz. XVIII w. zmieniła się forma zarządzania sołectwem i puszczano je w tzw. posesję, czyli inaczej mówiąc dzierżawę. I tak w 1708 r. znajdujemy tu dzierżawców (posesorów) Rosińskich, następnie po śmierci Franciszka Rosińskiego w 1721 r. - Korzeniowskich, którym w 1724 r. urodził się syn Andrzej. Od 1730 r. posesorami byli Władysław Radoliński h. Leszczyc z żoną Marianną Rzeszotarską. W 1738 r. ich córka Helena wyszła w Dobieżynie za Floriana Jana Ważyńskiego. Rok później w "wójtostwie" (pierwotnym dworze) urodziły się ich dzieci - bliźnięta - Florian i Stanisław. W 1742 r. w D. urodziła się Agnieszka Dorota, zaś 2 lata później Franciszka Kazimiera - córki Jana Ważyńskiego i Heleny Radolińskiej.
Pomimo, że właścicielami wsi formalnie byli biskupi poznańscy, w 1774 r. znajdujemy ciekawą zapiskę, że wójt Dobieżyna "dziedzic" Wawrzyniec Lutomski sprzedał sołectwo Stanisławowi Świderskiemu. Żona tegoż - Karolina - zmarła w 1780 r. i pochowana została w Gostyniu. Zwyczaj nazywania wójta "dziedzicem" najwyraźniej przyjął się na dobre, bo później jeszcze (w 1788) jest tak nazywany Maciej Falędzki. Po Falędzkim "dziedzicem" wójtostwa został Kazimierz Zabielski ożeniony z Teresą Biskupską. W 1801 r. urodziła się w D. ich córka Julianna, zaś rok później - Salomea Nepomucena.
Sekularyzacja dóbr biskupich w Dobieżynie nastąpiła zapewne przed 1820 r. Jej pierwszymi "prywatnymi" właścicielami byli Leon Szołdrski h. Łodzia z żoną Józefą Świderską. W 1822 r. w D. urodził się ich syn Józef Hipolit, a w 1830 r. córka Emilia Teresa. Dwa lata później urodziła się ich druga córka - Julianna Stanisława. W poł. XIX w. we wsi mieszkali także Kurczewscy. W 1837 r. we wsi znajdowało się 48 dymów, w których mieszkało 407 osób. W 2. poł. XIX w. wieś przeszła w ręce niemieckie; w bliżej nieokreślonym okresie należała do majętności w Dusznikach.
W 1885 r. na Dobieżyn leżący w pow. bukowskim składała się wieś oraz dwa folwarki: o pow. 915 oraz 524 morgi. We wsi znajdowało się 58 domów z 496 m-cami, w tym 441 katolików i 55 ewangelików; 140 analfabetów. Pod koniec XIX w. dla ówczesnych właścicieli niemieckich wybudowano obecny dwór, jednakowoż folwarki nie stanowiły typowej majętności ziemskiej. Były to raczej duże gospodarstwa, bez ozdobnych parków z gazonami, alejkami, boskietami; elementów małej architektury, etc. Na pocz. XX w. gospodarstwa te zapewne zostały rozparcelowane, gdyż nie znalazły się w księgach adresowych okresu międzywojennego. Na mapach archiwalnych nie znajdujemy też określenia, typowego dla zespołów dworskich - "Gut", czy też "Vorwerk". Na pocz. XX w. w rozbudowującej się wsi wybudowano też nową szkołę. W okresie 2. wojny światowej wieś nosiła nazwę Doberfeld. Po wojnie relikty dawnego folwarku stały się elementem typowej wsi rolniczej.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Geoportal;
Mapster:
11813484 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3665_Buk_IX.1944_APP_Sygn._M.top.25-1062.jpg
5922 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3665_Buk_1891.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór późnoklasycystyczny. Budynek wzniesiony na nierównomiernym planie, zbliżonym do litery "L", w której narożniku (płn.-zach) umieszczono trójkondygnacyjną wieżę. Od południa część piętrowa do której dostawiona jest od str. północnej cz. parterowa z mezzaninem, nakryta dwuspadowym dachem. Elewację północną możemy uznać za fasadę budynku. Po bokach posiada dwa nieznaczne ryzality zwieńczone trójkątnymi szczytami. Do wejścia prowadzą schody ujęte murkami. Dwór był wielokrotnie przebudowywany, wcześniej od północy posiadał znaczny ryzalit mieszczący główne wejście.

Park

Brak. Teren nieistniejącego parku, niegdyś o pow. ok. 3 ha, stanowi obecnie nieużytki albo działki mieszkańców. Otaczał on dwór, lecz większa część (ok. 80%) rozciągała się w kierunku płd. od dworu. W części płd.-wschodniej znajdował się śródparkowy staw.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011