Węgierki

Stan obecny

Stan własności nieznany.
Mieszkania prywatne albo JST.

Historia

Pałac z 3. ćw. XIX w.
Węgierki to wieś leżąca 9 km na wschód od Wrześni, pomiędzy DK nr 92, a autostradą A-2, przebiegającą podobnie jak dawny tzw. "trakt warszawski". Pierwsze wzmianki w których odnotowano wsi "Węgry, Wangri" pochodzą z 1391 r. W kolejnych zapiskach występuje ona jako Vingry (1394) i Wengry (1430). Pierwsi właściciele nazwali się Węgierskimi, podobnie jak dziedzice położonego zaledwie kilka kilometrów stąd Węgierskiego. Była to wówczas drobna szlachta bez kmieci (jak podaje "Słownik Geograficzny...").
Z czasem Węgierki podzieliły się na aż sześć części, należących na przeł. XVI i XVII w. do Węgierskich, Przyborowskich, Wydzierzewskich, Skąpskich, Bardzkich oraz Bartochowskich. Z osób odnotowanych w zapiskach warto wymienić Baltazara Wydzierzewskiego z żoną Katarzyną Wilkońską (1558), Annę Golczewską - córkę Jana Węgierskiego, tejże braci: Stanisława, Sebastiana, Macieja i Marcina (dwaj ostatni sprzedali pewną część Bardzkiemu). Z ich matką Dorotą ożenił się Sebastian Przyborowski; córką tegoż była Agnieszka. Gwoli ścisłości należy dodać, że część wsi była także w posiadaniu Potulickich h. Grzymała, gdyż w 1584 r. Marcin Węgierski sprzedał ją Piotrowi Potulickiemu, wojewodzie brzeskiemu. Z tego okresu pochodzą też wzmianki o pierwotnym dworze, wybudowanym najpewniej przez Tomasza Przyborowskiego zwanego "Dobiesław". Dwie z części wsi nosiły swoje unikalne nazwy: Strachowiec (Strachowiecz) i Kołubie (Kołubiec, Kolibok).
Po Baltazarze W. odziedziczyli synowie: Wawrzyniec, Marcin i Ambroży. Potulicki swoją część sprzedał Stanisławowi Działyńskiemu (1599), po którym dziedziczył bratanek Mikołaj Dz. (w 1615). Jan Węgierski sprzedał część Andrzejowi Naramowskiemu (1612), a w 1620 Wojciech W. - Działyńskiemu. Tenże Mikołaj Dz., starosta kościański, w 1623 r. sprzedał swą część Stanisławowi Strzałkowskiemu, ożenionemu z Barbarą Wydzierzewską. Siostra tejże - Marianna - wyszła za Sebastiana Gorazdowskiego.
Kolejne pokolenie we wsi reprezentowała Anna Strzałkowska, córka Stanisława, zamężna za Macieja Dorpowskiego; pojawił się tu także Jan Drachowski (mąż Teresy Młodziejewskiej), po którym ich część przejął w 1644 r. syn Maciej. W 1646 r. Strzałkowscy sprzedali swoją część Wojciechowi Młodziejewskiemu. Córka Macieja D. - Anna - wyszła za Jana Płońskiego; swoją część wsi również sprzedała Młodziejewskiemu.
Po 2. wojnie szwedzkiej pewne części Węgierek scalono i tym sposobem ich liczba zredukowała się do czterech. Siedzieli na nich Katarzyna Młodziejewska z mężem Mikołajem Smarzewskim, Marcin Węgierski, Piotr Gorazdowski i Łąccy, także posiadacze Otoczny i Chwałkowic. Pod koniec XVII w. właścicielami tychże działów byli: "Gorazdowszczyzna" - Teresa M., wdowa po Stanisławie Drachowskim i jej synowie; "Barszczyzna" - Andrzej Rożnowski z Chociczy Wielkiej, nast. Tomasz R., syn Wacława i jego brat Andrzej; "Strzałkowszczyzna" - Kazimierz Drachowski (od 1715), syn Stanisława;
Na pocz. XVIII w. rozpoczęto spisywanie ksiąg parafialnych w Gozdowie, z których to zapisek poznajemy także licznych posesorów, zarządców, itd. Na części Rożnowskiego byli to Jakub i Maria Borzęccy. Liczni potomkowie Stanisława Drachowskiego w 1623 r. sprzedali wszystkie swoje części i cząstki Aleksandrowi Rożnowskiemu, synowi Andrzeja R. i Marianny Potockiej. Łąccy zniknęli stąd w latach 40.. XVIII w. i tym sposobem właścicielem całej wsi został Rożnowski. W 1741 r. urodził się syn jego i Marianny - Stanisław, a następnie (w 1743) - Antoni. Z drugiej żony dziedzica - Marii Szawczyńskiej - pochodził syn Józef Karol (ur. 1754), Antoni oraz Ignacy. Miał też Rożnowski córki: Zofię oraz Kunegundę, która w 1759 r. wyszła za Józefa Góreckiego z Sulenina. Siedem lat później w W. urodziła się ich córka Franciszka Wincencja Józefa.
Dnia 24 maja 1779 r. bracia Rożnowscy dokonali exdywizji, na skutek to której transakcji dziedzicem W. został Antoni R, pisarz grodzki gnieźnieński. Matka zrzekła się swoich praw do majątku za drobną opłatą w wys. 10 tys. złp. Dziedzic Węgierek, Antoni R. ożenił się w 1779 r. z Jadwigą Poleską. Mieli oni co najmniej dwie córki: Katarzynę i Magdalenę Annę Teklę (ur. 1780). Taż Katarzyna dnia 24 listopada 1802 r. wyszła w Kossewie za generała Antoniego Korytowskiego h. Mora, wdowca z Chwałkowa w parafii Mądre. Nie wiemy jak oni to zrobili, ale jeszcze tego samego dnia, we dworze w Pigłowie (par. Mądre) trzymali do chrztu dziecko imieniem Tytus Leopold Faustyn, syna Feliksa Zielińskiego - posesora Pigłowa i Antoniny z Bogdańskich.
Pomiędzy 1802, a 1807 r. właścicielem wsi został Stanisław Kostka Poniński h. Łodzia. Zapewne to Ponińscy wybudowali we wsi nowy dwór, w którym dnia 15 listopada 1808 r., 27-letni Stanisław P., wówczas już pułkownik wojska polskiego, zaślubił Annę Marię Nepomucenę Helenę z Bnińskich Sierakowską. W 1812 r. urodziła się ich córka Waleriana, zmarła jako 6-mies. dziecko. We dworze mieszkała też młodsza siostra dziedziczki - Teodora z Krzyckich Sierakowska, która zmarła mając 25 lat. Pochowano ją w grobie Ponińskich w Węgierkach.
Właściciele Węgierek mieli dziewięcioro dzieci, byli to: Edward Marceli Franciszek (1810-1893) ożeniony z Eustachią Józefą Grabską h. Pomian; Rozalia Julia (1811-1885) zamężna dwukrotnie, za Juliana hr. Dąmbskiego i Adolfa Ignacego Łączyńskiego h Kościesza; Waleria Nepomucena Albertyna (1812-13), Bolesław Józef Aleksander (1814-1887), ożeniony z Leokadią Goetzendorf-Grabowską h. Zbiświcz; Paulina Urszula (1815-1882), zam. za Arsena hr. Kwileckiego h. Byliny; Joanna Nepomucena Wiktoria (1817-1898), zam. za Jana Nepomucena Niemojewskiego h. Wieruszowa; Seweryna (1818-1899), zamężna za Stanisława Franciszka Żółtowskiego h. Ogończyk; Wiktoria Klementyna Rozalia (1825-1862), zamężna za Edwarda Józefa Ignacego Rożnowskiego oraz Aniela Józefa Tekla (1828-1875), zamężna za Antoniego hr. Czarneckiego h. Prus (III). Hrabia Poniński w okresie Księstwa Warszawskiego był dowódcą 12 Pułku Piechoty. Po powstaniu był wybitnym politykiem, deputowanym na sejm prowincjonalny i wiele in. Jako że był lojalny wobec zaborców, w 1840 r. otrzymał tytuł hrabiowski od Króla Prus. Zmarł dnia 4 listopada i pochowany został we Wrześni.
W 1843 r. oficjalnym dziedzicem W. został Adam Żychliński (1809-1846). Był on dalekim krewnym Ponińskich, tak więc zapewne nie odziedziczył, tylko kupił majątek. W skład dóbr wchodziły wówczas: Karczew, Sołeczna, Węgierki oraz karczma Nowy Świat. Żoną dziedzica była Elżbieta Mikorska h. Ostoja (1814-1884), miał z nią czworo dzieci: Artura (183901882), Józefa Bronisława (1840-1842), Mariannę (1842-1911), zamężną za Władysława Kazimierza Dehnela oraz Józefa Romana (1846-1922), ożenionego z Elżbietą Gładkowską. Ten ostatni miał z Elżbietą syna Artura Antoniego (ur. 1880).
W 2. poł. XIX w. Żychlińscy sprzedali wieś w ręce Niemca o nazwisku Genge. W 1872 r. dobra w Węgierkach miały 1617 mórg obszaru, w tym 1559 m. ziemi uprawnej i 58 m. łąk. Czysty dochód gruntowy wynosił 1779 talarów. Ok. 1880 r. wieś miała 142 m-ców wyznania katolickiego i 188 ha, w tym 174 ha ziemi uprawnej. Obszar dworski obejmował 410 ha, w tym 385,14 ha ziemi uprawnej i 9 ha nieużytków, a na jego terenie znajdowało się 15 dymów ze 194 m-cami, w tym 9 protestantów. Czysty dochód gruntowy wynosił 5213 marek.
Emanuel Genge był zapewne budowniczym opisywanego pałacu, ale w 1881 r. sprzedał W. niejakiemu Hulewiczowi. Ten zdaje się był kupcem i specjalizował się w nabywaniu posiadłości i odsprzedawaniu ich z zyskiem. Sprzedał dobra Komisji Kolonizacyjnej, która rozparcelowała majątek zaś resztówka po majątku, czyli dawny obszar dworski, otrzymała nazwę Wilhelmsau. Emanuel Genge zmarł we Wrześni w 1902 r.
Na polach dawnego majątku Niemcy utworzyli mniejsze gospodarstwa, a dla wiernych koscioła ewangelickiego w latach 1904-7 wybudowali murowany kościół. Należał do tzw. Ewangelickiego Kościoła Unijnego w Polsce. Kościół poświęcono jako katolicki w 1946 r.
W 1926 r. wieś miała 202 m-ców. Był tu kołodziej Szczepański, kowal Schube, rzeźnicy W. Pniszek i A. Schwarz; szewcy M. Kajdasz i J. Pawlicki; producent papierosów Bethke i karczma E. Złoczewskiego. Kolejne ks. adresowe z 1928 i 1930 r. wsi nie wymieniają w ogóle. W latach 1939-45 nosiła ona nazwy Wengierki / Wilhelmsau (cz. wschodnia wsi), których nie zmieniła reforma administracyjna III Rzeszy w 1943 r. Po 2. wojnie światowej pozostałości dawnego zespołu pałacowego stały się elementem krajobrazu wiejskiego. W budynku prawdopodobnie przez cały okres powojenny mieściły się mieszkania.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Geoportal;
Mapster:
5931 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3672_Mieltschin_1944.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Pałac (a raczej okazały dwór) w stylu późnoklasycystycznym. Budynek fasadą skierowany na płn. z niewielkim odchyleniem wschodnim, parterowy z mezzaninem, podpiwniczony, nakryty łagodnym dachem dwuspadowym. Pośrodku fasady piętrowy ryzalit, zwieńczony niskim trójkątnym frontonem, poprzedzony szerokimi schodami. Górna część ryzalitu jest zarazem wystawką dachową na całej szerokości budynku, i przechodzi w analogiczny ryzalit od strony południowej.

Park

Pozostałości parku z 2. poł. XIX w. Wraz ze stawem w cz. zachodniej mają pow. około 2,5 ha.

Inne

Kościół, mur., pocz. XX w., par. p.w. Najświętszego Serca Pana Jezusa

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011