Płaczki

Stan obecny

Własność ANR albo JST

Historia

Dwór z 1870 r.
Płaczki to wieś leżąca ok. 6 km na południe od Środy Wielkopolskiej. Pod koniec średniowiecza była to wieś szlachecka, a jej nazwa "Płaczki", Placzky, Placzkowo stosowana była także w odniesieniu do wsi Płaczkowo w pobliżu Jutrosina albo do wsi Bartoszewice. Pierwsze wzmianki pisane znajdujemy dopiero w 2. poł. XV w., gdy dziedzicem tej wsi był Jan Płaczkowski. W 1462 r. zapisywał on na poł. P. po 30 grzywien posagu i wiana żonie Małgorzacie. Oprócz części Płaczkowskich swoje działy w Płaczkach posiadali Bieganowscy (także dziedzice Strzeszek), Piotrowscy i Ostrowscy, z których znany był Zachariasz z Ostrowa. Część wsi w latach 70. XV w. posiadał także Maciej Komornicki z żoną Anną. Ich synem był Mikołaj "Czeczerad" Chwałkowski, herbu Odrowąż. Pod koniec lat 70. XV w. we wsi pojawiają się także Andrzej i Wojciech Pigłowscy, zaś rodzina Pigłowskich występuje we wsi przez cały wiek XVI. Z kolei Czeczeradowie Chwałkowscy przewijają się w zapiskach dotyczących Płaczek do 2. połowy XVI w. W latach 20. i 30. sprzedali wiele swoich części Płaczek wspomnianym Pigłowskim, wtedy też pojawili się w P. Słupscy oraz Jezierscy z Jezior Wielkich. W latach 40. byli to Jan i Stanisław J. Wtedy też Zofia Chwałkowska wniosła dziedzinę Chwałkowskich w wianie Michałowi Brodowskiemu h. Grzymała. Tegoż synowie (Mikołaj, Andrzej i Jerzy) w 1582 r. dokonali podziału majątku, a Płaczki przypadły wówczas Jerzemu. Ostatnia z Brodowskich - Anna - wyszła za Wojciecha Zielińskiego, a będąc wdową, w 1624 r. sprzedała swoją część Płaczek - Bartłomiejowi i Janowi Szetlewskim Karasiom.
W zw. z powyższym możemy założyć, że wieś na przełomie XV i XVI w. dzieliła się na 6 do 8 części. W 1. poł. XVI w. liczba ta zmalała do ok. czterech, a to z powodu odsprzedaży, tudzież związków małżeńskich zawieranych pomiędzy w. wym. rodzinami. Nie jesteśmy w stanie prześledzić oddzielnej historii każdego z tych działów (dziedzin), dlatego możemy jedynie wymienić chronologicznie najważniejszych posiadaczy wsi. Pokrótce omówiliśmy już "Czeczeradów", pozostali zatem Bieganowscy z których dziedzicem był w latach 40, XVI w. Łukasz B., rodzimi dziedzice Płaczkowscy (o których będzie dalej) oraz cała reszta. Byli to chronologicznie: Komorniccy (koniec XV w.), Mikołaj Budziejewski (1492 i później), Jan Słupski (1538), Jakub Golski (1541), Jan, Kasper, Maciej i Wacław Słupscy (1569), Andrzej Korab Pigłowski, syn Macieja (1575), Barbara Szczytnicka, wdowa po Macieju Pigłowskim (1582), Anna Poniecka i Katarzyna Palędzka, córki Jana Słupskiego (1603), Jan Karsznicki (1605), Marcin Poniecki (1609), Krzysztof Słupski (1614), Bartłomiej i Jan Szetlewscy (1626), Wacław Karsznicki (1675), Teresa Wyganowska z synami Andrzejem, Janem, Wojciechem i Władysławem (1685) oraz Andrzej Osiecki, łowczy inowrocławski, który "zamyka" epokę Płaczkowskich w Płaczkach w 1683 r.
Tak więc wracamy do Płaczkowskich, aby w wielkim skrócie przedstawić genealogią tej rodziny w Płaczkach. Pierwszym jak wiadomo był Jan, zwany też "Pankala" oraz jego dzieci: Piotr i Katarzyna. W 1512 r. Jan z Piotrem sprzedali Płaczki Annie Skoroszewskiej, żonie Macieja Płaczkowskiego. Tenże Maciej był synem Mikołaja, ale nie wiadomo kim ów Mikołaj był dla Jana "Pankali" (może bratem?). Pozostali bracia Macieja to: Bartłomiej, Stanisław, Jan i Marek. Katarzyna w 1514 r. kwitowała Macieja (wuja?) z jej części odziedziczonej po rodzicach.
Marek Płaczkowski w 1534 r. ożenił się z Klarą Skąmpską i miał z nią syna Sebastiana, ożenionego z Nadarzycką. Maciej i Skoroszewska mieli synów: Stanisława któremu dali połowę wsi w 1548 r., ożenionego z Reginą Nadarzycką oraz Marcina, w 1560 r. ożenionego z Urszulą Szurkowską (Golińską?). Jan nie miał dzieci, a swoją część w 1548 r. sprzedał swemu synowi Stanisławowi. Stanisław (senior) miał syna Jakuba, a brat jego Bartłomiej miał z żoną Jadwigą dzieci: Reginę, zamężną za Jana Karnijskiego, Walentyna i Jana.
W połowie XVI w. (albo wcześniej) Płaczkowscy wybudowali we wsi dwór, na którym w 1555 r. Sebastian oprawił posag i wiano swojej żonie Helenie Nadarzyckiej. Jego drugą żoną została Barbara Drachowska, córka Błażeja. Z kolei Jan Płaczkowski, syn Bartłomieja, ożenił się z Zofią Pruślińską, która w 1582 r. kasowała swą oprawę na wsi P. w towarzystwie swego kuzyna Daniela.
W 1585 r. Łukasz Płaczkowski, syn Marcina i Urszuli Golińskiej, ożenił się z Barbarą Klonowską. Był dziedzicem Płaczek w 1. poł. XVII w. Jego drugą żoną została Dorota Dobieszewska, córka Krzysztofa. W 1629 r. Łukasz płacił od 7 chałup w Płaczkach sumę 3,15 złp. tzw. "podymnego". Jego synami byli: Maciej, Jan oraz Marcin, który w 1642 r. ożenił się z Marianną Koszutską h. Leszczyc. Był on dziedzicem Płaczek ex equo z bratem Maciejem. Dziećmi jego i Koszutskiej byli: Jadwiga zamężna za Kazimierza Karszyńskiego oraz Łukasz Płaczkowski, który w 1690 r. dał zobowiązanie swemu kuzynowi Janowi (synowi Piotra i Anny Wiśniewskiej), że sprzeda mu swą część Płaczek za 17 tys. złp. Jego pierwszą żoną była wdowa po Borzymowskim - Dorota Łochyńska, zaś drugą Marianna Skoroszewska, wdowa zdaje się po dwóch mężach. Z kolei Jan, jego kuzyn, ożeniony był z Marianną Jordanówną Stojewską. Jan Płaczkowski sprzedał swoją część Płaczek w 1693 r., za kwotę 27 tys. złp. - Andrzejowi na Stawcu Osieckiemu łowczemu inowrocławskiemu. Kontrakt podpisano w "fundum" wsi Płaczki, czyli ówczesnym dworze. Łukasz siedział na swojej części P. aż do śmierci w 1704 r.
Po Osieckim ożenionym z Eleonorą Grabką h. Pomian, wieś Płaczki odziedziczył syn Antoni oraz córka Konstancja, zamężna za Jana Krambera. Wdowa Grabska po śmierci Osieckiego wyszła za Sebastiana Radlic-Haza, burgrabię konińskiego. Konstancja miała z Kramberem syna Ignacego.
W latach 20. posesorem wsi został Bogusław Karczewski, ożeniony z Ludwiką z Kurnatowskich h. Łodzia. Po jego śmierci wdowa wyszła za Jana Mielęckiego h. Ciołek, miecznika wschowskiego (zm. 1735). Po Bogusławie posesję odziedziczył Dobrogost Karczewski, zwany też dziedzicem, w czym nie było nic dziwnego, albowiem właściciele obracali się gdzieś w "wielkim świecie" i zapewne nawet tu nie bywali. W poł. XVIII w. Dobrogost ożenił się z Heleną Mielęcką, córką Samuela i Ludwiki Twardowskiej.
W 1756 r. Konstancja Osiecka / Kramber sprzedała Płaczki, Brodowo, Murzynowo, Chwałkowo i inne - Jerzemu Sebastianowi Radlic-Hazie, synowi Aleksandra i Urszuli Golcz. Jeszcze w tym samym roku Haza sprzedał dobra Edwardowi Garczyńskiemu, kasztelanowi rozpirskiemu, za kwotę 212639 złp. Nie wiadomo jednak czy do tej transakcji doszło, bo w kolejnych latach dziedzicami Płaczek, Chwałkowa, Czartek i Młodzikowa była rodzina Wierusz-Kowalskich h. Wieruszowa. W 1765 r. właścicielem dóbr był już z całą pewnością Jan Korytowski h. Mora (1720-1788), syn Antoniego i Anny Łaskawskiej, podczaszy poznański, chorąży kaliski. Zmarł dnia 18 października 1788 r. i pochowany został u Franciszkanów w Śremie. Korytowski miał z Teofilą Krzycką h. Kotwicz ośmioro dzieci, w tym Antoniego (1752-1815), ożenionego z Katarzyną Rożnowską h. Nowina, a następnie z Balbiną Biernacką h. Poraj oraz Karola (ur. ok. 1770). W dniu 11 czerwca 1789 r. w Chwałkowie bracia podpisali umowę, na mocy której Płaczki, Chwałkowo, Czortki i Młodzikowo dostał Antoni, za symboliczną kwotę 30 tys. złp. Rok później kwotę tę podwyższono do 35940 złp. Antoni zasadniczo mieszkał w Chwałkowie, a Płaczki znajdowały się w dzierżawie Marianny z Korytowskich Poklękowskiej. Od 1798 r. posesorem Płaczek był Stanisław Kościelski, który w 1802 r. ożenił się z Marianną z Kowalskich Lniską. Dziedzic Antoni Korytowski zmarł dnia 16 stycznia 1815 r. Z drugą żoną miał czworo dzieci: Ewę Józefę Alojzę, Józefę zamężną za Stanisława Wincentego Wacława Biernackiego h. Poraj, Gracjannę oraz Józefa (1797-1808). Prawdopodobnie to on wybudował w Płaczkach opisywany dwór.
Po okresie Księstwa Warszawskiego i śmierci dziedzica, majątkiem zarządzali posesorzy Antoni Liskowski z żoną Marianną Więckiewicz oraz ekonom Felicjan Bętkowski z żoną Marianną z Barskich. Właścicielką majątku przez wiele lat była Katarzyna Korytowska, która później postanowiła przekazać majątek swojej bratanicy - Franciszce Rożnowskiej (1786-1882), córce Tadeusza Feliksa i Barbary Kossowskiej h. Dołęga. Franciszka w dniu 27 maja 1840 r. zaślubiła w Płaczkach Stefana Bronikowskiego ze wsi Starogród.
Katarzyna Korytowska zmarła dnia 16 grudnia 1842 r. Po jej śmierci dziedzicem z nieznanych nam przyczyn został Józef Kierski h. Jastrzębiec. Był być może wdowcem około 1844 r., gdyż w zapiskach z reguły towarzyszy mu jedynie córka Teodora. W latach 50. XIX w. dziedzicem P. został Michał Jaksiński, ożeniony z Rozalią Czerwińską. W 1854 r. urodziła się ich córka Józefa Marianna. Dwa lata później w P. syn Adama Żychlińskiego - Leon, ożenił się z Nimfą Sokołowską, córką Andrzeja - dziedzica Goli. Nie wiemy czy kupili oni wieś, czy byli jedynie jej dzierżawcami lub posesorami, w każdym razie są to ostatnie polskie nazwiska odnotowane w P. przed przejściem wsi w ręce niemieckie.
W 1872 r. Płaczki należały do firmy Actiengesellschaft Berliner-Holzcomptoir w Berlinie i miały 1126 mórg oraz 1208 talarów czystego dochodu gruntowego. Zarządcą był wówczas von Braunschweig. W 1888 r. we wsi było 8 domów z 58 m-cami, w tym 8 protestantów, a na terenie domeny 6 domów z 92 m-cami, w tym 23 protestantów. Dobra obejmowały 201,6 ha, w tym 287,57 ha ziemi uprawnej i 4,19 ha nieużytków. Posiadały gorzelnię parową, owczarnię i specjalizowały się w uprawie buraków. Czysty dochód z gruntu wynosił 3625 marek. Pod koniec XIX w. nazwę majętności Niemcy zmienili na "Platau". Na pocz. XX w. rozbudowali dwór o piętrową przybudówkę.
W 1913 r. dobra rycerskie P. miały 349 ha ogólnego obszaru, w tym 345 ha ziemi uprawnej i 4 ha nieużytków. Czysty dochód gruntowy szacowano na 4084 marki. W gospodarstwie hodowano 43 konie, 197 szt bydła dorosłego plus cztery cielaki oraz 220 szt. trzody chlewnej. Właścicielem był Julius Wilke z Bogusławia w pow. jarocińskim, natomiast majątkiem zarządzał inspektor Voß. Po wyzwoleniu Polski w 1920 r. rodzina Vilke nie opuściła Płaczek, a dziedzicem został Fritz Vilke (prawdopodobnie syn Juliusa). W 1926 r. dobra pod jego zarządem obejmowały 292 ha, w tym 287,71 ha ziemi uprawnej oraz 4,19 ha nieużytków. Czysty dochód gruntowy wynosił 1209 talarów. W 1930 r. wieś miała 183 mieszkańców. Dobra Vilke'go były wówczas nieznacznie większe i miały 327 ha; był tu ponadto kowal M. Szymczak. W latach 1939-45 wieś nosiła nazwę jak przed 1919 r. - Platau. Po 2. wojnie światowej dawne dobra zostały zabrane i rozparcelowane przez Skarb Państwa Polskiego.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Guter=Adreßbuch für die Prowinz Posen, wyd. 2, Lipsk 1913;
Wykaz alfabetyczny wszystkich posiadłości ziemskich w W. Księstwie Poznańskiem, Berlin, 1872;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Geoportal;
Mapster:
6611 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3869_Sulencin_1944.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór późnorenesansowy. Budynek piętrowy, wzniesiony na planie prostokąta w dł. osi NW-SE, fasadą skierowany na płn-wschód. Składa się z trzech zasadniczych części: środkowego korpusu parterowego nakrytego dachem dwuspadowym, przybudówki od str. zach., nakrytej dachem płaskim i poprzecznie zorientowanej piętrowej, renesansowej przybudówki od str. wschodniej, nakrytej wysokim dachem dwuspadowym.

Park

Park z 1. poł. XIX / XX w. o pow. 3,5 ha, w ok. 4/5 pokrywający się ze współczesną dz. ewid. nr ...124/7 o pow. ok. 2,67 ha. Działka te nie obejmuje północnej części dawnego parku, gdzie nastąpiły pewne zmiany oraz wąskiego pasa od str. płd-wschodniej. Dawna część ozdobna parku była niewielka (ok. 2 ha) i koncentrowała się pośrodku założenia. Od strony płd-zach. i płd.-wschodniej otaczały ją sady owocowe. Większość sadu od str. płd.-zach została wykarczowana i obecnie jest to pole uprawne na dz. nr ...124.8.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011