Czarnotki

Stan obecny

Własność prywatna.

Historia

Dwór z XIX w.
Czarnotki to wieś leżąca nad rzeką Moskawą (dawniej Maskawą), w odległości 10 km na południe od Środy Wielkopolskiej. W późnym średniowieczu wieś należała do biskupów poznańskich. Pierwsza wzmianka o wsi z 1364 r. mówi o zamianie Witaszyc, Czarnotek i wsi Górka koło Kobylina na Babki, Głuszynę i Kałek, której dokonał Mikołaj z Kobylina z biskupem poznańskim Janem. Zamianę tę zatwierdził w 1364 r. król Kazimierz Wielki.
Tak więc Czarnotki stały się wsią szlachecką i należały do okolicznej możnej szlachty, a głównie do Górskich, posiadaczy także Kempy, Czosny (Ociosny), Ciołkowa, Niepartu, Gogolewa i wielu innych. Wieś Góra o której tu piszemy znajdowała się koło Bnina (czyli Kórnika) i z czasem całkowicie zanikła.
W "Regestach" wieś Czarnotki pojawia się stosunkowo późno, bo w 1481 r., kiedy to należała do Benedykta Górskiego, który w tymże roku zapisywał po 500 grzywien posagu i wiana swej żonie - Agnieszce z Niepartu. Ich dziećmi byli Feliks i Elżbieta. Po śmierci Górskiego ok. 1486 r. wdowa wyszła za Stanisława "Imbir" (oryg. zap. Hymbyr) Objezierskiego, kasztelana śremskiego. Z kolei Elżbieta Górska w 1503 r. wyszła za Jakuba Rosnowskiego, któremu rok później Feliks wypłacił za siostrę 500 złp. posagu. Z czasem główną posiadłością Feliksa stał się Niepart i dlatego też dziedzic przezwał się Niepartskim. W 1512 r. na części Kempy, Lubońca, Ociosny, Czarnotek, młyna na Warcie i na przewozie (promie) koło Kempy, zapisywał po 1000 złp. posagu i wiana żonie Annie Włoszakowskiej. W Czarnotkach pozostali Rosnowscy, którzy mieli synów: Benedykta, Jakuba, Marcina i Jana. Benedykt w 1534 r. zapisywał po 300 złp. posagu i wiana swej żonie Zofii Młyńskiej. Bracia odziedziczyli dobra po rodzicach, ale także po wuju Feliksie Nieparckim. Mieli dwie siostry: Agnieszkę oraz Barbarę, która wyszła za Mikołaja Spławskiego zaś im sprzedała swoje części Kepy, Ciołkowa, Czarnotek i pozostałych wsi. Z kolei Agnieszka wyszła za Marcina Boboleckiego i postąpiła podobnie jak siostra.
Przez całą 2. połowę XVI w. panie i panowie Rosnowscy sprzedawali i zamieniali się pomiędzy sobą częściami w. wym. wsi. Niewiele to wnosi do historii Czarnotek, tak więc opisy tych transakcji możemy spokojnie pominąć. Pojawiło się wprawdzie kilku panów mężów pań Rosnowskich, lecz żadna z nich nie wniosła mężowi Czarnotek w wianie. Stan posiadania Cz. zmienił się dopiero w 1582 r., gdy synowie Jana Rosnowskiego: Jerzy i Jan, w 1582 r. sprzedali część dóbr Andrzejowi Rydzyńskiemu. W tym czasie na drugim dziale wsi siedział ich kuzyn Łukasz Rosnowski.
W 1595 r. przeciwko synom Rydzyńskiego: Janowi i Andrzejowi - swój pozew wniosła kapituła kolegialna NMP w Środzie. W tymże roku nastąpił nagły wysyp Rydzyńskich w Czarnotkach, a chodziło oczywiście o podział majątku, m. innymi o części wsi sprzedane przez w.w. braci Piotrowi Budziszewskiemu. W 1612 r. dziedzicem tej części został Andrzej Rydzyński. Rok później ożenił się on z Jadwigą Konarzewską.
Łukasz Rosnowski spokojnie gospodarował na swojej połowie Cz., a także sprzedawał ją na wyderkaf (z tzw. prawem odkupu) pomnażając swe zyski. Siostrze Annie dał 1200 złp. posagu z okazji jej ślubu z Andrzejem Żytowieckim. Sam ożenił się z Agnieszką z Pigłowic, a w 1611 r. sprzedali Czarnotki - Janowi z Popowa Mierzewskiemu, synowi Eustachego. Zaledwie po roku Mierzewski sprzedał dobra Adrianowi Miaskowskiemu h. Bończa, po którym odziedziczył je Jan, syn Seweryna M. Ten w 1624 r. dokonał zamiany Cz., Ociosny i Kempy z bratem swym Adamem, za kilka wsi w pow. kościańskim. Tenże Adam po 3 latach sprzedał swoją część sąsiadom zza miedzy, czyli Rydzyńskim, dzięki czemu wieś została ponownie scalona.
Andrzej Rydzyński zmarł przed 1639 r. w którym to roku wdowę i jej syna Władysława pozywał ksiądz Andrzej Hersztopski, kanonik kat. poznański. Władysław Rydzyński w 1645 r. sprzedał Cz., Ociosnę, etc. - Marcinowi Głoskowskiemu, synowi Jakuba, za kwotę 55 tys. złp.
Po 2. wojnie szwedzkiej ("potopie") we wsi Cz. dziedzicem był syn Marcina - Andrzej Głoskowski. W latach 1670-71 wraz z braćmi: Stefanem, Władysławem, Aleksandrem i Stanisławem Głoskowskimi sprzedali całe swe dobra za kwotę 40 tys. złp. Franciszkowi Tworzyjańskiemu, synowi Jana. Już po roku Tworzyjański sprzedał wszystko za 45 tys. Łukaszowi Naramowskiemu, synowi Adama. Tegoż dziedzica pozywał w 1683 r. sąsiad - posesor Młodzikowa - Sebastian ze Stawca Osiecki. Cztery lata później Naramowscy wydzierżawili Czarnotki Krzysztofowi Mieszkowskiemu h. Odrowąż. Żoną Łukasza N. była Teresa Rydzyńska h. Wierzbna. Mieli dwóch synów: Łukasza i Zygmunta, z których ten pierwszy odkupił od brata jego część i został jedynym właścicielem wsi. Z czasem Łukasz Naramowski został cześnikiem wschowskim, ożenił się z Anną Dunin i mieli dwoje dzieci: Barbarę oraz Wojciecha. Łukasz odszedł do Pana w 1708 r., po czym wdowa dość szybko znalazła pocieszenie w osobie Egidiusza Bardskiego, który niestety wkrótce podążył w ślad za poprzednikiem (w 1712). W tej sytuacji wdowa, która już miała kolejnego kandydata na męża, postanowiła go zmotywować kwotą ofiarowanych 10 tysięcy florenów. Jednak Franciszek Orzelski o którym tu mowa - niewdzięcznik - propozycję odrzucił, co wnioskujemy na podst. kolejnych zapisek, w których Anna D. występuje nadal jako wdowa. W 1717 r. jej syn Wojciech sprzedał Czarnotki Bogusławowi Karczewskiemu, ożenionemu z Ludwiką Kurnatowską h. Łodzia.
Karczewski na początek musiał spłacić zobowiązania Anny Duninówny, czyli zaległy czynsz dla Heleny, katarzynki poznańskiej, córki Przecława i Heleny Naramowskiej oraz prowizję z ceny dóbr dla córki Łukasza Naramowskiego i Anny D. - Barbary. Zmarł w 1723 r. a dobra odziedziczył po nim syn Dobrogost Bonawentura. Jego matka Ludwika wkrótce wyszła ponownie za mąż, za Jana Mielęckiego h. Ciołek (zm. przed 1734 r.) i wzięła wieś w posesję. Do zarządzania finansami majątku zatrudniła ekonomów - Jana i Marię Cybulskich, którym w 1738 r. urodził się syn Ignacy Jakub. Dziedzic Cz. - Dobrogost Bonawentura Karczewski, dopiero sześć lat później znalazł żonę - Helenę Mielęcką - której zapisał na Czarnotkach, Płaczkach i Kempie kwotę 50 tys. złp. posagu. Wkrótce też urodziły się bliźniaki (18 marca 1744) Józef Adam i Ewa Helena, ale nie jemu, tylko ekonomom Cybulskim. Karczewski musiał jeszcze trochę poczekać. Miał z Heleną łącznie ośmioro dzieci: Ludwika, Aleksandra, Bogusława, Piotra i Andrzeja oraz córki: Joannę, Zofię i Wiktorię Annę, ur. w 1755 r. Jeszcze w 1758 r, kwitowała go z sumy 3500 złp. (zaległej od 1717 r.) Barbara Naramowska "panna dojrzała". W 1766 r. Karczewski miał odkupić od sióstr żony ich wsie Jędrychowice, Kowalewo i Piaski, ale nieoczekiwanie zmarł, a było to w poniedziałek po świętym Piotrze i Pawle (zdaje się, że 19-go czerwca) 1766 r.
Osiem lat później bracia Karczewscy sprzedali swoje udziały we wsiach Cz., Wyszakowo i Ociosna jednemu spośród nich - Ludwikowi, chorążemu wojsk koronnych, za kwotę 148 tys. złp. Siostry zadowoliły się kwotą po 8 tys. na głowę. Młody dziedzic niezwłocznie obiecał przyszłej żonie - Teofili Mielęckiej - że oprawi jej na tych dobrach dwie sumy: 15 plus 5 tys. złp. Mieli później kilkoro dzieci: Jana, Bogusława, Zofię, Luizę, Wiktora i in. (brak danych). W każdym razie dziedzicem po rodzicach został na pocz. XIX w. Bogusław Karczewski, a w latach 20. Konstanty K. z żoną Marianną Amalią Mojaczewską. W 1856 r. ich 29-letni syn Ludwik Bolesław Karczewski zaślubił 17-letnią Józefę Kozłowską. Mieli oni dzieci: Włodzimierza Konstantego Jana (ur. 1858), Wacława, Konstancję Mariannę Antoninę (ur. 1859), Bronisława (1862-63), Celinę Walerię Maksymilianę (ur. 1864), Mariannę Izabelę Wincencję (ur. 1865), Antoninę Teodozję Beniaminę (ur. 1866) oraz Łucję (1867-68). Dziedzic Ludwik Karczewski zmarł w Czarnotkach dnia 9 lutego 1870 r. i pochowany został - choć kalwin - w grobie familijnym w Zaniemyślu. Jego najstarsza córka Konstancja w 1879 r. wyszła za Jana Urbana Mikulskiego, dziedzica dóbr Borki, a Wiesława w 1881 r. za Franciszka Sanden z Romanowa. W 1882 r. stara dziedziczka przeniosła się do mieszkania w Kaliszu, a Czarnotki oficjalnie przejął syn Włodzimierz.
W 1885 r. Czarnotki należące do W. Karczewskiego miały 3673 morgi obszaru, nie licząc części wiejskiej i olędrów. Na gminę składały się 4 miejsca: wieś szlachecka Czarnotki, Wielka Kępa, Konstantynów oraz Wyszakowo, tudzież pomniejsze folwarki. Łącznie było tam 26 domów z 373 m-cami, w tym 6 ewangelików; 175 analfabetów. Część wiejska miała domów 21, a mieszkało w nich 149 katolików, w tym 38 analfabetów. Na olędrach były tylko 3 domy z 25 m-cami wyznania ewangelickiego; 7 analfabetów.
Brat dziedzica - Wacław - w 1889 r. ożenił się w Tucznie na Kujawach z Marią Wichlińską, córką Ignacego i Emilii Bojanowskiej h. Junosza. Włodzimierz trzy lata później zaślubił w Rawie - Leonię Karczewską z Petrykoz (w guberni siedleckiej). Pod koniec XIX w. prawdopodobnie sprzedał majątek Kęszyckim. Co najmniej od 1909 do 1926 roku właścicielem majątku był Karol hrabia Bniński. Jego córka Helena w 1911 r. wyszła w Gułtowych za Teodora Twardowskiego, najstarszego syna właścicieli Ordynacji Kobylniki (k. Kruszwicy).
W 1913 r. dobra rycerskie Czarnotki obejmowały obszar 452 ha, w tym 279 ha ziemi uprawnej, 69 ha łąk i 66 ha pastwisk. Czysty dochód z ziemi wynosił 5329 marek. W gospodarstwie hodowano 57 koni, 171 sztuk bydła dorosłego i 80 szt. "młodzieży", 14 owiec i 207 świń. W 1926 r. właścicielem nadal był Karol Bniński. Dobra pod jego zarządem obejmowały 444,1 ha, w tym 359,44 ha ziemi uprawnej, 60,59 ha łąk i pastwisk, 20 ha lasu, 2,67 ha nieużytków i 1,4 ha wody. Czysty dochód gruntowy wynosił 1777 talarów.
W 1930 r. wieś liczyła 435 mieszkańców. Był tu m. innymi kowal A. Koperski, murarze J. Czapik i S. Kalisz, stolarze S. Kominek, Cz. Myszkowiak i S. Sołtysiak, sklep spożywczy M. Czapika, wiatrak W. Sochackiego i karczma P. Stępniaka. W latach 1943-45 wieś nosiła nazwę Schwarzenfeld. Po 2. wojnie światowej dawne dobra zostały zabrane i rozparcelowane przez Skarb Państwa Polskiego.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Guter=Adreßbuch für die Prowinz Posen, wyd. 2, Lipsk 1913;
Wykaz alfabetyczny wszystkich posiadłości ziemskich w W. Księstwie Poznańskiem, Berlin, 1872;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Geoportal;
Mapster:
11811881 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3869_(2134)_Sulecin_1911_APP_Sygn._M.top.25-92-1.jpg
6611 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3869_Sulencin_1944.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór późnoklasycystyczny. Budynek parterowy z poddaszem, wzniesiony na planie prostokąta w dł. osi W/SW-E/NE, fasadą skierowany na S/SE (płd./płd. wschód), nakryty dachem dwuspadowym. Wejście osłonięte kolumnowym gankiem dźwigającym balkon, nad którym wznosi się trójkątna wystawka. Od strony płn.-wschodniej dworu parterowa oficyna, nakryta dachem dwuspadowym.
Nie licząc zmian w obrębie parku, układ przestrzenny zespołu dworskiego jest zachowany bardzo dobrze (w porównaniu do map z 1911 i 1945 r.). Zapewne zmienił się jedynie wygląd i stan budynków gospodarczych oraz ich przeznaczenie.

Park

Park z XVIII/XIX w. o pow. 2,9 ha. Współczesny drzewostan, który bierzemy za relikty parku dworskiego w Czarnotkach rośnie w obrębie dz. ewid. nr ...209/9 i ma ok. 2,8 ha powierzchni. W rzeczywistości park ozdobny przed 1945 r. był o wiele mniejszy i miał 1 ha powierzchni. Rozciągał się w kier. południowym (S/SE) od dworu. Składał się z trzech głównych kwater otoczonych alejkami, całość na rzucie prostokąta o wymiarach ok. 135 x 70 metrów. Dalej na południe i na wschód rozciągały się sady, w kier. wschodnim - aż do końca podwórza gospodarczego. Obecnie znajduje się tam pole uprawne. Cały park łącznie z sadem miał 4,56 ha powierzchni.

Inne

Oficyna z 2 poł. XIX w.,nr rej.: 2634/A z 26.11.1997

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011