Myszkowo

Stan obecny

Własność prywatna.

Historia

Dwór z k. XVIII / poł. XIX w.
Myszkowo to wieś położona 34 km na płn.-zachód od centrum Poznania i 6 km na południe od Szamotuł. W dokumentach jej nazwa występowała także jako Miszkowo, Mischcowo i mutacje tej nazwy, powstałe głównie w XV w. Pierwsza wzmianka o wsi, gdy jej nazwę zapisano jako Miszcowo, pochodzi z 1388 r. Była wówczas wsią szlachecką, z której pochodził niejaki Jarosław. Ten znany był ze swoich procesów z sąsiadami; z Baworowa, Gołaszyna i Przyborowa. Zazwyczaj chodziło o gotówkę, takoż o żyto, które przez setki lat stanowiło środek płatniczy. Chronologia zapisek sugeruje, że wspomniany w 1404 r. Szczepan (Stephanus) Myszkowski i w 1418 - Dziersław, mogli być synami Jarosława. Były też trzy siostry, które po zamążpójściu poszły do majątków mężów, z wyjątkiem Krystyny pozostałej w Myszkowie.
Tradycyjnym zajęciem dziedziców, oprócz wyznaczania granic przyszłych dóbr, były kłótnie i spory o części dóbr. W latach 1406-7 Agnieszka i Jadwiga pozywały tąż Krystynę o połowę wsi. Z kolei do właścicieli M. pretensje rościli Pietrasz Urbanowski (1407) oraz Dobrogost i Niemierza Kąsinowscy (oryg. zapis "Chanssinowski), w 1409 r. Kilkanaście lat później pojawili się Jan i Zachariasz - zapewne bracia, a zarazem synowie Dziersława, który był wówczas podsędkiem poznańskim. Jeszcze w 1445 r. Dziersław zawierał ugodę w sprawie budowy młyna na rzece Głównej z Zachariaszem z Kąsinowa. Z niejasnych zapisek połowy XV stulecia wynikałoby, że synami tegoż Zachariasza byli Jan, Maciej i Dobrogost - dziedzice M. jeszcze w 1466 r. Jan był także dziedzicem w Górze, zaś w 1449 r. sprzedał 1/2 Myszkowa wspomnianemu już Zachariaszowi z K.
Dobrogost Myszkowski miał córkę Agnieszkę, zamężną za Wojciecha "Bodzętkę" Miedźwiedzkiego. (W oryg. zapisce tenże występuje jako "Bodzatha" Myedzwyeczky). Zacny ów Wojciech w 1494 r. zapisał Agnieszce na swojej wsi Miedźwiedź (w pow. gnieźnieńskim) po 50 zł. posagu i wiana. Z nieznanych nam powodów w 1500 r. wieś przestała płacić czynsz roczny dla mansjonarzy w Szamotułach, a 4 lata później uwolniono ją także od czynszu dla altarii we Lwówku. W międzyczasie powstał tu folwark z dworem, a posiadaczem wsi został Dersław Rozwarowski (w zap. - Roszwarowski), który w 1509 r. sprzedał M. na wyderkaf, Stanisławowi Sędzińskiemu (genero suo, czyli zięciowi). Stanisław niezwłocznie zapisał żonie Katarzynie - onego córce - 150 grzywien posagu i tyleż wiana na swoich wsiach Sędzino, Wiekowo i połowie M. Do 1512 r. sprzedaż ta ostatecznie się nie dokonała, a tym samym wieś wróciła do Rozwarowskiego, który zapisał na niej (m.in.) czynsz roczny kapitule kolegialnej Najświętszej Marii Panny, "na Górce" w Poznaniu.
Około 1510 r. z Myszkowa dawano dziesięcinę z 6 łanów osiadłych i 4 opuszczonych. Ponadto wieś utrzymywała plebana w Kaźmierzu, zapewniając mu dziesięcinę oraz meszne. Synem Dersława był Wojciech, który swe "rządy" rozpoczął we wsi ok. 1519 r. puszczając ją na wyderkaf Piotrowi Krzestkowskiemu, a następnie Dziersławowi Wielickiemu (w zap. - Wialiczskiemu). Po Wojciechu dziedzicami zostali Jakub oraz Maciej ożeniony z Jadwigą Dłuską, W 1556 r. ciż bracia posiadali także rodzinne Rosswarowo oraz Lulino i Lulinko. W Myszkowie Maciej płacił pobór od 3 i pół łanu oraz młyna dorocznego o jednym kole. W 1580 r. pobór płacił Maciej albo Mateusz Rozwarowski. Według Pawińskiego wieś miała 4 łany kmiece, 3 zagrodników, karczmę z ćwiercią łanu oraz owczarnię z 45 owcami. Sł. Hist.- G. ... dodaje do tego: 2 komorników, pasterza i mówi o 1/4 karczmy.
Gdy Maciej Rozwarowski siedział na roli, jego brat Jakub szedł drogą politycznej kariery. Na pocz. XVII w. był już kasztelanem przemęckim i miał syna Jana. Z czasem nazwisko dziedziców przeszło małą "ewolucję" i przekształciło się do postaci "Roztworowski", a nast. "Rostworowski". W 1640 r. Jan R. zapisywał posag żonie, Zofii Baranowskiej. Zapis ten powtórzył rok później. Mowa jest najpierw o 4 tysiącach złp. , później o 20-tu. Gdy Zofia kasę otrzymała, dała swą wieś (po babce Grocholskiej) Głoginino w pow. pyzdrskim - swemu bratu Dadźbogowi. Jedyną spadkobierczynią Jana i Zofii była Marianna Konstancja Rostworowska, żona Stefana Konstantyna Glińskiego. W 1687 r. posiadali oni także Przyborowo, i część Chlewisk. W 1692 r. dziedziczka skarżyła posesorkę tych wsi - Apolinarę Smogulecką. Na pocz. XVIII w. majątek odziedziczyli synowie Zofii i Jana - Józef i Jan Glińscy. Stary dziedzic (Jan) umarł w 1702 r. i pochowany został u reformatów w Szamotułach. W 1718 r. Glińscy sprzedali Myszkowo i Przyborowo, Franciszkowi Napruszewskiemu, synowi Piotra, za kwotę 55,6 tys. złp. Chlewiska pozostały w rękach Józefa Glińskiego.
Na pocz. lat 30. XVIII w. wieś znalazła się w rękach rodziny Nieżychowskich h. Pomian. Z racji wyznania ewangelickiego, utrzymywali oni bliskie kontakty z dziedzicami Baborówka - Zaydlitzami oraz Lossami (m.in. z Szaromyśla). W poł. XVIII w. dziedzicem Myszkowa i Przyborowa był Mikołaj Nieżychowski, cześnik bracławski, syn Łukasza i Anny Napruszewskiej. Jego żoną była Marianna de Zaidlitz, z którą mieli synów: Jana, Karola, Bogusława, Zygmunta i Michała. W 1761 r., na dwa lata przed swoją śmiercią, ojciec sprzedał majątek Zygmuntowi. Zmarł dnia 4 listopada 1763 r. w Myszkowie. Michał umarł młodo, w cztery lata po ojcu, zaś Zygmunt kontynuował karierę wojskową. Około 1770 r. awansowany został z kapitana na pułkownika wojska polskiego, a trzy lata później odkupił części dóbr od braci. Z pierwszą żoną - Jadwigą Sczaniecką h. Ossoria miał on troje dzieci: Michała, Augusta Ignacego i Ewę. W 1779 r. Zygmunt Samuel Nieżychowski ożenił się z Kunegundą Zbijewską h. Rola, z którą mieli córkę Józefę i syna Mikołaja. Mniej więcej w 1783 r. w Myszkowie wybudowany został nowy dwór, wymieniony w zapisce o śmierci Józefy, dn. 20 lipca 1784 r. Dziedzic umarł niedługo później, a wdowa kwitowała opiekunów małoletnich pasierbów, z kwót należnych jej jako oprawa, zapisana przez Zygmunta przed ślubem.
Kolejnym oficjalnym posiadaczem Myszkowa został Michał Nieżychowski, który w 1792 r. sprzedał wieś bratu przyrodniemu - Mikołajowi - zaś ten krótko później odsprzedał M. Joannie de Luka, wdowie po Zygmuncie de Lossow. Synami Joanny z Luków Lossowej byli Karol i Stefan, który to w 1796 r., zaślubił w Myszkowie starszą od siebie o 15 lat (38-letnią) Nepomucenę Dzierżanowską. Po śmierci rocznej córki Karola - Teofili - postanowiono o sprzedaży majątku, który przeszedł w ręce Marcelego i Julianny Niegolewskich h. Grzymała z Popówka. Ci byli już wtedy dziedzicami pobliskiego Kąsinowa. Dnia 10 października 1810 r. w Myszkowie, syn dziedziców - Jan - ożenił się z Emilią Ignacją Alojzą Niegolewską, córką Felicjana i Magdaleny N. Jan był w owym czasie sędzią pokoju powiatu obornickiego. Wkrótce w Kąsinowie zmarła na febrę 40-letnia dziedziczka Emilia, którą pochowano u reformatów w Sz. Główną posiadłością Żółtowskich było właśnie Kąsinowo, dopiero po pożarze tamtejszego dworu (ok. połowy XIX w.) przeprowadzili się do Myszkowa, gdzie stary dwór poddali gruntownej przebudowie.
Dobra po rodzicach odziedziczył Edmund Ż. (1812-1884), ożeniony z Felicjanną Niegolewską. W opisie pominiemy liczne chrzty, śluby, etc., które odbywały się zarówno w Kąsinowie, jak i Myszkowie w poł. XIX w. Wspomnimy jedynie o śmierci dziedziczki - Felicji - która zmarła w Myszkowie na astmę, dnia 20 marca 1879 r. Pochowana została w grobowcu familijnym w klasztorze reformatów szamotulskich. Edmund (I), były radca Ziemstwa, zmarł w M. dnia 27 listopada 1884 r. Jego synem był Edmund (1853-1926), który na krótko przed śmiercią ojca, w lipcu, ożenił się w Myszkowie z Ludwiką Marią hr. Węsierską-Kwilecką h. Belina, córką Zbigniewa i Izabeli Bnińskiej h. Łodzia.
W 1885 r. M. stanowiło dominium, w skład którego wchodził także folwark Emilianowo. Łącznie jego obszar wynosił 3501 mórg. Było tu 16 domów z 259 m-cami, w tym 242 katolików i 17 ewangelików; 120 analfabetów. Dziedzic był aktywnym działaczem politycznym, przyjaźnił się z Romanem Dmowskim - ministrem spraw zagranicznych II RP. Wraz z żoną prowadzili działalność charytatywną; Helena m.in. opiekowała się bezrobotnymi i więźniami. Za ich rządów Myszkowo miało 452 ha obszaru, w tym 375 ha ziemi uprawnej, 40 ha łąk i pastwisk, 35 ha lasu, 1 ha nieużytków i 1 ha wody. W celu wyliczenia podatku gruntowego, w 1926 r. do urzędu skarbowego wykazywano kwotę 1661 talarów tzw. czystego dochodu. Jako, że dziedzic (Edmund. Ż.) nie ożenił się i nie miał potomstwa, dobra odziedziczył jego brat - Zbigniew Adolf Żółtowski (1888-1973), ożeniony z Heleną Komorowską h. Dołega. Ich siostra Seweryna wyszła za Marcelego Kazimierza hr. Czarneckiego z Gogolewa h. Prus (III). Adolf i Helena mieli syna Jana (ur. 1925) i córkę Marię (ur. 1927), zaś Marceli i Seweryna - syna Juliusza (ur. 1923). Po wybuchu wojny właściciele wyjechali do Warszawy, ale powrócili do majątku, gdzie zostali aresztowani przez Niemców, w grudniu 1939 r. Jakiś czas przebywali we Wronkach, a później wywieziono ich do Generalnej Guberni. Dzięki swoim znajomościom politycznym udało im się wyjechać do Włoch, a później kolejno: Francji, Portugali i ostatecznie do Ameryki Płd.
Niestety nie posiadamy danych statystycznych z lat 1926-39, gdyż wieś nie znalazła się w księgach adresowych okresu międzywojennego. W czasie wojny Niemcy nie zmienili też jej nazwy. Po wojnie dawne dobra zostały zabrane i rozparcelowane przez Skarb Państwa Polskiego. Żółtowscy z Myszkowa nigdy nie powrócili do kraju.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księgi adresowe Polski z lat 1926 - 1930 r.;
Geoportal;
Mapster:
5532 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3465_Kazmierz_1940.jpg
11780450 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3465_Kazmierz_IX.1944_UW.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór wzniesiony na planie prostokąta, fasadą skierowany na płd.-wschód. Część środkowa jest parterowa i nakryta dwuspadowym dachem, po jej bokach znajdują się piętrowe skrzydła, lekko zryzalitowane w stos. do elewacji. Pośrodku fasady wejście osłonięte gankiem dźwigającym balkon, nad którym znajduje się piętrowa wystawka zwieńczona trójkątnie. Po bokach tej wystawki symetrycznie umieszczone są dwuosiowe facjatki. Analogiczny układ dachu znajduje się od strony jeziora. Od tej też strony ozdobą dworu jest obszerny taras.
Układ przestrzenny zespołu dworskiego miał kształt dużego trapezu, podstawą skierowanego na płd.-zachód, a lewym bokiem stykającego się z jeziorem. Od południa znajdowała się część gospodarcza - podwórze - po bokach którego były sady owocowe. Część rezydencjonalną stanowił park z dworem usytuowanym pośrodku, lekko w kier. płn.-zachodnim. Do czasów obecnych, układ przestrzenny zespołu zasadniczo się nie zmienił, zachował się także układ lokalnych dróg.

Park

Park z 1. poł. XIX w. o pow. 5,74 ha. Park w ponad 90% pokrywa się z dz. ewid. nr ...41/13. Niegdyś był nieco większy, o teren dawnego sadu w części południowej, na miejscu którego znajduje się pole uprawne.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011