Chlewiska

Stan obecny

Prywatny. Na sprzedaż.
W 2019 r. cena wynosiła 1,2 mln zł.

Historia

Dwór z 2. poł. XIX w.
Chlewiska to wieś leżąca 2 km na wschód od Kaźmierza Wielkopolskiego i 27 km na płn.-zachód od centrum miasta Poznania. W dokumentach po raz pierwszy zapisano jej nazwę jako Chleviska w 1386 r. Pod koniec XIV w. należała do Sędziwoja Świdwy, a w zapiskach pojawiają się kmiecie z Ch. - Wojciech i Domasław. W 1397 r. ów Wojciech zaprószył ogień, a przy okazji spaliła się chata z dobytkiem niejakiego Sędziwoja, o co ten pozywał Wojciecha w 1397 r. Własnością Świdwów - dziedziców z Szamotuł, wieś była przez prawie 200 kolejnych lat. W 1423 r. płaciła po 16 groszy z 30 łanów, "razem 10 grzywien dziesięciny dla prebendy kan. zwanej Goślina (później zw. Kaźmierz) w katedrze poznańskiej". W 1445 r. na Chlewiskach, Cerekwicy, Napachaniu i Brzeźnie, Dobrogost z Szamotuł zapisywał 200 grzywien posagu i t. wiana swojej synowej - żonie Jana Świdwy. Historię rodu Świdwów można prześledzić np. w opisie Szamotuł w naszym katalogu. Sama wieś dzieliła się na łany kmiece oraz sołectwo. Na pocz. XVI w. zyski nadal przekazywano dla wspomnianej prebendy "Kaźmierz" w katedrze poznańskiej, zaś meszne pobierał miejscowy pleban. W 1508 r. do Andrzeja Szamotulskiego należały 4 łany we wsi, a do Świdwy 6 łanów. W 1510 r. w Chlewiskach miała miejsce wizytacja dochodów tejże prebendy. Połowa wsi należała do córki Andrzeja Szamotulskiego - Katarzyny - zamężnej za Łukasza z Górki, kasztelana poznańskiego. W 1512 r. król Zygmunt Stary zezwolił, aby Górka zapisał Katarzynie "dożywocie" na dobrach, czyli połowie Szamotuł i innych wsi, w tym połowie Chlewisk.
Górkowie pozostawali właścicielami połowy wsi do 2. poł. XVI w., zaś druga jej część należała do Świdwów, kolejno Dobrogosta, Jana i syna tegoż - również Jana. Zarówno jedni, jak i drudzy, puszczali dobra w dzierżawę i na wyderkaf. I tak w 1563 r. część znajdująca się pod zarządem Macieja Rożnowskiego miała 15 łanów, 3 komorników, karczmę doroczną i sołtysa, a część Jana Szamotulskiego - 5 łanów i sołtysa. Każdy z sołtysów posiadał po 1 łanie ziemi. W 1567 r. Łukasz z Górki, wojewoda poznański sprzedał swoją połowę Ch. Januszowi Przecławskiemu, zaś ten trzy lata później - Maciejowi Rozwarowskiemu. W międzyczasie Świdwa ożenił się z Katarzyną z Ostroroga. Mieszkali oni na zamku w Szamotułach, a swoją część Ch. puścili na wyderkaf Andrzejowi Strykowskiemu. Część roli, zwaną "Ostrów" Świdwa dał także niejakiemu Janowi Pietrskiemu. W obu częściach Chlewisk w poł. XVI w. były juz dwory, wymienione w zapisce z 1574 r. Na potrzeby tych dworów szły dochody z Ch., a także Myszkowa i części gruntów wsi Brzeźno, przyłączonych do Chlewisk. W tymże roku Rozwarowski zapisywał na tych dobrach po 6 tys. złp. posagu i wiana żonie Jadwidze Dłuskiej, córce Wojciecha, podsędka ziemskiego ze Wschowy. Tak więc w 1577 r. płatnikami poboru byli odpowiednio Andrzej Strykowski i Maciej Rozwarowski. Trzy lata później Strykowskiego zastąpił Sebastian Smuszewski, który płacił pobór z 3 łanów oraz pół łanu opuszczonego. Rozwarowski płacił wówczas od 3 i pół łanu oraz "colonus" od 2 pługów.
Jan Świdwa zmarł ok. 1580 r. a na opiekuna nieletnich córek: Zofii i Urszuli, wdowa wyznaczyła Jakuba Kąsinowskiego. Trzy lata później Katarzyna sprzedała część dóbr, w tym 1/2 Chlewisk, Jakubowi Niegolewskiemu h. Grzymała. Tenże Jakub, we wtorek po Nawiedzeniu NMP, a.d. 1595 r., dał całe miasto Kaźmierz, wsie Nowawieś i Gociszewice oraz działy w Chlewiskach, Brociszewie i Boguszycach, a także prawo patronatu nad kościołem - swemu synowi Janowi Niegolewskiemu. Niedługo później Jan oprawił na tych dobrach po 4 tys. złp. posagu i wiana, swej przyszłej żonie - wdowie po Jerzym Brodowskim - Agnieszce Konarzewskiej. Reasumując: początek XVII w. zastał w Chlewiskach w.w. Niegolewskiego, który z czasem został sędzią ziemskim w Poznaniu oraz Jana Rostworowskiego - syna Jakuba. W 1642 r. Niegolewski sprzedał dobra Zygmuntowi Żelęckiemu, zaś R. wyderkował swoją część wdowie po Jakubie Smoguleckim - Zofii (Zofiannie) Niemojewskiej. Roztworowski ożeniony był z Zofią Baranowską, z którą mieli córkę Mariannę Konstancję, zamężną za Stefana Konstantego Glińskiego. W międzyczasie przez wieś przeszedł "potop" szwedzki, a wśród właścicieli Ch. przewinęli się Smoguleccy i Unrugowie. W 1692 r. Jerzy Unrug, wojski wschowski sprzedał swoją część Ch. Maciejowi Niegolewskiemu, chorążemu wschowskiemu, za 185 tys. złp. Ten w 1700 r. sprzedał majątek swemu synowi - Michałowi, staroście pobiedziskiemu, po którym odziedziczył jego syn - Andrzej Niegolewski. Oprócz posiadania starostwa po ojcu, Andrzej był także stolnikiem poznańskim. W tym samym czasie na połowie Glińskich mieszkali Jan i Józef Glińscy, synowie Stefana i Marianny Roztworowskiej. Zapewne sprzedali oni dobra Niegolewskim, gdyż nazwisko to nie pojawia się w kolejnych wzmiankach dot. wsi. Od połowy XVIII w. rozpoczynają się zapiski w księgach kościelnych, dzięki czemu poznajemy posesorów i zarządców majątku, m.in. Chruścickich, Przyborowskich i Skoroszewskich (2. poł. XVIII w.). Dla tych ostatnich przed 1784 r. wybudowano nowy dwór w Chlewiskach.
Andrzej Niegolewski zmarł w 1769 r., zaś dobra odziedziczył po nim syn - Felicjan (1750-1815), późniejszy stolnik wschowski, podkomorzy na dworze królewskim, etc..., uczestnik Targowicy. Felicjan ożenił się z Magdaleną Potocką h. Pilawa, z którą mieli dwanaścioro dzieci, w tym Jana Chryzostoma Bonawenturę (1778-1819). Dnia 16 maja 1805 r. w Gułtowych, 25-letni Chryzostom ożenił się z 20-letnią córką dziedziców - Łucją Bnińską h. Łodzia. W tamtym czasie Niegolewscy byli także dziedzicami Bytynia oraz Młodaska. Zasadniczo mieszkali w Bytyniu, a w majętnościach Młodasko i Chlewiska bywali sporadycznie. Majątkiem zarządzali ekonomowie i posesorzy, np. Madalińscy. Spośród kilku dzieci Niegolewskich, Bytyń wraz z Chlewiskami odziedziczyła córka Eufrozyna, zamężna za Ignacego Gąsiorowskiego h. Ślepowron. Dnia 27 listopada 1830 r., w Bytyniu urodził się ich syn - Bronisław Jan Chryzostom Tomasz Saturnin, ochrzczony w B. dnia 8 grudnia 1830 r. Dziedziczka B., M. i Chlewisk - Łucja Niegolewska z hrabiów Bnińskich, zmarła 13 grudnia 1846 r. i pochowana została w Bytyniu. Przy pogrzebie uczestniczyła jej córka, 30-letnia wówczas Eufrozyna Gąsiorowska, 2-o voto Mierzyńska. Dziedzic - Chryzostom Niegolewski - żył jeszcze 13 lat. Zmarł w 1869 r. i dnia 23 lutego tegoż roku złożony został do grobu familijnego w Bytyniu. Po jego śmierci majątek w Bytyniu, Ch. i Młodasku odziedziczył wnuk - Bronisław Gąsiorowski. Według gazety Posener Zeitung, w 1865 r. Gąsiorowski był jednym z najbogatszych właścicieli ziemskich w poznańskiem.
W 1885 r. na Chlewiska w pow. szamotulskim składały się kolonia i dominium o pow. 3877 mórg. Kolonia liczyła 2 domy i 18 m-ców, zaś na terenie dominalnym było 20 domów i 287 m-ców, w tym 232 katolików i 55 ewangelików; 11 analfabetów. Do majątku należał folwark Brzeźno. Na pocz. XX w. po Bronisławie majątek odziedziczyła jego (przybrana?) córka Helena Gąsiorowska. (O Gąsiorowskich szerzej piszemy w opisie Bytynia w naszym katalogu). W 1926 r. Chlewiska z folwarkiem Brzeźno miały 1132,9 ha obszaru, w tym 873 ha ziemi uprawnej, 89 ha łąk i pastwisk, 106 ha lasów oraz 64,9 ha nieużytków. Dzierżawcą majątku Gąsiorowskiej w Chlewiskach był Józef Frydrychowicz, kapitan rezerwy. Gospodarstwo specjalizowało się w reprodukcji uznanych nasion zbóż oraz nasion buraków cukrowych. Do oszacowania podatku gruntowego, wykazywano do Urzędu Skarbowego 4730,6 talarów tzw. "czystego dochodu". Po śmierci hrabiny Gąsiorowskiej dobra prawdopodobnie stały się własnością fundacji jej imienia. Wieś w 1930 r. stanowiła obszar dworski w pow. szamotulskim i liczyła 583 mieszkańców. W latach 1939-45 nosiła nazwę Krisenrode. Po 2. wojnie światowej dawny folwark Gąsiorowskich został zabrany i rozparcelowany przez Skarb Państwa Polskiego.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu P.A.N.;
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteka Kórnicka P.A.N.;
Wielka genealogia Minakowskiego "Wielcy.pl", Marek Jerzy Minakowski;
Księga Adresowa Gospodarstw Rolnych woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Morizon.pl: https://www.morizon.pl/nieruchomosci/palac-dworek/kazmierz/chlewiska/
Geoportal;
Mapster:
5532 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3465_Kazmierz_1940.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór późnoklasycystyczny. Budynek wzniesiony na planie prostokąta, w dłuższej osi N-S, fasadą skierowany na zachód, parterowy, podpiwniczony, nakryty dachem dwuspadowym z użytkowym poddaszem i mieszkaniami w szczytach. Powierzchnia użytkowa wynosi 420 m.kw., zaś wewnątrz dworu znajduje się 7 pokoi. Od północy obszerna parterowa przybudówka. Dodatkowe wejście od str. południowej, poprzedzone wysokimi schodami.

Park

Park z 2. poł. XIX w., niegdyś o pow. 5,16 ha, z którego obszaru wydzielono dużą dz. ewid. nr ...17/14, zajmującą 4,1529 ha (dane z ogłoszenia na portalu Morizon; Geoportal od roku nie podaje oficjalnej pow. działek). Kompozycja parku jest obecnie całkowicie nieczytelna, zaś przed wojną park o kształcie regularnego prostokąta obiegała centralna aleja, wewnątrz której znajdowały się cztery duże kwatery. Z tychże kwater - południowo-wschodnia stanowiła ogród owocowy. Dookoła alei obiegowej rósł szpaler drzew, zaś po jego wewnętrznej stronie - krzewów.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011