Żołędnica

Stan obecny

Właścicielem obiektu jest firma Hodowla Zarodowa Zwierząt "Żołędnica" Spółka z o.o.
Żołędnica 41, 63-911 Rawicz

Historia

Pałac z przeł. XIX i XX w.
Żołędnica to wieś leżąca ok. 3,5 km od Miejskiej Górki, jednak aby dojechać tu z miasteczka, trzeba pokonać ok. 7 km, a to z powodu rzeki i miejscowego układu komunikacyjnego. Pierwsza wzmianka pochodzi z 1310 r., kiedy to wieś została włączona w skład dystryktu ponieckiego, przez księcia śląskiego Henryka II. Od początku swego istnienia wchodziła w skład dóbr miasta Sarnowa, czyli jej właścicielami byli Sarnowscy. W 1546 r. w drodze wiana dobra przeszły na Wojciecha Zakrzewskiego. W 1550 r. Ż. miała 12 łanów i 2 zagrodników. Zainteresowanych szczegółami dot. posiadaczy wsi odsyłamy do opisu Sarnowy w naszym katalogu. W dużym skrócie można stwierdzić, że dalej wieś znajdowała się w rękach Mieszkowskich h. Odrowąż, Chojnackich (2. poł. - koniec XVI w.), ex equo z Zakrzewskimi; Sapińskich i Przybyszewskich (dzierżawców). Od pocz. XVII w. dziedzicami pozostawali sami Zakrzewscy; Benedykt, następnie Hieronim i tegoż kuzyni - Władysław, Aleksander i Olbracht Zakrzewscy. Na przeł. XVII i XVIII w. posiadaczami wsi zostali Dzierżanowscy h. Gozdawa, następnie (lata 20.) Schlichtingowie, Gruszczyńscy, Złotniccy (lata 30. +), Wilkońscy h. Odrowąż (2. poł. XVIII w.) i Bogusław Sczaniecki h. Ossoria (od 1788).
Po III rozbiorze Polski wieś przeszła w ręce niemieckie. W 1872 r. właścicielem 1857-morgowych dóbr był Dr Roux. Na obszar ten składało się 1446 ha ziemi uprawnej, 299 m. łąk i pastwisk, 190 m. lasów i 4 morgi wody. Do podatku gruntowego szacowano 2153 talary czystego dochodu.
W 1888 r. wieś zwana z niem. Zolednice, dzieliła się na część gospodarczą i dworską. We wsi znajdowało się 14 dymów ze 181 m-cami, w tym 27 ewangelików, a na terenie majątku 5 dymów i 129 m-ców, w tym 21 ewangelików. Wieś miała 160 ha własnej ziemi, zaś dobra należące do Magnusa Hodeberga - 499 ha. Czysty dochód gruntowy wynosił 639 marek. (za "Sł. Geogr." - jest to błąd, powinno być - 6390). Na pocz. XX w. nazwę wsi zapisywano w postaci "Żolendnice". Wraz z folwarkiem Annapol i bażanciarnią dobra miały 500 ha obszaru, w tym 360 ha ziemi uprawnej i 66.4 ha łąk. Do podatku szacowano 6369 marek czystego dochodu. Właścicielem był już wtedy Wilhelm Bitter z Roszkówka. Nie wiadomo dokładnie kiedy Hodeberg sprzedał dobra Bitterowi, dlatego też dyskusyjne jest, który z nich był budowniczym obecnego pałacu. Różne są też wersje dot. czasu budowy rezydencji; mówi się o końcu XIX, lub pocz. XX w. Przyjmijmy, że określenie "na przełomie XIX i XX w." będzie poprawne.
W 1926 r. majątek pod zarządem Bittera miał 499.8 ha (łącznie z R. miał on ok. 800 ha), na co składało się 326,7 ha ziemi uprawnej, 76,3 ha łąk i pastwisk, 83 ha lasów, 13,8 ha nieużytków i 1 ha wody. Czysty dochód gruntowy wynosił 2120 talarów. Majątek posiadał własną kolejkę polną i gorzelnię, specjalizował się w reprodukcji uznanych nasion zbóż. W 1930 r. wieś liczyła 347 m-ców. W latach 1939-45 wieś nosiła nazwę Eichelhof. Po 2. wojnie światowej dawne dobra zostały zabrane i rozparcelowane przez Skarb Państwa Polskiego. Gospodarzem obiektu początkowo zostały Państwowe Zakłady Hodowli Roślin, a w 1950 r. powstała tu Stadnina Koni "Żołędnica". Dnia 1 lipca 1957 r. stadninę podzielono na Ośrodek Hodowli Zarodowej Ż. i Stadninę Koni Golejewko. W 1961 r. połączono je ponownie. Po przemianach politycznych na pocz. lat 90. XX w. Stadnina została przejęta przez AWRSP. Na mocy planu restrukturyzacji zakładu z dnia 29 kwietnia 1993 r. z byłej Stadniny utworzono dwie spółki: HZZ Żołednica Sp. z o.o. i Stadninę Koni Golejewko Sp. z o.o. W pałacu mieszczą się (mieściły?) biura zakładu. W ostatnich latach został on wyremontowany.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Guter=Adreßbuch für die Prowinz Posen, wyd. 2, Lipsk 1913;
Wykaz alfabetyczny wszystkich posiadłości ziemskich w W. Księstwie Poznańskiem, Berlin, 1872;
Strona internetowa "Polska Smakuje". Artykuł Krzysztofa Zajczewskiego "Historia HZZ Żołędnica";
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Geoportal;
Mapster:
6821 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy:
4367_Rawitsch_1944.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Pałac późnoklasycystyczny, wybudowany w stylu eleganckiej miejskiej willi. Budynek wzniesiony jest na planie prostokąta, w dłuższej osi zbliżonej do N-S, piętrowy, podpiwniczony, z poddaszem / mezzaninem, nakryty wysokim czterospadowym dachem, z pseudobarokowymi wystawkami pośrodku dłuższych elewacji, wieńczącymi nieznaczne ryzality. Choć ryzalit od strony wschodniej jest mocniej wysunięty, bardziej reprezentacyjną jest elewacja zachodnia i tę też uważamy za fasadę budynku.
Elewacje bardzo ładnie zdobione, głównie za pomocą boniowanych i kolorowych narożników, gzymsów, przyczółków nad oknami, płycin w kondygnacji mezzanina etc.
Układ przestrzenny zespołu w znacznej mierze jest zachowany.

Park

Park z k. XIX w. o pow. 2,16 ha, zachowany w dawnych granicach. Drzewa rosnące pośrodku podwórza gospodarczego nie należały do parku - urosły tu w okresie powojennym. Park miał wyjątkowo przejrzysty układ przestrzenny. Wokół centralnie umieszczonego pałacu biegła aleja, kształtem zbliżona do leżącej cyfry "8". Pośrodku kolistych wnętrz znajdowały się boskiety drzew, podobne boskiety nasadzono w przewężeniach na płd. i na północ od pałacu. Obecnie park sprawia wrażenie zarośniętego i zaniedbanego (widok sat., może być nieaktualny!).