Skatalogowanych zabytków: 11364
Zarejestruj się
Miniatura Zaorle
2014, zdjęcie Zdzisław Wasiołka

Użytkownicy współtworzący opis i dane obiektu

Zdzisław WasiołkaMarek Kujawa

Zaorle

Adlerweide (1943-45)

Województwo:wielkopolskie
Powiat:rawicki
Gmina:Pakosław
Rodzaj obiektu:Dwór

Rejestr zabytków

Zespół:dworski, nr rej.: 1562/A z 31.08.1995

Stan obecny

Budynek w dobrym stanie. Znajdują się tu biura zakładu rolnego mieszczącego się w dawnym folwarku i jedno mieszkanie.

Historia

Dwór z pocz. XX w.
Zaorle to wieś leżąca 10,5 km na płd. zachód od Jutrosina. Wzmiankowana po raz pierwszy w 1593 r., kiedy to została założona jako nowa lokalizacja "Noviter locata", czyli folwark pomocniczy dla dóbr w Pakosławiu. Stąd też nazwa "Zaorle", skoro dla właścicieli Pakosławia folwark znajdował się "za" rzeką Orlą. Z czasem Zaorle wchłonęło nieistniejącą wieś Połuszyny (Polucin). W zapiskach zwane też było zamiennie "Sowami" (XVIII w.), natomiast współcześnie wieś Sowy leży ok. 1 kilometra na zach. od Zaorla. Założenie wsi w 1593 r. potwierdza także zapiska dot. sprzedaży Pakosławia i "nowo lokowanego" Zaorla, której dokonał Jan Pakosławski na rzecz swojego brata Piotra. Piotr zaś na tych dobrach nowo nabytych zapisał po 1100 złp. posagu i wiana swej żonie Annie Szczurskiej. Rok później nabył także część wsi należącą do Mikołaja P., wraz z młynem wodnym na Orli, wiatrakiem, 3 polami pustymi i 2 kmieciami. Pod koniec XVI w. Osiek, Zaorle i Pakosław nabył Maciej Zakrzewski, który wydzierżawił te dobra Wojciechowi Chociszewskiemu. Na pocz. XVII w. po bracie odziedziczył je Mikołaj Zakrzewski, który w 1604 r. puścił Osiek i Zaorle na wyderkaf trzeciemu bratu - Janowi. Wszyscy trzej byli synami Stanisława Zakrzewskiego. W 1608 r. Mikołaj Z. obiecał oprawić na Osieku i Zaorlu po 5 tys. złp. posagu i wiana swej przyszłej żonie - Małgorzacie Ossowskiej. W kolejnych latach Zaorle najwyraźniej podzieliło się na części, bo jego współdziedzicem był Jan Pakosławski, ożeniony z Sabiną Kralinówną. Ta część otrzymała nawet swoją unikalną nazwę "Zaorle Pakosławskie". Po śmierci Jana P. w 1627 r. Sabina sprzedała Zaorle wyderkafem Mikołajowi Zakrzewskiemu siedzącemu na drugiej części wsi, a zarazem dziedzicowi Osieka i Pakosławia. Dobra po Mikołaju odziedziczyli synowie: Stanisław, Maciej, Marcin i Franciszek Zakrzewscy. W 1644 r. Maciej Zakrzewski zapisywał na 1/2 dóbr kwotę 10 tys. złp. swej żonie Elżbiecie Choińskiej.
Pod koniec XVII w. wieś na jakiś czas przeszła w ręce rodziny Suchorzewskich h. Zaremba, następnie wróciła w drodze wiana do Zakrzewskich. W 1695 r. synowie Aleksandra Z. i Marianny Suchorzewskiej: Andrzej, Adam i Jan dokonali podziału majątku. Na pocz. XVIII w. właścicielem Pakosławia, Zaorla, młyna i wiatraka Białykał był Andrzej Zakrzewski. W tym okresie Zakrzewscy dokonali metamorfozy nazwiska, tak więc kolejnym posiadaczem dóbr (w 2. poł. XVIII w.) byli spadkobiercy Andrzeja: Wacław, syn Macieja i Ignacy, syn Izydora Wyssogota-Zakrzewscy h. Wyskota. Wacław sprzedał dobra Ignacemu. Ten w kolejnych latach założył "po drodze" do Zaorla dodatkowy folwark Pomocne. W latach 70. sprzedał majątek Józefowi Krzyckiemu h. Kotwicz, synowi kasztelana krzywińskiego. Po III rozbiorze Polski dobra przeszły w ręce niemieckie, wtedy też ostatecznie zanikł folwark Polucin. Władze pruskie utworzyły w Zaorlu domenę rządową. W latach 20. XIX w. zarządcą dóbr był Polak - Franciszek Dembiński. W 2. poł. i pod koniec XIX w. właścicielami byli Szołdrscy z Osieka, wieś w 1872 r. miała 1489 mórg i wykazywała 893 talary czystego dochodu gruntowego.
W 1888 r. Zaorle stanowiło wieś gospodarczą w pow. krobskim i miało 176 ha, 30 domów i 201 m-ców, w tym 10 protestantów. Szkoła katolicka znajdowała się w Pomocnie, a ewangelicka w Sowach. W Zaorlu znajdowało się także leśnictwo, do którego należał 1 dom z 27 m-cami. Wieś należała do parafii w Dupinie. Na pocz. XX w. dla ówczesnych właścicieli wybudowany został opisywany dwór. W 1913 r. dobra liczyły 170 ha, w tym 65 ha ziemi uprawnej, a czysty dochód gruntowy wynosił 1450 marek. Właścicielem Zaorla był wówczas Karl Petrass. Po wyzwoleniu Polski w 1920 r. opuścił on wieś, którą nabyła rodzina Szulc.
W 1926 r. majątek wchodził w skład obszaru dworskiego w Osieku, należał do Marii Szulc i miał 184 ha obszaru, z czystym dochodem gruntowym 541 talarów. Dzierżawcą folwarku był Tadeusz Filipiński z Bartoszewic. W 1930 r. wieś liczyła 246 m-ców. Dobra o pow. 148 ha należały do Józefa Górskiego. W latach 1943-45 wieś nosiła nazwę Adlerweide. Po wojnie dawne dobra zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Guter=Adreßbuch für die Prowinz Posen, wyd. 2, Lipsk 1913;
Wykaz alfabetyczny wszystkich posiadłości ziemskich w W. Księstwie Poznańskiem, Berlin, 1872;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Geoportal;
Mapster:
11772561 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4468_Szkaradowo_1944_BCUWr7231-33822-42487.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór piętrowy i nakryty dachem naczółkowym, z wejściem od strony płn., czyli od str. głównej drogi przechodzącej przez wieś. Wejście osłania ganek filarowy dźwigający balkon, poprzedzony schodami, nad którym wznosi się dość szeroka, trójosiowa wystawka dachowa zwieńczona trójkątnie. Uroku dodają budynkowi półkoliście zamknięte okna i drzwi.

Park

Parkiem dworskim w Zaorlu mógł być obszar leśny na działce ewid. nr ...132, plus teren lekko wykraczający poza tę działkę (ok. 20-30 metrów) w kier. wschodnim, o łącznej pow. 4,261 ha. Struktura drzewostanu i jego zróżnicowanie zdecydowanie odróżnia się od lasu rozciągającego się dalej w kier. wschodnim i płn.-wschodnim.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011

Komentarze

Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.

Ten obiekt nie został jeszcze skomentowany.