Chojno

Stan obecny

Stan własności nieznany.

Historia

Dwór z k. XIX w.
Chojno to wieś leżąca ok. 5 km na płd. wschód od Miejskiej Górki. Powstała w pobliżu osady datowanej na lata 800 - 1250, znajdującej się ok. 1500 m. na północ od wsi, gdzie odkryto średniowieczne cmentarzysko.
Pierwsza wzmianka o wsi Chojno pochodzi z 18 stycznia 1310 r., kiedy to Henryk, książę wielkopolski i głogowski ustanowił dystrykt w swoim mieście Poniec. W 1312 r. książęta głogowscy dokonali podziału swoich dóbr, dystrykt poniecki miał należeć do dzielnicy książąt Henryka, Jana i Przemka.
Na pocz. XV w. była to wieś szlachecka, a jej pierwszym znanym właścicielem był Piech Chojeński, następnie Jerzy (Jurga) i Szczedrzyk Ch-cy i w latach 1426-7 Adam oraz Mikołaj Ch-cy. W 2. poł. XV w. we wsi występują panowie Andrzej, Piotr i Stanisław oraz panie Jadwiga, Małgorzata i Katarzyna, które w 1469 r. kupiły od Przybysława Konarskiego 7 ł. opust. w Konarach k. Miejskiej Górki (wyderkafem) za 400 grz.
W. wym. bracia w 1479 r. toczyli spory: z Katarzyną, wdową po "Habdanku" Chojeńskim i z Joanną - żoną pracownika we młynie - Grzegorza. Pod koniec XV w. dziedzicem był Jan Ch., ożeniony z Anną Wyganowską. W 1496 r. zapisywał jej na części Ch. i Golejewka po 150 grzywien posagu i wiana. W tamtym czasie we wsi był folwark i dwór. Współdziedzicem Ch. w 1502 r. był Piotr Błożejewski, który na połowie wsi Ch. z dworem i innych swoich dobrach, w tym połowie jezior w Błożejewie i Nowcu zapisywał po 100 grzywien posagu i wiana swej żonie Dorocie. W 1510 r. wieś podzielona na 3 części należała do Błożejewskiego (3 łany osiadłe i 8 pustych), Jana Chojeńskiego (14 łanów i sołectwo) i Jakuba Chojeńskiego (4 łany osiadłe i pół pustego).
Jan Ch. w 1523 r. zapisał: swojej żonie Małgorzacie Śliwnickiej po 100 złp posagu i wiana, zaś synowej (żonie Benedykta - Dorocie Kuklinowskiej) po 600 złp. Drugim synem Jana był Wojciech, od 1533 r. oficjalny dziedzic Chojna, Golejewka i Stwolna. W zamian za podarowane dobra zapisał on ojcu dożywotnio po 15 grzywien rocznie. W 1534 r. zapisywał na połowie dóbr po 1100 złp. posagu i wiana żonie Helenie Konarskiej. Wojciech miał ponadto brata Jana, ten zaś dwóch synów; w 1548 r. 18-letni Jakub i 16-letni Andrzej Ch-scy sprzedali swoje części stryjowi Wojciechowi.
W 2. poł. XVI w. właścicielami wsi i dworu byli Krzysztof i Jerzy Chojeńscy. W 1580 r. z części Krzysztofa płacono pobór od 5 półłanków, 1 łanu opuszczonego i 1 zagrodnika, a z części Jerzego od 5 półłanków, 2 zagrodników i młyna o 2 kołach walnych. W Chojnie była też część - 5 półłanków, należąca do Michała Chojeńskiego. Wspomniany młyn przezywano wówczas "Bieńkowski", ponadto we wsi w 1591 r. odnotowano strugi "Kaltberk i Zabrodnica", a także las (albo osadę?) Mozdzie. W 1609 r. w zapiskach pojawia się drugi młyn, zwany Młynikiem Małym albo Żabim. Właścicielami wsi nadal byli Chojeńscy; w 1617 r. wzmiankowany jest Stanisław, a w 1651 r. Mikołaj - synowie Jana Ch. Również Stanisław (ale raczej już z kolejnego pokolenia) występuje przy chrzcie Teresy - córki Kicińskich, w kościele w Golejewku, dn. 5 marca 1679 r.
W 1691 r. dziedziczkami (części) wsi były Marianna Szołdrska, wdowa po Kazimierzu Choińskim oraz jej córki Helena i Wiktoria Choińskie. Panny wyszły za mąż, tak więc okres ten możemy uznać za koniec panowania Choińskich w Ch. Dobra puszczono w dzierżawę, a niedługo później przeszły one w ręce Rogalińskich h. Łodzia z Golejewka. W 1706 r. wdowa po Kazimierzu Rogalińskim - Teresa Marszewska - wydzierżawiła cz. Chojna i Zawadę Stanisławowi Zbijewskiemu h. Rola. W tym okresie w obu częściach powstawały nowe dwory, w 1719 r. Teresa Wysocka (dwórka) wyszła za Józefa Malczewskiego z Gostkowa. Dzierżawcą jednej z części był wówczas Konstanty Jarczewski, drugiej zapewne Niemojewscy, a w późniejszym okresie Karol Ponikiewski z żoną Franciszką. W 2. poł. XVIII w. dziedzicem Golejewka, Ostrobudek i Chojna był Konstanty Rogaliński; zmarł on 9 sierpnia 1768 r. i pochowany został u reformatów w Rawiczu. Miał kolejno dwie żony, z których pierwsza - Antonina Skaławska h. Nałęcz - zmarła w 1754 r. Mieli troje dzieci, w tym Hipolita Euzebiusza Wawrzyńca, ożenionego z Ludwiką Wyssogota-Zakrzewską h. Wyskota. Z 2-gą żoną miał dodatkowo dwoje dzieci, jednak dziedzicem Ch. został właśnie Hipolit. W 1773 r. w Ch. urodził się jego syn Eustachy Jan Nepomucen, Isydor (zapis oryg.) Rogaliński.
W latach 1792-93 dokonał się wyraźny podział na dwa dwory - w części "Gajewskiej", czyli "Małym Chojnie" oraz Rogalińskich - tzw. "Wielki Dwór". W 1796 r. zmarł administrator Małego Ch. - Józef Pierzchleński, zaś w 1801 r. posesor tej części Ch. - Józef Jarochowski. Kolejnymi zostali Piotr Pomorski i Walenty Gromaliński. Właścicielką dóbr M. Ch. i Golejewko była w 1806 r. Atanazja z Rogalińskich Bronikowska. Ok. 1810 r. właścicielem został Anzelm Pomorski (dziedzic Stwolna), zaś jego brat Piotr był posesorem M. Ch. Drugi brat - Franciszek - wraz z żoną Antoniną Przyjemską siedzieli na pobliskich dobrach Słupia. W 1819 r. córka Anzelma - Józefa - wyszła za Walentego Budziszewskiego h. Ostoja z parafii Jutrosin. Zapewne w tym samym roku jej siostra Franciszka wyszła za Feliksa Cętkowskiego, kapitana w.p., kawalera różnych orderów, w tym Krzyża złotego (?). W Ch. rodziły się ich dzieci: Symforiana Klemencja Flora (1820), Hermenegild Tyburcy Walerjan (1822) i Norbert Władysław Bronisław (1824). Po Cętkowskich właścicielem wsi został Antoni hr. Czarnecki, ożeniony z Anielą hr. Ponińską h. Łodzia. W 1872 r. Chojno Stare i Nowe należące do Czarneckich miały łącznie 2623 morgi gruntów, w tym 1830 m. ziemi uprawnej. Czysty dochód gruntowy wynosił wówczas 2444 talary. Opisywany dwór wzniesiony został w 1887 r.
W tym czasie wieś leżała w pow. krobskim, który istniał do k. XIX w. W Chojnie Starym było 29 domów i 196 m-ców wyznania katolickiego, w tym 65 analfabetów. Z kolei w Ch. Nowym były 44 domy z 317 m-cami, w tym 6 ewangelików; 91 analfabetów. Powyższa statystyka dotyczy części wiejskich, zaś w obu tych wsiach były części domenalne, które tworzyły wspólny majątek ziemski z gruntami o pow. 2835 mórg, należący do dóbr Golejewka. Na terenie domeny znajdowało się 9 domów ze 170 m-cami. Wieś rozciągała się z zachodu w kier. wschodnim, na płd. od linii kolejowej. Były to kolejno: folwark Stare Chojno, część wiejska S, Chojno, zespół dworski N. Chojno i cz. wiejska N. Chojno. Po wyzwoleniu Polski w 1920 r. utworzono jedną wieś Chojno, która w 1930 r. miała 925 m-ców, a dobra Jana Czarneckiego liczyły 977 ha. Przez wieś przebiegała linia kolei wąskotorowej z Rawicza do Pakosławia. Było tu także Kółko Rolnicze, kołodziej F. Malecki, cieśla J. Łukowiak, kowale: L. Becela i M. Dąbrowicz, rzeźnik Masłowski, szewcy Danielczyk i Kaczmarek oraz zajazd F. Maćkowiaka. W latach 1939-45 wieś nosiła nazwę Kiefernrode. Po wojnie dawne dobra zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Wykaz alfabetyczny wszystkich posiadłości ziemskich w W. Księstwie Poznańskiem, Berlin, 1872;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Geoportal;
Mapster:
6824 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4368_Dubin_1944.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór parterowy, fasadą skierowany na południe, z poprzecznym skrzydłem posiadającym wejście od str. zachodniej. dachy na obu częściach dwuspadowe, w części wschodniej w obu połaciach lukarny doświetlające poddasze.

Park

Park z 2. poł. XIX / XX w. o pow. 2 ha.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011