Zmysłowo

Stan obecny

Stan własności nieznany, aczkolwiek sądząc po stanie budynku należy do ANR albo JST.

Historia

Dwór z 4 ćw. XIX w.
Zmysłowo to wieś (osada) leżąca 7 km na północ od Miejskiej Górki. Dopiero na pocz. XIX w. właściciele Gostkowa postanowili założyć folwark przy trakcie z Krobi do Rawicza i Miejskiej Górki. Inną nazwą wsi w tym okresie jest Zmysłów. W pow. rawickim występuje też druga wieś o tej samej nazwie, leżąca niedaleko Jutrosina, która wchodziła w skład dóbr jutrosińskich. Pierwszy raz wzmiankowana była w 1668 r. jako Rozmysłowo. Pod koniec XVIII w. należała do Augustyna Koźmińskiego.
Właścicielami Gostkowa (i założycielami Z.) na pocz. XIX w. byli Józef i Helena Dramińscy. Po Józefie dobra odziedziczyli jego synowie: Onufry, który w 1817 r. ożenił się w Domachowie z Teklą Niedźwiedzką i Wiktor, ożeniony z Magdaleną Niedźwiedzką. Mieli oni siostrę Anatazję (czy raczej Anastazję), zamężną za Ignacego Pomorskiego i Franciszkę, zam. za Franciszka Kowalewskiego. Onufry Dramiński zmarł mając lat 32, dnia 5 stycznia 1830 r. Sześć m-cy po jego śmierci urodziła się córka Marianna Symforoza Joanna. Dziedziczką Zmysłowa w 1820 r. nazywana jest Anastazja, a w 1822 r. także jej brat Wiktor, który bardzo wcześnie został wdowcem. W 1823 r. ożenił się ponownie, z Felicjaną Stremler z Poznania. Ich pierwsza córka - Teodozja Honorata Joanna - urodziła się podczas pobytu u znajomej wdowy w Karcewie - Urszuli z Kierskich Dembińskiej, dnia 20 stycznia 1828 r. Rok później, już w Zmysłowie, urodziła się kolejna córka Dramińskich - Eufrozyna Ludwika. Ich kolejne dzieci to: Marjanna Symforoza Joanna (ur. 1830) i Roch Stanisław Antoni (ur. 1831).
W latach 30. XIX w. Zmysłowo przeszło w ręce Tomasza Niewiteckiego, ożenionego z Józefą Jasielską. W 1842 r. urodził się ich syn Jan Stanisław. Posesorem dóbr był w tym czasie Tomasz Błociszewski h. Ostoja, ożeniony z Elżbietą Schlej (?). W marcu 1846 r. urodził się i zmarł ich synek Ludwik Augustyn Kalikst. Niewiteccy najprawdopodobniej sprzedali wieś w ręce niemieckie. W 1872 r. właścicielem Z. był niejaki Körner. Dobra miały 554 morgi obszaru, w tym 548 m. ziemi uprawnej i 6 mórg łąk i pastwisk. Czysty dochód gruntowy szacowano na 698 talarów (2094 marki).
W 1888 r. Zmysłowo nazywane było (Sł. Geogr...) wsią gospodarczą, miało 140 ha oraz 3 domy z 39 m-cami, w tym 5 ewangelików. Należało do parafii w Nieparcie, zaś szkoły: katolicka i ewangelicka znajdowały się w Szurkowie. W kolejnych latach majątek otrzymał nazwę "Körnerau" (Koernerau). Pomimo niewielkiego areału gospodarstwo znajdowało się w wysokiej kulturze rolnej i otrzymało miano dóbr rycerskich - Rittergut. W 1913 r. miało 138 ha, w tym 132 ha ziemi uprawnej, 1,5 ha łąk i 4,5 ha nieużytków. Czysty dochód w stos. do roku 1872 zmienił się nieznacznie i wynosił 2079 marek. Właścicielem był wówczas Friedrich Koerner (Körner). Po wyzwoleniu Polski w księgach adresowych imię właściciela podawano w formie spolszczonej, tak więc w 1926 r. majątek Fryderyka Koernera miał 141,5 ha. Na obszar ten składało się 134,8 ha ziemi uprawnej, 1,6 ha łąk i pastwisk oraz 5,1 ha nieużytków. Czysty dochód gruntowy wynosił 693 talary. W 1930 r. wieś liczyła 137 m-ców. W 1943 r. miała miejsce wielka reforma administracyjna III Rzeszy, podczas której zmieniono ok. 80-90% nazw miejscowości w Wielkopolsce, z wyjątkiem takich jak Körnerau, których nazwy pochodziły od nazwisk właścicieli. Pobliskie Szurkowo przemianowano na Schurren, a Gostkowo na Bittershof. Leżące nieco na północ Przyborowo dostało nazwę Beiwalden, a Dembina - Eichen. W styczniu 1945 r. rodzina Körner opuściła majątek. Po wojnie dawne dobra zostały zabrane i rozparcelowane przez Skarb Państwa Polskiego.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Guter=Adreßbuch für die Prowinz Posen, wyd. 2, Lipsk 1913;
Wykaz alfabetyczny wszystkich posiadłości ziemskich w W. Księstwie Poznańskiem, Berlin, 1872;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Geoportal;
Mapster:
11811922 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4267_(2416)_Kroeben_1911_APP_Sygn._M.top.25-1636.jpg
6797 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4267_Kroben_1944.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór późnoklasycystyczny. Budynek pierwotnie był parterowy z poddaszem, wzniesiony na rzucie prostokąta i fasadą skierowany na północ (z niewielkim odchyleniem wschodnim). Prawdopodobnie na pocz. XX w. od płn.-zach. (NW) dostawiono poprzeczną, piętrową przybudówkę. Budynek sprawia też wrażenie wyraźnie "krótszego" (ma 16,6 m. szer., zaś stary dwór miał ok. 33 m. szerokości). Obydwie części są podpiwniczone i nakryte dwuspadowymi dachami. Wejście umieszczone jest w narożniku pomiędzy bryłami, osłonięte filarowym gankiem i poprzedzone schodami.
Układ przestrzenny folwarku zmienił się nieznacznie. Niewielkie zmiany zaszły w obrębie podwórza gospodarczego, zniknęła też oficyna wznosząca się kilkanaście metrów na zach. od dworu.
Osada Zmysłowo rozbudowała się głównie po wschodniej stronie Drogi Krajowej nr 434.

Park

Park z k. XIX w. Obecnie to niewielka grupa drzew o pow. ok. 0,2 ha, a razem z terenem na wschód i na płd. od dworu pow. pozostałości parku można oszacować na ok. 0,4 ha. Przed 1945 r. park miał 0,66 ha.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011