Użytkownicy współtworzący opis i dane obiektu
Magdalena O.-G.Zdzisław WasiołkaMarek KujawaJoanna KwokaTarchalin
Tarche (1943-45)
Województwo:wielkopolskie
Powiat:rawicki
Gmina:Bojanowo
Rodzaj obiektu:Dwór
Powiat:rawicki
Gmina:Bojanowo
Rodzaj obiektu:Dwór
Rejestr zabytków
Zespół:dworski, nr rej.: 1360/A z 15.01.1993Stan obecny
Budynek zaniedbany. Własność JST albo ANR.Częściowo zamieszkały przez byłych pracowników PGR.
Historia
Dwór z poł. XIX w.Tarchalin to wieś leżąca 1,5 km na północ od Bojanowa. Pierwsza wzmianka pochodzi z 1435 r., kiedy to Ludka z Radomicka sprzedała T. braciom z Gościejewic - Janowi i Jakubowi, synom Piotra. Pieczętowali się oni herbem Ciołek. Przez cały XV i XVI w. nazwa wsi występuje w zapiskach głównie w postaci Tarchalino.
W 1436 r. w.w. bracia uznali za współwłaściciela T. - Piotra Wilkowskiego z Wilkowa Niemieckiego (ob. Wilkowa Leszczyńskiego). W 2. poł. XV w. właścicielem wsi był Kasper z Leszna, podkomorzy kaliski, który w 1481 r. sprzedał ją wyderkafem Pawłowi Wilkowskiemu. W tym samym roku Wilkowski zapisywał na połowach dóbr po 250 zł. posagu i wiana swej żonie Katarzynie. Po zakończeniu umowy wyderku, wieś wróciła do Leszczyńskiego. Dal on ją później Rafałowi z Leszna (bratu), marszałkowi dworu królewskiego, a ten ok. 1495 r. wykupił wieś z zastawu.
Na pocz. XVI w. we wsi siedziały córki Katarzyny Lasockiej: Barbara, Anna i Katarzyna, które wygnał Jan Kokorzyński (ich brat). Przegrał on proces w 1510 r. i musiał zapłacić karę 8 skojców. Taż Anna zamężna była za Jana Siedlnickiego. Wszyscy oni byli spadkobiercami Barbary Lasockiej, a w 1513 r. jedyną właścicielką stała się Anna, która kupiła część wsi od Kaspra Donina Krosińskiego i jego siostry Anny - żony Oswalda Czamera. W 1521 r. Anna dała Tarchalin swoim synom: Kasprowi i Stanisławowi Siedlnickim. Kasper miał córkę Annę, która wyszła za Łukasza Rydzyńskiego; w roku 1546 dał on Tarchalin temuż zięciowi (genero suo) tytułem spadku. Rydzyński ponadto zapisał Annie 1500 złp. posagu i t. wiana na 1/2 swoich pozostałych dóbr, czyli Kłody, Tarnowej, Jarogniewic, Gorzyc, Gorzyczek i Kowalewa. Rydzyński pisał się z miejscowości Werbno, a pieczętował herbem Wierzbna.
W 1563 r. wieś miała 7 łanów, 10 komorników, wiatrak, karczmę i 1 rzemieślnika. Dziesięcinę z 5 i pół łanu płacono (w 1564) po 14 groszy fertonow, biskupom poznańskim (do klucza krobskiego). W 1581 r. wielkości poboru nieznacznie się zmieniły; wieś płaciła od 4 łanów osiadłych, 6 zagrodników, 6 komorników w tym 2 z bydłem, owczarza z 50 owcami oraz 2 wiatraków dziedzicznych. Po Łukaszu Rydzyńskim T. odziedziczyli synowie: Jan i Łukasz, którzy w 1579 r. dokonali podziału majątku. Wieś Tarchalin otrzymał Jan R. a po jego śmierci przeszła ona na brata. W 1594 r. Łukasz zapisał 18 złp. czynszu rocznego (od sumy łącznej 300 złp.) dla przytułku biednych w Rydzynie.
W 1613 r. Anna Rydzyńska (siostra Łukasza?) wyszła za Abrahama Ciświckiego i miała z nim ośmioro dzieci: Piotra, Władysława, Stanisława, Franciszka Hjacynta, Zofię, Helenę, Jadwigę i Krystynę. Z tychże Zofia wyszła za Piotra Łaszcza ze Strzemielca, dziedzica licznych dóbr w płd. Wielkopolsce, a Jadwiga za Łukasza Górskiego z Miłosławia. Ok. 1640 r. dobra Rydzyna z przyległościami zasadniczo należały do Abrahama C., ale też jego synów: Piotra - proboszcza w Zbąszyniu, sekretarza królewskiego i Władysława - dworzanina i pokojowca króla Władysława IV Wazy. Ostatnimi dziedzicami z tego rodzeństwa, na Rydzynie, Kłodzie, Tarchalinie, etc., byli Piotr, Stanisław i Franciszek w poł. XVII w. Choć w okresie szwedzkiego "potopu" zapiski o T. znikają z Regestów, przypuszczamy, że Ciświccy lub ich potomkowie siedzieli tu jeszcze co najmniej kilkanaście lat.
W 1661 r. wieś płaciła plebanowi w Gołaszynie po 6 ćwierci owsa i żyta z folwarku, zaś kmiecie dawali po 2 korce żyta i owsa miary leszczyńskiej. Pod koniec XVII w. w Tarchalinie pojawił się Dominik Łętkowski, ożeniony z Marianną Gębicką. W 1697 r. wydzierżawili oni dobra Sebastianowi Bojanowskiemu h. Junosza. Na pocz. XVIII w. dziedzic dostał (za zasługi) kasztelanię brzezińską. Z Marianną Gębicką miał on synów: Stefana i Macieja. Na przestrzeni lat 20. i 30. XVIII w. puszczali oni Tarchalin w dzierżawę - Krzysztofowi Dzierżanowskiemu h. Gozdawa. W 1737 r. Maciej Łętkowski wydzierżawił T. Ignacemu Naramowskiemu. Ignacy najwyraźniej został z czasem dziedzicem dóbr, zaś gdy jego córka Konstancja wyszła za Ludwika Błociszewskiego h. Ostoja, ten przejął dobra T. w wianie.
W 1786 r. w Tarchalinie odbył się podział majątku, do którego stanęli m. innymi: Marianna z Łętkowskich zamężna dwukrotnie (Dąbrowska, Byszewska), Tekla z Potockich - żona Franciszka Byszewskiego i inni. Skomplikowane opisy dot. zastawów, cesji i in. pominiemy, w każdym razie ustalono, że właścicielką jest córka Macieja Łętkowskiego - Marcjanna - zam. za Józefa Byszewskiego oraz Tekla, córka Katarzyny Potockiej. Po wzajemnych rozliczeniach między paniami, Tarchalin stał się własnością Tekli i jej męża Franciszka Byszewskiego, który w 1787 r. sprzedał majątek Janowi Pruskiemu h. Leliwa, synowi Wojciecha i Marianny Suchorskiej.
Po III rozbiorze Polski wieś przeszła w ręce niemieckie, zaś posesorem Tarchalina został Franciszek Pruski, ożeniony z Franciszką Rytelską. W 1805 r. zastąpił go Wojciech Szczawiński, a w 1809 r. Mikołaj Radoszewski, który zaślubił Annę Teklę, córkę Marianny z Myszkowskich Szynalskiej. Okolo 1810 r. w Tarchalinie wzniesiony został dla Radoszewskich nowy dwor, wzmiankowany w 1812 r. z okazji chrztu syna posesorów - Ludwika Wawrzyńca Jakuba. W 1819 r. właścicielem wsi został Józef Janicki, ożeniony z Marianną Rydzyńską. Posesję majątku przejął wówczas Jan Szczepkowski, ożeniony z Joanną de Lüke. W 1821 r. urodził się i zmarł (6 m-cy) ich syn Stanisław Adalbert. W roku kolejnym na świat przyszło drugie ich dziecko - Teodor Karol. Po Szczepkowskich posesja majątku przeszła na Franciszka Żychlińskiego h. Szeliga, ożenionego z Ludwiką Budziszewską. W 1835 r. w T. urodziła się ich córka Walentyna Franciszka Nepomucena, a rok później Kazimierz Zygmunt Stanisław (zm. 22.I. 1837).
Kolejną właścicielką Tarchalina była Barbara Rydzyńska (córka Franciszka R. i Józefy Kwileckiej), zamężna 1-o v. Hendell, która w 1843 r. wyszła za 26 lat młodszego od siebie Karola Sewerego Fritscha z Bojanowa, syna Stanisława i Eleonory Kunkel. Z pierwszego męża Antoniego H. miała ona córkę Józefę Antoninę Olimpię, która w 1845 r. wyszła za Tomasza Lekszyckiego, ekonoma z Potrzebowa. W poł. (2. poł.?) XIX w. wieś sprzedano w ręce księcia Hatzfeldta z zamku Trachenberg na Śląsku. Dobra T. miały 1116 mórg, w tym 952 morgi ziemi uprawnej, 158 m. łąk, 71 m. lasu i 2 m. wody, zaś cz. dochód gruntowy szacowano na 1049 talarów.
W 1888 r. Tarchalin leżał w pow. krobskim i dzielił na część wiejską i dworską. We wsi znajdowało się 18 domów ze 111 m-cami, w tym 99 protestantów i 12 katolików, zaś na terenie dworskim 5 domów z 56 m-cami, w tym 34 protestantów i 22 katolików. Dobra miały 264 ha obszaru, w tym 206 ha ziemi uprawnej, 25 ha łąk i 16 ha lasu. Pod koniec XIX w. zyskały miano "dóbr rycerskich" - Rittergut i weszły w skład majętności Gościejewice (Gusswitz). W 1913 r. T. miał 298 ha, w tym 187 ha ziemi uprawnej i 39 ha łąk. Czysty dochód szacowano na 3409 marek. Właścicielem dóbr był Wilhelm Reinecke, zaś zarządcą Hermann Versen. Po wyzwoleniu Polski w 1920 r. niemieccy właściciele opuścili wieś, którą zapewne wykupił skarb państwa. W 1926 r. majątek miał 317,4 ha i należał do Komunalnego Związku Kredytowego w Poznaniu (adres: ul. 27 grudnia 8). Na obszar ten składało się 234,6 ha ziemi uprawnej, 47,6 ha łąk i pastwisk, 32,3 ha lasu, 1,9 ha nieużytków i 0,9 ha wody. Czysty dochód gruntowy wynosił 1220,1 talarów. W 1930 r. wieś liczyła 180 m-ców. W części wiejskiej znajdowała się karczma należąca do R. Dehnela. W latach 30. znajdujemy tu (w Regestach) Jana Donimirskiego, lecz trudno powiedzieć, czy był on wówczas posiadaczem ziemskim. W latach 1943-45 wieś nosiła nazwę Tarche. Po 2. wojnie światowej dawne dobra zostały zabrane i rozparcelowane przez Skarb Państwa Polskiego. W latach 50. utworzono tu Państwowe Gospodarstwo Rolne, zlikwidowane ustawowo przez rząd Jana Krzysztofa Bieleckiego w 1991 r. Po likwidacji PGR-ów dawne gospodarstwo najprawdopodobniej przejęła Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa, obecna ANR.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Guter=Adreßbuch für die Prowinz Posen, wyd. 2, Lipsk 1913;
Wykaz alfabetyczny wszystkich posiadłości ziemskich w W. Księstwie Poznańskiem, Berlin, 1872;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Geoportal;
Mapster:
6794 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4266_Bojanowo_1944.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!
Komentarze
Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.Ten obiekt nie został jeszcze skomentowany.