Skatalogowanych zabytków: 11364
Zarejestruj się

Użytkownicy współtworzący opis i dane obiektu

Marek Kujawa

Potrzebowo

Neulaende

Województwo:wielkopolskie
Powiat:rawicki
Gmina:Bojanowo
Rodzaj obiektu:Pałac

Rejestr zabytków

Zespół:pałacowy, nr rej.: 1457/A z 17.09.1993

Stan obecny

Palac opuszczony, na skraju ruiny. Własność JST.

Historia

Pałac z ok. 1840 r.
Potrzebowo to wieś (a raczej osada) leżąca 3,5 km na północ od Bojanowa i 4 km na płd. zachód od Ponieca. Pierwsza wzmianka o nowo lokowanym folwarku "de novo locatum et aedificatum" Potrzebowo pochodzi z 1555 r., kiedy to Wojciech Zawadzki h. Korzbok dał go wraz z połową swojej wsi Zawada, żonie Jadwidze Ossowskiej z Ossowej Sieni. W 1578 r. ich syn Jan zapisywał na Zawadzie i P. po 1300 złp. posagu i wiana swej żonie Katarzynie Żychlińskiej h. Szeliga, córce Stanisława - dziedzica w Kargowej. Z kolei Marcin Z. oprawił tzw. "dożywocie" żonie Jadwidze Tarnowskiej. Miał z nią synów: Jerzego, Jana, Bartłomieja i Wojciecha. Ich dobrami oprócz Zawady i Potrzebowa była wieś Golina. Po podziale majątku w 1580 r. Z. i P. dostał Jan Zawadzki. W 1590 r. zapisywał on na połowach tych wsi po 1500 złp. posagu i wiana żonie Zofii Bułakowskiej, córce Andrzeja, wdowie po Łukaszu Jutroskim. Zofia przedwcześnie zmarła, nie wydawszy potomstwa.
W 1610 r. Zawadzki ożenił się ponownie, zaś przyszłej małżonce - Katarzynie z Wilkowa (wdowie po Adamie Bielawskim) - zapisywał 5 tys. złp. posagu. Zmarł w 1617 r., a majątek odziedziczyli jego synowie (zapewne z 1-ej żony): Mikołaj i Zygmunt. W 1623 r. Zygmunt zapisał na tych wsiach 5 tys. złp. posagu żonie Barbarze Kołudzkiej. Mikołaj ożenił się z Jadwigą Niegolewską, której nic nie zapisywał, ale miał z nią córkę Katarzynę oraz synów: Jana i Wacława. Katarzyna wyszła za Aleksandra Miaskowskiego h. Bończa, a swoje części wsi, po "zaspokojeniu" przez Zygmunta, oddała w 1629 r. temuż stryjowi. W 1638 r. swoje części odsprzedali mu także bratankowie Jan i Wacław.
W 1641 r. po raz pierwszy w zapiskach pojawił się syn Zygmunta - Marcin Zawadzki, który na poł. dóbr zapisał przyszłej żonie Annie Sczurskiej sumę 4 tys. złp. posagu. Miał on brata Wojciecha. Trzy lata później Marcin sprzedał obie wsi wyderkafem Samuelowi Pruszak-Bieniewskiemu. Marcin miał z Anną 2 córki: Annę i Teresę; zmarł w 1647 r. Po jego śmierci pojawił się problem z Bieniewskim, który nie chciał oddać ziemi. Pozywały go córki, wdowa i stryj Piotr Zawadzki. Sprawa zakończyła się wygraną Zawadzkich.
Po wybuchu 2. wojny szwedzkiej obie wsie drogą dzierżawy przeszły w ręce barona Jana Ludwika de Wolzogena. Trwała wojna, a więc prawowity spadkobierca Zygmunta Z. - Wojciech - zapragnął odebrać wieś siłą, co uczynił w 1656 r. Baron pozwał Zawadzkiego do sądu, ale wyniku tej sprawy nie znamy, poza tym sądy Rzplitej były w tym czasie całkowicie sparaliżowane lub uzależnione od lokalnych władz szwedzkich. Krótko po wojnie Wojciech kupił części Goliny, Bukowa i Gierłachowa od swojej bratanicy Anny, zamężnej wówczas za Pawła Bużeńskiego. W 1664 r. Zawadzki wydzierżawił te wsie oraz Potrzebowo córkom znanego nam już barona Wolzogena: Katarzynie Elżbiecie zam. za Władysława Zawadzkiego i Zofii Elżbiecie, zam. za Jana Schlichtinga.
Wojciech Zawadzki ożeniony był z Barbarą Gułtowską, piszącą się z Gryżyny. Miał z nią 3 synów: Marcina, Jana oraz Stanisława Filipa, który w 1681 r. ożenił się z Anną Katarzyną Degner, córką rotmistrza cesarskiego Wawrzyńca Degnera. Teść (socerum) wyposażył córkę kwotą 16666 złp. tytułem posagu i wyprawki. Wojciech zmarł w 1681 r., a wdowa rok później wyszła za Jana Jaraczewskiego. Na skutek podziału majątku, P. pozostało przy Stanisławie Zawadzkim, co dodatkowo potwierdziła transakcja z braćmi przeprowadzona w 1688 r., gdy ten spłacił Franciszka, Marcina i Jana kwotą 37500 złp. Dwa lata później sprzedał Zawadę i P. - Jerzemu na Skokach Unrugowi, synowi starosty wałeckiego Krzysztofa U., za kwotę 55 tys. złp. Jerzy po zadomowieniu się w Zawadzie, sprzedał swoje dawne dobra: Tomyśl, Witomyśl, Różę, Santop i młyn Bobrówka swemu bratu Bogusławowi Unrugowi.
Przełom XVII i XVIII w. to czas chaosu w ówczesnej Polsce, a także w dość zawiłych sprawach majątkowych, szczególnie w przypadku Zawady i Potrzebowa. Teoretycznie posiadaczem wsi był Unrug, ale od 1715 r. "dziedzicem" P. nazywany jest także Józef Zbijewski h. Rola, wnuk i spadkobierca Teresy Zawadzkiej - córki Marcina Z. W 1719 r. doszło do wzajemnych rozliczeń, w tym spłat dla wierzycieli Unruga i innych. Ponadto żyła też jeszcze matka Stanisława Zawadzkiego - Kat. Degner i jej córki, Joanna, Teresa i Elżbieta - które w 1721 r. pozywał posesor wsi Kasper Miaskowski h. Bończa "mocą cesji od wierzycieli unrugowskich". Józef Zbijewski jakoś utrzymał się przy własności P., ponadto posiadał Wziąchowo i Małgów. Jego żoną była Róża Wężyk pisząca się z Osin, herbu Wąż. Mieli oni córkę Mariannę, która wyszła za Ignacego Zbijewskiego, syna Mikołaja. Józef Z. umarł w 1737 r., zaś dobra odziedziczył Ignacy, który zmuszony został do zastawienia dóbr (na 1 rok) Romanowi Rogalińskiemu.
W 1768 r. kolejny Zbijewski - Maciej, wojski ostrzeszowski, sprzedał dobra Franciszkowi Wierusz-Walknowskiemu, sędziemu ziemskiemu kaliskiemu, synowi Antoniego i Urszuli Mielżyńskiej. Walknowski ożenił się z Marjanną Bielińską, z którą miał syna Józefa. Z drugiej żony - Marcjanny Zbijewskiej narodził się syn Franciszek. W 1782 r. Józef sprzedał Potrzebowo przyrodniemu bratu, za kwotę 153,9 tys. złp. Posesorami dóbr byli pod koniec XVIII w. Jan i Konstancja Katarzyna Zawadzcy, a następnie Michał i Małgorzata Świerczyńscy. Po Franciszku wieś odziedziczył jego syn Felicjan, który w 1786 r. zastawił dobra Wojciechowi Szczawińskiemu, pisarzowi komory celnej leszczyńskiej. Cztery lata później Szczawiński scedował sumę zastawu, czyli 300 tys. złp na Aleksandra Pruskiego, regenta komis. c. (cyrkułu?) wojskowego pow. kościańskiego.
Po III rozbiorze Polski dobra przeszły w ręce niemieckie. W pierwszych latach XIX w. folwarkiem zarządzali polscy posesorzy, kolejno: Aleksander Skoraszewski ożeniony z Heleną Trzebińską, Mikołaj Lipiński który w 1809 r. ożenił się z tąż Heleną Skoraszewską, wdową oraz Kasper Błociszewski. W 1845 r. wieś należała do Żelisławskiej. Z zapisek nie dowiadujemy się niczego więcej o dziedziczce. W tamtym czasie posesorami wsi byli Antoni i Antonina Pawliccy, zaś ich syn Tomasz był ekonomem majątku. Dnia 3 czerwca 1845 r. zaślubił on Józefę Hendell, córkę dziedziców Tarchalina.
W 1872 r. Potrzebowo należało do Niemca nazwiskiem Miehle i miało 770 mórg, w tym 678 m. ziemi uprawnej i 92 m. łąk i pastwisk. Czysty dochód gruntowy szacowano na 798 talarów. W 1885 r. wieś zwana z niem. Neulaende stanowiła majętność w pow. krobskim i miała 223,91 ha obszaru, w tym 196,35 ha ziemi uprawnej, 13,99 ha łąk, 1,88 ha lasu i 11,69 ha nieużytków. We wsi znajdowało się 5 domów z 82 m-cami, w tym 51 katolików i 32 ewangelików. Czysty dochód z gruntu szacowano na 2592 marki. Majątek posiadał własną fabrykę krochmalu.
W 1913 r. dobra rycerskie Neulaende miały 224 ha, w tym 196 ha ziemi uprawnej i 13 ha łąk i pastwisk. Czysty dochód gruntowy od 1885 r. się nie zmienił. Właścicielem był pruski leutnant w stanie spoczynku Ludwig Hübner. Po 1920 r. postanowił on opuścić Polskę, zaś skarb państwa sprzedał gospodarstwo w ręce prywatne.
W 1926 r. właścicielami majątku byli Stefan i Helena Niklewicz. Na 223,9 ha ogólnego obszaru składało się 196,3 ha ziemi uprawnej, 14 ha łąk i pastwisk, 1,9 ha lasu oraz 11,7 ha nieużytków. Czysty dochód gruntowy wynosił 859 talarów. W 1930 r. wieś liczyła 136 m-ców. W czasie 2. wojny światowej jej nazwa "Neulaende" nie uległa zmianie. Po wojnie dawne dobra zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego. Po wojnie w dworze prawdopodobnie mieściły się mieszkania, bądź też biura miejscowego PGR-u. Ostatni lokatorzy wyprowadzili się z budynku w II dekadzie XXI w.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Guter=Adreßbuch für die Prowinz Posen, wyd. 2, Lipsk 1913;
Wykaz alfabetyczny wszystkich posiadłości ziemskich w W. Księstwie Poznańskiem, Berlin, 1872;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Geoportal;
Mapster:
6794 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4266_Bojanowo_1944.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Pałac, czy też raczej okazały dwór, wzniesiony na planie prostokąta, piętrowy z mezzaninem, nakryty łagodnym czterospadowym dachem, fasadą skierowany na zachód. Wejście umieszczone centralnie, w ryzalicie poprzedzonym portykiem kolumnowym małego porządku, dźwigającym balkon.

Park

Park z XX w. o pow. 1,4 ha. Niegdyś park był prawie dwukrotnie większy i rozciągał się dalej w kier. wschodnim.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011

Komentarze

Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.

Ten obiekt nie został jeszcze skomentowany.