Sapowice

Stan obecny

Dom Pracy Twórczej Biblioteki Raczyńskich w Poznaniu.

Historia

Pałac z poł. XIX w.
Sapowice to wieś leżąca nad Jez. Strykowskim, 4,5 km na zachód od Stęszewa. Powstała stosunkowo późno, na miejscu grodziska, które mogło tu istnieć jeszcze w XIV w. Pierwsza wzmianka o wsi szlacheckiej S. pochodzi z 1408 r., aczkolwiek niejaki Sapowski (kmieć) pojawia się już w dokumencie z 1391 r. W XV w. wieś leżała w pow. poznańskim i parafii Słupia, zaś jezioro zwano wówczas Słupskim / Słupeckim albo Ząbrskim. Pierwszym znanym właścicielem był wówczas Mościc ze Stęszewa, kasztelan poznański. Po nim dobra odziedziczył syn - Przedpełk, który w 1435 r. sprzedał wyderkafem S. i inne wsie, Piotrowi Korzbokowi z Trzebawia. Dobra pozostały przy Korzbokach, a po Piotrze odziedziczył je syn - Mikołaj. Ten miał żonę Annę, a następnie Katarzynę, której zapisywał po 800 grzywien posagu i wiana na połowach S. i Trzebawia oraz Strykowie i Chroślinie. Jako, że ich główną posiadłością było Strykowo, posługiwali się nazwiskiem Strykowskich. Synem Mikołaja był Stanisław, który w 1506 r. zapisywał na dobrach czynsz roczny kapitule katedralnej poznańskiej. Ożenił się z Małgorzatą Białosliwską i mieli syna Piotra, który w 1534 r. zapisywał 1300 zł. posagu i t. wiana na Strykowie, Goślinie i Sapowicach, swej żonie Annie Czarnkowskiej, córce Macieja, kasztelana bydgoskiego. Ciż mieli syna Andrzeja, który ożenił się z Katarzyną z Przecławia. W 1575 r. zapisywał jej posag i wiano na Kadzewie i innych wsiach, ale z wyłączeniem S., Strykowa i Chroślina. Oficjalną dziedziczką i płatniczką poboru była w 1577 r. Anna Strykowska, a w 1580 r. z części Jana S. płacono od 9 półłanków i 1 półłanku pustego.
Kolejnym dziedzicem S. był Andrzej Strykowski, który w 1600 r. zapisał czynsz roczny 140 złp. ze wsi Strykowo i S., dla Kolegium Jezuickiego w Poznaniu, od sumy głównej 2 tys. złp. Kwotę tę wręczył mu ówczesny rektor kolegium - Jan Conario. Dziedzic zmarł w 1608 r., a dobra odziedziczyła wdowa Katarzyna z Knyszyna Przecławska z synami: Jakubem i Stanisławem. Strykowscy trzymali wieś jeszcze przez okres "potopu" szwedzkiego, po czym w 1669 r. sprzedali dobra Kazimierzowi Gałęskiemu. Swoją część sprzedali mu także Tomiccy, którzy pojawili się w międzyczasie na innym dziale Sapowic. Po prostu: Anna S. wyszła za Jana Tomickiego i mieli dwóch synów: Konstantyna, cześnika sieradzkiego i Mateusza. Gałeski już w 1682 r. sprzedał S., Strykowo i pustki Kroślina Andrzejowi Mieszkowskiemu h. Odrowąż. Potomkowie Mieszkowskiego (m. innymi Anna, wdowa po Przecławie Potockim) w 1720 r. sprzedali majątek Władysławowi z Rogaczewa Skaławskiemu h. Nałecz, synowi Stanisława. Ten niezwłocznie zapisał na nowo pozyskanych dobrach posag i wiano swej żonie - Teresie Zdziechowskiej. Jego teściowa Jadwiga Mieszkowska po śmierci 1-go męża Floriana Zdz., wyszła za Franciszka Skaławskiego, znanego z konfederacji średzkiej w 1703, później posła i sędziego w grodzie poznańskim. Władysław żył co najmniej do 1773 r., zaś dobra odziedziczyli jego synowie: Maciej, Franciszek i Marceli. Oficjalnym dziedzicem został Marceli, zaś ostatecznie - pod k. XVIII w. - Maciej Skaławski. Ponoć miał on prywatną kaplicę, w której nabożeństwa odprawiał kapłan z klasztoru oo. Reformatów w Woźnikach.
M. Skaławski w 1811 r. zaślubił Mariannę Kierską h. Jastrzębiec. Po jego śmierci dziedziczką była Helena Skaławska; mniej więcej do końca okresu istnienia Księstwa Warszawskiego. Następnie wieś przeszła w ręce Norberta Chełkowskiego i jego żony Zofii z Przewuskich. Dziedzic zmarł przedwcześnie, a dobra przejął jeden z jego synów - Józef, który umarł mając zaledwie 26 lat, dnia 12 maja 1841 r. Kolejną dziedziczką była Elżbieta Chełkowska, która wyszła za Krzyżańskiego h. Juńczyk. Ci w 2. poł. XIX w. wybudowali nowy pałac, ale nie byli dobrymi gospodarzami i zadłużyli majątek, który w 1862 r. został wystawiony na subhastę (przymusową licytację). Nabywcą za kwotę 64,4 tys. talarów został "kupiec o nazwisku niemieckim". W latach 80. właścicielem był Carl Eberth, od nazwiska którego część wsi (domena) otrzymała nazwę Eberthardslust. Część wiejska w 1885 r. miała 20 domów i 163 m-ców, w tym 160 katolików i 3 protestantów, zaś domena 11 domów i 203 m-ców (185 katolików i 18 protestantów). Obszar dóbr wynosił 529 ha, w tym 480 ha ziemi uprawnej, 12 ha łąk oraz 20 ha lasu. Majątek posiadał własną fabrykę krochmalu; specjalizował się ponadto w hodowli bydła. Pod koniec XIX w. przeszedł w ręce rodziny Tieman. W dniu 25.12.1898 r. w Sapowicach urodził się Werner Tieman (oryg. pisownia wg. Gedbas, w polskich źródłach występuje również jako Tiemann), który w 1923 r. ożenił się z Margarete Marią Reginą von Levinsky. W 1927 r. w Strykowie urodziła się (i zmarła przy porodzie) ich córka Annaberta. Dziedzicem został prawdopodobnie brat Wernera - Arnold Tieman, pod zarządem którego w 1926 r. dobra liczyły 620 ha. Na obszar ten składało się 591 ha ziemi uprawnej, 10 ha łąk i pastwisk, 10 ha lasu i 9 ha wody łącznie z nieużytkami. Do urzędu skarbowego wykazywano 1865 talarów "czystego dochodu gruntowego". W 1930 r. wieś miała 484 m-ców; był tu także zajazd E. Luchta. W 1939 r. część wiejską, czyli Sapowice, przemianowano na Schönsee. Nazwa majątku do stycznia 1945 r. pozostawała niezmieniona. Po wojnie dawny folwark Tiemanów został przejęty przez Skarb Państwa Polskiego.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
GEDBAS Genealogy;
Geoportal;
Mapster:
16370 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
3765_Granowo_1944_UPKrak.jpg
Fot. Facebook - "Sokół Wędrowny"
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Pałac eklektyczny. Budynek o ciekawej bryle, w części środkowej parterowy, i nakryty dwuspadowym dachem z dwukondygnacyjnymi skrzydłami zwieńczonymi tympanonami. Wejście umieszczone centralnie w 9-osiowej fasadzie.

Park

Park z 1. poł. XIX w. o pow. ok. 5 ha. Położony nad brzegiem jeziora Strykowskiego, ze starodrzewem i aleją grabową.

Inne

Kaplica św. Piotra z 1984-86
Stajnia, powozownia i spichlerz z 1885 r
Kuźnia, krochmalnia i stelmacharnia z ok. 1900 r.
Mur z bramą wjazdową z 2 poł. XIX w.
Oficyna

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011