Kociałkowa Górka

Stan obecny

Dwór - W stanie ruiny. Prawdopodobnie własność J.S.T.
Park - stan własności nieznany, być może w rękach prywatnych (?).

Historia

Dwór z 2. poł. XIX w.
Kociałkowa Górka to wieś leżąca 7 km na płn. wschód od Kostrzyna. Pierwsze wzmianki pisane o Górce pochodzą z k. XIV w. Przydomek "Kociałkowa" pojawił się w jej nazwie dopiero pod koniec XVI w. Dziedzicem wsi był w 1399 r. niejaki Grzymka, który tegoż roku pozywał Janusza z Radwankowa o zabicie matki. Potomkiem Grzymki był Janusz, który jako pierwszy przezwał się Góreckim. W 1426 r. toczył on spór (o psa - charta) z Wawrzyńcem "Jeżem" z Nowego Dworu. Później toczył spory także z Piotrem Radwankowskim oraz Bernardem ze Zborowa. Góreccy nieprzerwanie rządzili we wsi co najmniej do pocz. XVII w. Oczywiście we wsi pojawiali się współwłaściciele o innych nazwiskach, np. zięciowie dziedziców, a także ich rodziny, tym bardziej że w dawnych czasach wieś podzielona była na cztery części. Właścicielem jednej z nich był Trojan Wydzierzewski, który w 1517 r. zapisywał po 140 grzywien posagu i wiana swej żonie - Dorocie Pigłowskiej. W poł. stulecia występował tu Jan G., który dał swoim synom imiona Roch i Leonard. Potomkowie tychże Góreckich w 1591 r. dokonali podziału majątku. Niestety nie czujemy się na siłach przetłumaczyć tej zapiski na współczesną polszczyznę, dlatego tylko ją zacytujemy, nieznacznie poprawiając i rozwijając skróty prof. Dworzaczka, cyt.: "działy (...) Jana, Piotra i Wojciecha Goreckich, synów Macieja G. - chorążego poznańskiego - aktorów, Piotra stryja ich, kuzyna Stanisława, Anny Cieleckiej stryjenki ich, wdowy po ich stryju Wojciechu G. pani wiennej i dożywotniej, dóbr poprzednich posesorów - synów Leonarda - Jana, Krzysztofa, Andrzeja, Wojciecha i Stefana Góreckich; Rocha G. stryja ich, jako części nieżyjącego Wojciecha G. z aktorami spadkob.; Anna Cielecka wdowa po Wojciechu G., obecnie żona Macieja Kurowskiego. Stanisław, s. Jana - brat stryjeczny rodzony aktorów." (aktor (dawne) - osoba wysuwająca roszczenia)
W efekcie tego podziału znaczna część wsi pozostała przy Stanisławie Góreckim, synu Jana. Na pocz. XVII w. pojawił się tu Piotr G., syn Macieja, chorążego poznańskiego - spadkobierca po Cielęckiej oraz Marcin Skrzetuski, syn Jana. Równolegle w zapiskach występują: Marcin Zberkowski (1613), Piotr i Anna Raczkowscy (1629) i Adam Kurnatowski h. Łodzia - spadkobierca części zwanej "Rosnowskie", odziedziczonej po Wojciechu G. W 1645 r. Kurnatowski sprzedał tę część Janowi Pruszakowi Bieniewskiemu, synowi Zygmunta. W 1660 r. syn Jana - Samuel Pruszak Bieniewski - ożenił się z Zofią Pigłowską. Mieli oni trzech synów: Mikołaja, Jana i Franciszka. W 1683 r. bracia zrzekli się swoich części dziedzicznych na rzecz Franciszka, któremu ojciec sprzedał w międzyczasie pozostałą część Górki. Tak więc ok. 1700 r. F. Bieniewski był już posiadaczem większej części wsi i w tymże roku sprzedał ją Jerzemu Ernestowi Wedelskiemu, ożenionemu z Anną Jadwigą Schlichting. "Większej", albowiem po latach okazało się, że część majątku odziedziczył po dziadku (Samuelu - przyp.) Tyburcy Bieniewski, syn Franciszka i Milińskiej.
W latach 30. XVIII w. dziedzicem K.G. został Józef Ulatowski, który gospodarzył tu co najmniej przez kolejne kilkadziesiąt lat. Nie przeszkodziły mu w tym liczne sprawy spadkowe i rozliczenia, cząstkowych współposiadaczy dóbr - Wedelskich / Schlichtingów i Złotnickich. Jego żoną była Antonina Gembart, z którą mieli synów: Stanisława, Ignacego, Ksawerego (księdza) i Serafina. W 1778 r. dziedzice toczyli spory z dziedzicem Sannik - Józefem Włostowskim. Chodziło głównie o kwestie granic pomiędzy dobrami. Majątek odziedziczyli wspomniani synowie, a rok po śmierci Józefa (zmarł ok. 1784 r.), matka przekazała im także swoje "dożywocie", zapisane na K.G. W 1785 r. ciż czterej bracia sprzedali dobra (w tym wieś Glinka Pańska) Andrzejowi Kierskiemu h. Jastrzębiec, kasztelanowi kamieńskiemu. W 1815 r. tegoż córka Magdalena wyszła w K.G. za wdowca, Wojciecha Ulatowskiego. Dziedzic, Andrzej Kierski, zmarł (w wieku 80 l.) dnia 3 października 1822 r. W 1833 r. Kociałkową Górkę nabył Tadeusz Radoński, ożeniony (ślub w 1832) z Emilią Lipską. Dnia 24 czerwca t. r. urodził się ich syn Seweryn Jan, następnie (w 1834) Joanna, później (?) Władysława i w 1840 r. - Antonina Agata. W latach 60. XIX w. Radoński oddał majątek Sewerynowi, który w 1862 r. dokupił także wieś Psiepole pod Koźminem. Pięć lat później umarła matka Emilia, którą pochowano w grobie familijnym, w Potulicach pod Rogoźnem (dn. 14 stycznia 1867). W 1869 r. Władysława wyszła w Poznaniu za dr. Józefa Koszutskiego h. Leszczyc. Mieli potem czterech synów, którzy zmarli w młodym wieku. Tadeusz Radoński zmarł 6 września 1873 r. w Belęcinie, zaś pochowany został w Poznaniu. We wspomnieniu pośmiertnym czytamy, że urodził się w 1804 r. w Grodzisku z rodz. Piotra i Joanny Kierskich. W 1824 r. skończył gimnazjum Świętej Marii Magdaleny. Przez trzy lata studiował prawo w Berlinie. Po powrocie dzierżawił wieś Tulce pod Poznaniem. Brał udział w powstaniu listopadowym jako artylerzysta; został ranny. Odznaczony srebrnym krzyżem Virtuti Militari.
Seweryn Radoński w 1873 r. ożenił się z Jadwigą Kalkstein h. Kos. Mieli trzech synów: Tadeusza (1874-1893), Antoniego (1876-1893) i Karola Mieczysława (1883-1951). Antoni w 1900 r. ożenił się z Zofią Brodowską h. Łodzia i miał z nią troje dzieci: Jerzego (ur. 1908), Jadwigę (ur. 1910) i Antoniego (ur. 1912).
W 1885 r. K. stanowiła dominium w pow. średzkim o pow. 2839 mórg, na terenie którego znajdowało się 13 domów z 201 m-cami wyznania katolickiego. Wieś posiadała także dwie osady "Stare Olędry" z 5 domami i 33 m-cami oraz "Nowe Olędry" z 8 domami i 77 m-cami. "Nowe" zasiedlone były w całości przez Niemców - ewangelików.
Dziedzic Seweryn Radoński zmarł dnia 30 maja 1910 r., majątek pozostawiając synowi Antoniemu. Pochowany został w Poznaniu. Warto dodać, że drugi syn - Karol - został później biskupem włocławskim. Po wyzwoleniu Polski w 1920 r., K.G. znalazła się w powiecie poznańskim. W 1926 r. pod zarządem Antoniego Radońskiego dobra liczyły 754 ha, w tym 456 ha ziemi uprawnej, 74 ha łąk i pastwisk, 157 ha lasów, 65 ha nieużytków i 2 ha wody. Do oszacowania podatku gruntowego wykazywano 2267 talarów tzw. "czystego dochodu". Gospodarstwo prócz tradycyjnych upraw specjalizowało się w hodowli konia szlachetnej półkrwi. W 1930 r. K.G. stanowiła obszar dworski i mieszkało tu 181 osób. W latach 1943-45 wieś nosiła nazwę Kesselberg. Po wojnie dawne dobra Radońskich zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Geoportal;
Z żalem informujemy, że serwis "Mapster" przestał działać, więc chwilowo skończą się nasze dokładne analizy porównawcze usytuowania dworów oraz układów przestrzennych dawnych majątków.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór neorenesansowy. Budynek wzniesiony na nierównomiernym rzucie w dł. osi N-S, fasadą skierowany na E, piętrowy, nakryty dachem czterospadowym na piętrowej części środkowej i dwuspadowymi połaciami na parterowych skrzydłach. Wspomniana część środkowa jest zarazem mocno zryzalitowana w obu dłuższych elewacjach. Wejście umieszczone niesymetrycznie, poprzedzone szerokimi schodami. Ponadto od północy dworu znajduje się przybudówka z balkonem, zaś od południa półokrągły alkierzyk, dźwigający takiż balkon. Obok znajduje się wejście do piwnic budynku.

Park

Park z poł. XIX w. mógł mieć nawet ok. 11 ha obszaru, obecnie pozostało z tego ok. 8,4 ha terenu, na którym ścisły starodrzew zachował się w płn.-wschodniej części parku i ma pow. ok. 3,5 ha, w obrębie działki ewid. nr ...33/7.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011