Skatalogowanych zabytków: 11364
Zarejestruj się

Jerzyn

Bitterfeld

Województwo:wielkopolskie
Powiat:poznański
Gmina:Pobiedziska
Rodzaj obiektu:Dwór

Rejestr zabytków

Zespół:dworski, nr rej.: 2126/A z 13.07.1987

Stan obecny

1. Własność J.S.T. Mieszkania.
2. Własność prywatna

Historia

2 dwory z k. XIX w.
Jerzyn to wieś leżąca 4 km na płn.-zachód od Pobiedzisk. W zapiskach pojawia się ponoć już w 1266 r., jednakowoż na podst. dostępnych źródeł nie jesteśmy w stanie potwierdzić tej informacji. Przeciwnie - nie znajdujemy takiej wsi ani w Słowniku Hist.-Geograficznym P.A.N., ani w księgach grodzkich czy ziemskich (Regesty Dworzaczka). Po nazwą "Gierzyno" wieś występuje tu dwa razy: w 1522 i 1525 r., kiedy to sołectwem we wsi zarządzał tenutariusz Maciej Koźmiński. Sprzedał ją wraz z młynem (za pozwoleniem królewskim) - Wawrzyńcowi Zbykowskiemu. Z zapisek tych dowiadujemy się zarazem, że były to dobra królewskie, zarządzane przez starostów w Pobiedziskach. Jeszcze w XVI w. wieś znalazła się w obrębie dóbr Krześlic, należących wówczas do Przecławskich, następnie Manieckich, Jana Rogalińskiego, etc... W późniejszym okresie żadnej z nazw (Jerzyn, Gierzyn, czy Gierzyno) nie ma nawet w księgach parafialnych. Jerzyn pod Pobiedziskami pojawia się po raz pierwszy w 1875 r., z okazji śmierci Jakóba Niklewicza (poch. we Wronczynie). W XIX w. wieś weszła w skład dominium w Krześlicach; właścicielami tych dóbr byli wówczas Radońscy.
W 1885 r. na Jerzyn w pow. średzkim składała się wieś będąca siedzibą gminy; olędry, zwane z niemiecka Bitterfelde oraz dwa młyny nad rzeką Główną: "Kuracz" i "Nadrożny". We wsi znajdowało się 16 domów ze 138 m-cami, w tym 72 katolików i 66 ewangelików; 49 analfabetów. Osada przy młynie "Nadrożnym" miała 7 domów ze 106 m-cami. w tym 64 katolików i 42 ewangelików; 6 analfabetów. "Sł. Geograficzny..." Chlebowskiego i s-ki nic nie wspomina o majątku ziemskim, dlatego też sądzimy, że opisywane folwarki w Jerzynie ukształtowały się dopiero pod koniec XIX w. Jeden na zróżnicowanym terenie w zach. części obecnego Jerzyna (wówczas Bitterfeld), zaś drugi nieco dalej na wschód, bliżej jeziora, ok. 200 m. od właściwej wsi Jerzyn. Większe gospodarstwo znalazło się w rekach rodziny von Brandis z Krześlic, a po wyzwoleniu Polski 100-hektarowe dobra nabył bank "Kwilecki, Potocki & Spółka", który dokonał parcelacji gruntów. Mniejsze - aż do 1939 r. należało do rodz. Chudzińskich; ostatnim właścicielem był Władysław Chudziński. Grobowiec Chudzińskich znajduje się na starym cmentarzu, przy spalonym kościele we Wronczynie. Liczne publikatory podają też informację, że do Chudzińskich należało miejscowe jezioro.
Obydwa dwory wybudowano pod koniec XIX w. Niestety wsi ani wspomnianych gospodarstw, ze wzgl. na niewielki areał, nie wymienia żadna z ksiąg adresowych okresu międzywojennego. W latach 1943-45 wieś (jej wschodnia część) nosiła nazwę Gersin. Po 2. wojnie światowej w większym z dworów utworzono mieszkania. Z kolei dawny dom Chudzińskich znajduje się w rękach prywatnych i został odrestaurowany. Po wojnie nastąpiło wiele zmian w układzie przestrzennym wsi, m.in. zasadniczo zmienił się przebieg lokalnych dróg. Zanikł też folwark, który był najdalej wysuniętym gospodarstwem Jerzyna w kier. zachodnim. Na mapach archiwalnych oznaczony jako "zu Bitterfeld". Obecnie w miejscu tym znajdują się pola uprawne.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty, Metrykalia) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Geoportal;
Mapster:
11811840 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3569_(1931)_Pudewitz_1890_APP_Sygn._M.top.25-1532.jpg
5597 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3569_Pudewitz_1944.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór późnoklasycystyczny (1, na zdjęciach), znajdujący się w zach. części wsi, wzniesiony jest na planie prostokąta w dł. osi W-E, fasadą skierowany na południe, w str. podwórza gospodarczego. Parterowy z mezzaninem, nakryty łagodnymi dachami dwuspadowymi, z szeroką kwadratową wieżą w płd.-wschodnim narożniku. Od str. płn. trójkątna wystawka.
Budynek uznawany za drugi dwór w Jerzynie, wznosi się 500 m. na wschód od obiektu opisywanego powyżej. Układ przestrzenny tego założenia został w dużym stopniu zniekształcony, zaś szczegółowy opis dworu wymaga dalszych badań terenowych.

Park

Park z k. XIX w. (1) o pow. 1,3 ha, otaczający dwór od str. północnej. W ogólnym zarysie park pokrywa się z granicami sprzed 2. wojny światowej. Wśród starodrzewu dąb szypułkowy o obw. w pierśnicy 410 cm oraz klon o obw. 330 cm.
Park z k. XIX w. (2) o pow. 0,43 ha. Północna część oryginalnego drzewostanu została wykarczowana i obecnie są tam działki mieszkańców oraz nieużytki. Natomiast na płd. od dworku rozciąga się spory zadrzewiony teren, przy czym są to drzewa które wyrosły tu po wojnie, głównie na miejscu dawnego podwórza gospodarczego.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011

Komentarze

Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.

Ten obiekt nie został jeszcze skomentowany.