Długie Stare

Stan obecny

Szkoła Podstawowa w Długiem Starem.
Nr rej. 1209A z 1991-06-20; 510/Wlkp/A z 2007-05-07

Historia

Pałac z 2. poł. XIX w.
Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1322 r., kiedy to jako wieś szlachecka należała do ławnika sądu, „Landschoeppe” we Wschowie – Hansa Empnaw. W zapisach wieś występuje pod licznymi nazwami: Luba, Antiqua Luba (1428), Lipa, Dlugye (1437), Lawbe (1450), Antiqua Dlugye (1464)..., Maior Dlugye (1503), etc... Nazwa w postaci zbliżonej do obecnej – Stare Dlugie – pojawia się w 1564 r. W latach 1420-1452 z A.D. pisał się Pecz (Piecz, Peczko) Ledlow, syn Piotra Starego oraz jego brat Piotr. W 1450 r. Piecz toczył spór z Josmanem, żydem z Poznania, zaś dwa lata później poświadczał Hanczelowi i jego synowi Mikołajowi Kotwiczowi z Siedlnicy, w ich sprawie, o dług 40 grzywien. Na pocz. XV w. we wsi wznosił się kosciół parafialny p.w. świętego Marcina. W latach 20./30. do parafii przyłączono parafię z Długich Nowych. Sołtys Piotr Ledlow miał płacić kościołowi 3 grzywny czynszu (rocznie). Pierwszym plebanem był Jan Szydło w latach 1421-22, następnie: Franciszek Beer z Głogowa (od 1422 r.), Mikołaj Kolmasz (od 1426 r.), Jan, syn Rudgierza (Rudigera), Marcin Trunkiel (od 1475 r.), Piotr Szurza (od 1481 r.), Jakub Storch (1506-1510), Piotr z Bulina (od 1517 r.) i Baltazar (od 1561 r.). W latach 1564-1606 kościół przejęli innowiercy.
Jeszcze w 1464 r. Mikołaj z Długiego zwał się (z racji swojego herbu) Kotwiczem, ale już trzy lata później występuje w zapiskach jako Dłuski. Zapewne jego synami byli: Hincza, Kasper i Mikołaj. Hincza w 1488 r. zapisywał na wsi Machcin 100 grzywien posagu i t. wiana żonie Barbarze. W 1504 r. Katarzyna, wdowa po Mikołaju, „odpuściła” oprawę na Starym i Nowym Długim synowi Nankierowi. Stanisław (syn Mikołaja, nie Hinczy) w latach 1498-1504 był burgrabią poznańskim, a w latach 1505-20 komandorem klasztoru joannitów. W 1499 r. bracia Stanislawa – Dawid i Nankier – odmówili zapłacenia podatków królowi: po grzywnie od wsi i wiardunków, a po groszu od głowy. Podatek ten uchwaliły sejmy w Piotrkowie i Sandomierzu dla obrony kraju. Bracia zabronili także burgrabiemu wschowskiemu i poborcom podatkowym obciążania swoich dobr (Długie Stare i Nowe). W efekcie, sąd nałożył na braci trzykrotną karę po 14 grzywien. W 1500 r. Stanisław, Dawid i Nankier Dłuscy odziedziczyli dobra w Siedlnicy, Kowalewie, Przybyszewie i Olbrachcicach. Dawid został dworzaninem królewskim i z tego względu posiadał liczne przywileje. W 1503 r. otrzymał od króla kwit na „cztery bałwany soli (banci salis) od żupnika Pawła Czarnego ze składu poznańskiego”; dostał też stanowisko komandora zakonuu Joannitów i różne kwoty z dochodów miasta Pyzdry i wraz z braćmi, dożywotnio, wójtostwo wschowskie. W 1531 r. Nankier sprzedał wójtostwo radzie miasta Wschowy, a sam objął funkcję sędziego.
Nankier Dłuski w 1499 r. zapisał 250 florenów posagu i t. wiana żonie Annie Morkowskiej. W 1509 r. procesował się z Jerzym Przybyszewskim ze wsi Trzebinia i jego poddanymi. W tym samym roku jego wuj Kasper został zwolniony z wyprawy wojennej na Mołdawię z powodu choroby i słabości. Dwa lata później wojewoda sieradzki Ambroży Pampowski zapisał mu w testamencie 200 grzywien. W 1513 r. bracia Nankier i Stanisław Dłuscy wraz z bratankiem Stanisławem (synem Dawida) stanęli do podziału dóbr. Powołano w tym celu „jednacza” Krzysztofa z Szydłowca, podkanclerzego koronnego. W 1518 r. Stanisław D. kupił od mniszek z Owinsk wieś Głuchowo, na co pozwolenie musiał wydać król Zygmunt Stary.
Wspomniani wyżej bracia mieli kuzynów, którzy trzymali kilka sąsiednich wsi, np Goniębice i Wyciążkowo. Byli to: Marcin, Piotr, Jan i Mikołaj Dłuscy. W 1524 r. Stanisław, syn Dawida Dłuskiego toczył spór z Janem Mierzewskim, kolejnym komandorem Joannitów, o kwoty zdeponowane w ratuszu poznańskim. Chodziło o 1000 florenów i 4 tys. grzywien, co stanowiło wówczas pokaźny majątek. Król Zygmunt Stary nakazał, aby wypłacić mu 400 grzywien, a 1000 dać siostrze Annie, gdy ta wyjdzie za mąż. W 1531 r. podatki płacono od 10 i pół łanu osiadłego, 1 łanu pustego, karczmy i wiatraka. W 1535 r. płacono od 12 łanów i karczmy. W 1534 r. Stanisław sprzedał części obu Długich swemu bratu Wojciechowi, za 1845 grzywien. Trzy lata później W. sprzedał te dobra w tej samej cenie Hieronimowi Gościechowskiemu (Gościejewskiemu). Córkami tegoż Hieronima były: Barbara zam. za Malechowskiego oraz Katarzyna zam. za Jakuba Rokossowskiego, podsędka, a nast. podskarbiego koronnego. Aby uzupełnić listę właścicieli obu Długich z tego okresu, trzeba wymienić także wdowę po Kasprze - Katarzynę Objezierską oraz Stefana Wilkowskiego. W latach 70. XVI w. do tegoż grona dołączył Maciej Rozwarowski, który ożenił się z Jadwigą Dłuską. W 1578 r. z części Rokossowskiego płacono od 9 łanów i 3 prętów, 4 zagrodników z rolą, 2 zagrodników wolnych, 1 zagrodnika bez roli, 6 rzemieślników, 7 komorników z bydłem, 20 komorników bez bydła, 1 pasterza z 50 owcami i 1 rataja z dwoma pługami. Rozwarowski daniny płacił od 2 łanów, 3 zagrodników z rolą, 1 komornika z bydłem i 3 komorników mających po 2 wieprze.
W 1580 r. Jakub Rokossowski zastawił swe dobra Maciejowi Rąbińskiemu. Miał z Katarzyną troje dzieci: Jana, Katarzynę i Annę. Dziesięć lat później Jan sprzedał wieś (wraz z Przybyszewem) Rąbińskiemu za sumę 15,5 tys. złp. Zapewne bratem Macieja był Baltazar ożeniony z Anną Sapieńską, którzy mieli syna Stanisława i córkę Zofię. Stanisław w 1593 r. zapisywał przyszłej żonie Zofii Strzeźmińskiej części dóbr oraz 4 tys. w gotówce. W tym samym czasie Katarzyna Rokossowska (córka Jakuba, podskarbiego) kwitowała brata Jana. Opis folwarku z 1597 r. zawdzięczamy Stanisławowi Rąmbińskiemu, który wyderkował go na 3 lata Adamowi Kąkolewskiemu. W zapisce z tegoż roku znajdujemy: „dwie łąki, aedificus (z łac. „budynek”, prawdop. chodzi o dwór), sad tamże, obora (stabulum) koło wozowni i na wozowni szipanie (?), sklep, chmielniczek i staw; ślad roli, stodoła wielka.” Zanim kontrakt się dopełnił, dziedzic zmarł, zaś kwotę 4 tys. złp. Kąkolewski scedował jego żonie Zofii. Na pocz. XVII w. obie wsie trzymali potomkowie Rozwaroskich (zwanych też Rosfarowskimi), dzieci Zofia i Jakób. W 1623 r. Zofia dała swoje części synom Janowi i Baltazarowi, a Jakub swoje części dziedziczne wyderkował Janowi Gurowskiemu h. Wczele.
Jakub Rozwarowski miał synów Jana i Wawrzyńca, którzy swoje dobra czyli: Morkowo, Wilkowo, Smyczyny oraz części obu Długich sprzedali Janowi Szczuckiemu, synowi Walentyna. W tym samym okresie, czyli ok. 1642 r. spadkobierczynią części Rąbińskich była córka Baltazara – Barbara zamężna Strzelecka. Swoje dobra, czyli Turew, Wronowo, części Żabna, etc.. oraz oba Długie sprzedała Piotrowi z Miłosławia Górskiemu, synowi Mikołaja ten zaś rok później sprzedał je Mikołajowi Strzeleckiemu, synowi Jana. W 1644 r. pozostałe części Długich oraz Piersko i Komorowo sprzedała Mikołajowi także Zofia Strzelecka (córka Baltazara). W poł. XVII w. oprócz Strzeleckiego we wsi siedział Władysław Adrian Włostowski, a od 1654 r. Wojciech Reklewski, który od razu w t.r. zapisał na Długich 10 tys. złp. posagu żonie Mariannie Golińskiej.
Wojna szwedzka wymiotła Strzeleckich ze wsi, natomiast pozostał Włostowski, podpułk. wojsk królewskich, który ożenił się z Katarzyną z Reklewa. Pod koniec lat 60. pojawił się tu także Jan Albracht (Wojciech) Cielęcki, syn Bogusława. W 1676 r. Reklewska sprzedała Cielęckiemu swoją cz. obu Długich i tym sposobem stał się on jedynym dziedzicem tych wsi. Dwa lata później oba D. kupił od Cielęckiego Piotr Nieżychowski h. Pomian, ożeniony z Katarzyną Drozdowską. Mieli oni sześcioro dzieci, z których D. dostał w 1701 r. Andrzej, dziedzic miasta Książ, ożeniony z Ludwiką Gurowską (córką Melchiora). Dziedziczka była dobrodziejką miejscowej parafii, jak zapisano „obii eodem anno in quo a militibus Bawariensibus villam Długiensis praedata est ut pote Die 26 Novembris 1806” (zmarła 26 grudnia 1806 r.). Andrzej i Ludwika Nieżychowscy mieli troje dzieci, z których Długie w 1741 r. odziedziczył Ignacy, ożeniony z Ludwiką Marią Urszulą Jabłonowską, córką Mikołaja i Teresy Zbijewskiej. W 1769 r. dziedzic oprócz obu D. posiadał dobra Przybyszewo i Ogrody. W sierpniu t.r. spisał w Trzebinie kontrakt sprzedaży obu Długich z Janem Lipskim h. Grabie, oboźnym, a później rotmistrzem i generałem wojsk koronnych. Lipski ożeniony był z Marianną Koźmińską h. Poraj. Warto tu wspomnieć, że w tym okresie dzierżawcą tzw. „Dolnego Folwarku” w D. Wielkim był generał adiutant buławy Wielkiego Ks. Litewskiego – Marceli z Paradyża Bronisz, ożeniony z Antoniną Ligowską. Zmarł on 30 lipca 1775 r. i pochowany został u bernardynów we Wschowie. Trzy lata później, dnia 22 września 1778 r. zmarł 65-letni Ignacy Kazimierz Nieżychowski i pochowany został w grobowcu rodzinnym.
W kolejnych latach jako dziedzic obu D. wymieniony został Świętosław ze Skrzypny Twardowski, jednak możemy przypuszczać, że był on po prostu posesorem dóbr albo dzierżawcą. Stara dziedziczka, Ludwika z Jabłonowskich, siedziała jako posesorka na tzw. „Małym Folwarku” w Długim Wielkim. W skład dobr Jana Lipskiego który w tym czasie (1789 r.) był posłem na sejm warszawski, oprócz Długich wchodziły: Boguniewo, Gorzewo, Wydzierzewice i Nagrodowice w powiecie poznańskim oraz Trzebina w pow. wschowskim. Na pocz. XIX w. wsie odziedziczył Józef Idzi (Eligiusz) Lipski (1769-1812), który w 1803 r. zaślubił w Buczu Józefę Szołdrską h. Łodzia. Mieli oni syna Aleksego (1805-1822) i córkę Mariannę (1804-1888), zamężną za Rajmunda Józefa Skórzewskiego h. Drogosław.
Ludwika Nieżychowska dożyła prawie 89 lat i pochowana została w kościele w Święcichowie. Pod panowaniem pruskim folwarki doczekały się nowych nazw: Alt Laube i New Laube. Zarządcami w obu folwarkach byli Emilia i Antoni Kutzner. W zapiskach o chrzcie ich dzieci wymieniony został Hilary Skórzewski z Jankowa. Marianna i Rajmund Skórzewscy prawdopodobnie wynieśli się z D., bo ich syn Zygmunt Michał urodził się już w Czerniejewie. Później właścicielem był jeszcze hrabia Mycielski h. Dołęga (?), a ok. 1860 r. wieś przeszła w ręce niemieckie.
W 1885 r. Długie Stare (Alt-Laube) dzieliło się na wieś i dominium o pow. 5572 mórg. Były tu 64 domy z 396 m-cami narodowości niemieckiej, w tym 2 ewangelików i 394 katolików; 50 analfabetów. Kościół parafialny w Długiem należał do dekanatu leszczyńskiego. Wieś sąsiadowała z Neu-Laube (Długie Nowe), w którym znajdowały się 62 domy z 327 m-cami, w tym 103 ewangelików; 46 analfabetów. Wszyscy z m-ców byli Niemcami. Pałac wybudowany został dla Hindersinów – jednych z ostatnich posiadaczy majątku Długie Stare. W 1926 r. jego właścicielką była Dawida von Hindersin, na stałe mieszkająca w Dalkowie (Dalkau). Na 1393 ha ogólnego obszaru składało się 434 ha ziem uprawnych, 176 ha łąk i pastwisk, 753 ha lasów oraz 30 ha nieużytków. Czysty dochód podawany do urzedu skarbowego, w celu wyliczenia podatku gruntowego wynosił 6217 talarów. Majątek posiadał gorzelnię, zaś gospodarstwo specjalizowało się w hodowli nasion zbóż i nasion buraków cukrowych. W 1926 r. wieś liczyła 542 mieszkańców; były tu także 2 kuźnie: J. Beyera i O. Kunze’go, restauracja P. Stolpego, stolarnia H. Teichmanna i 3 wiatraki, w tym jeden należący do firmy M. Biedermann. W 1927 r. Długie nabył od Hindersinów Józef Dunin-Karwicki (1872-1939) z Warszawy, ożeniony z Martą Zdziechowską h. Rawicz. Dziedzic zmarł w obozie w Kozielsku, dnia 7 listopada 1939 r. Po wojnie dawne dobra zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego. Na bazie pozostałości folwarku utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne, zlikwidowane ustawowo w 1991 r. W pałacu przez wiele lat miesciły się biura zakładu. Został on zniszczony wskutek pożaru w 1978 r. Później budynek został wyremontowany i przekazany na cele oświatowe. Mieściła się tu szkoła podstawowa i gimnazjum.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu, I.H. P.A.N.
Marcin Libicki „Dwory i pałace wiejskie w Wielkopolsce”, wyd. II, Poznań, 1996
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga adresowa Polski dla przemyslu..., 1926;
Geoportal;
Mapster:
6742 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4164_Szwetzkau_1944.jpg
1755914 @ WIG - Mapa Szczegółowa Polski 1:25 000 /1929 - 1939/
- plik mapy: P41-S23-F_OSIECZNA_2_1933.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Pałac neogotycki. Budynek wzniesiony na planie prostokąta w dłuższej osi W-E, fasadą skierowany na południe. Wymurowany z czerwonej i żółtej cegły klinkerowej, podpiwniczony, z dwupiętrowym korpusem i piętrowymi skrzydłami po bokach. Nakryty dachem płaskim z dekoracyjnymi blankami.

Park

Park dworski z k. XIX w. o pow. 1,65 ha.
Nr. rej. 1209A z 1991-06-20; 510/Wlkp/A z 2007-05-07

Inne

Brama z XVIII w., dok.: 318/A z 1968-10-21; 508/1-4/Wlkp/A z 2007-05-07
Obora z 1896 r., dok.: 1402/A z 1993-04-13; 509/Wlkp/A z 2007-05-07
Spichlerz z 1903 r., dok.: 1401/A z 1993-04-13; 509/Wlkp/A z 2007-05-07
Obora z pocz. XX w., dok.: 1403/A z 1993-04-15; 509/Wlkp/A z 2007-05-07
Kościół z przełomu XV/XVI w. dok.: AKI-11a/68 z 1932-12-12; 508/1-4/Wlkp/A z 2007-05-07
Plebania a z poł. XIX w. dok.: 1048/A z 1970-03-25; 508/1-4/Wlkp/A z 2007-05-07, 25.03.1970

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011