Perzyce

Stan obecny

Mieszkania, prawdopodobnie własność prywatna.

Historia

Dwór z 1. poł. XIX w.
Perzyce to wieś leżąca 5 km na płd. zachód od centrum miasta Krotoszyna i 2 km na płn. wschód od Zdunów. Powstała dopiero pod koniec średniowiecza jako Praczkowo, zwane też Pierzycami. Wieś wchodziła w skład dóbr miasta Zdunów i początkowo były to dobra królewskie, następnie podarowane rodzinie Zdunowskich. W 1505 r. córki Katarzyny Zdunowskiej: Dorota zamężna za Wojciecha Kobylińskiego i Anna, zamężna za Piotra Frycza Jutroskiego, dokonały podziału majątku. Oprócz Zdunów i Praczkowa były to wsie Łobzowo, Czeszkowo i Gembice. W 1518 r. Jerzy Konarski zapisywał Agnieszce, córce Mikołaja Kobylińskiego po 2 tys. złp. posagu i wiana na swojej części Praczkowa. Dziedziczką drugiej części była wdowa Anna Jutroska. W 1523 r. Anna wraz z synem Bartłomiejem wyderkowali (sprzedali z prawem odkupu) miasto Zduny, Praczkowo i in. - Ubysławowi Kołaczkowskiemu. Po zwrocie majątku jego właścicielem aż do połowy XVI w. był Bartłomiej Jutrowski, zwany (jak jego poprzednicy) "Fryczem".
W 1535 r. Jutroski sprzedał Andrzejowi i Barbarze Głogińskim oraz Annie Goreckiej wdowie po Piotrze G. - "całkowitą połowę łąk swoich leżących pod lasem zw. Kozłowo, we wsi Prączkowo, wraz z wolną ścinką drzewa w lasach wsi Zduny w pow. kaliskim (...), a co się tyczy ścinki drzewa i wolnego pasienia także ich poddanym ze wsi Baszkowa sprzedał i na widerkaf rezygnuje".
Z żoną Dorotą, Bartłomiej Jutroski miał syna Jana, zaś ten synów: Wojciecha, Marcina i prawdopodobnie Łukasza. W 1545 r. w zapiskach ponownie pojawił się Jerzy Konarski, który dał Bartłomiejowi całe części Praczkowa i wsi Włodyki, w zamian za część miasta Zduny, pustkę w Praczkowie i dwa młyny. Młyny te miały swoje nazwy: "Staszek" i "Bobrowski".
Pamiętamy Andrzeja i Barbarę Głogińskich? W międzyczasie dorósł ich syn Mikołaj, który połowę części łąk, idących przez las zwany "Kozłowo" we wsi P. oraz wolny wypas na ugorach na Zdunach, sprzedał na wyderkaf Jakubowi Pogorzelskiemu seu (albo) Grambkowskiemu. Skąd bierze się to "albo"? Wiadomo, że ówczesna szlachta przyjmowała nazwisko od zamieszkiwanej przez siebie wsi. Widocznie zacny ów Jakub nie potrafił się zdecydować, czy mieszka w Pogorzeli, czy też w Grambkowie. W Praczkowie zaś druga część wsi należała do Wacława Baszkowskiego seu Goreczkiego, który tę część dał w 1567 r. (rezygnował) Pogorzelskiemu.
Jan Jutroski dziedzicem swojej części był w poł. XVI w., a ok. 1567 r. odziedziczył ją Łukasz Jutroski. Połowę po Pogorzelskim odziedziczył w 1579 r. Jan Czacki, a następnie Adam Czacki (1597). W 1590 r. posiadaczem części Praczkowa był także Wojciech Kuklinowski.
Adam Czacki był dziedzicem części Perzyc i Zdunów. Jak widzimy, metamorfoza nazwy wsi nastąpiła na przełomie XVI i XVII w., jednakowoż nie znaleźliśmy na ten temat żadnych konkretnych informacji. W 1615 r. Czacki wydzierżawiał swoją część wsi Piotrowi Kemblanowi Chełkowskiemu. Trzy lata później odziedziczył ją jego syn - Jan Czacki, który dziedzicem Perzyc był ex-equo z Jakubem i Łukaszem Iłowieckimi. Dobra scalił w jednym ręku Piotr Sieniuta, który kupił Perzyce i wcielił je do dóbr baszkowskich. Za jego czasów we wsi był juz tylko jeden młyn i nazywał się "Słodowiec". Sieniutowie w 1614 r. sprzedali dobra (z prawem odkupu) Janowi z Osieka Zakrzewskiemu. Oprócz Baszkowa i Perzyc były to wówczas: Bestwin, Ruda, Zduny i Dzierżanów w pow. pyzdrskim. W tym samym roku, również z prawem odkupu, sprzedali drugą poł. Baszkowa Rafałowi hrabiemu z Leszna Leszczyńskiemu. W latach 80. XVII w. właścicielami dóbr zostali bracia Leszczyńscy: ksiądz Andrzej Bogusław, opat czerwiński i Rafał, wojewoda łęczycki.
W 1696 r. Rafał Leszczyński dał m. innymi Baszków, swemu synowi zrodzonemu z Anny Jabłonowskiej - Stanisławowi Leszczyńskiemu (1677-1766), przyszłemu królowi Polski. W 1702 r., jeszcze jako wojewoda i starosta odolanowski, Leszczyński puścił dobra w zastaw Adamowi Radońskiemu, za kwotę 46 tys. złp. Później posesorem Baszkowa został syn Radońskiego - Antoni, stolnik podolski. Leszczyński królem został w 1704 r. i stracił tę funkcję pięć lat później, opuszczając Polskę, po złupieniu jego dóbr przez Szwedów, a później Rosjan. Także Perzyce w 1705 r. zajęte były przez wojska szwedzkie, a trzy lata później przeszła przez nie zaraza.
W 1715 r. Franciszek Suchorzewski, chorąży bydgoski, zajął Perzyce i Borownicę za 100 tys. złp. pożyczone Leszczyńskiemu. Dwa lata później we wsi znowu stanęły obce wojska, tym razem saskie i rosyjskie. Po śmierci Suchorzewskiego w 1731 r., obie wsie trzymała wdowa, Marianna Krzykowska, dopóki Sułkowski nie spłacił kwoty zastawu. W poł. XVIII w. we wsi był już browar, a także gorzelnia. Książę Ignacy Sułkowski, stolnik bracławski, spłacił zastaw dopiero w latach 70. XVIII w. i tym sposobem został właścicielem P. Ponadto posiadał swoje dobra Machcin i Dłużyna i dzierżawił klucz włoszakowski. Po nim odziedziczył Antoni książę ordynat Sułkowski, wojewoda kaliski, dziedzic ogromnych dóbr, czyli trzech kluczy: zduńskiego, baszkowskiego i kobylińskiego. W 1791 r. sprzedał całe te dobra za 300 tys. złp. - Maksymilianowi Mielżyńskiemu h. Nowina, piszącemu się z Brudzewa. W 1799 r. Baszków z przyległościami odziedziczył Mikołaj Gorgoni Mielżyński, który w 1805 r. w Wytomyślu zaślubił Brygittę Sczaniecką h. Ossoria, starościankę średzką. W międzyczasie w Perzycach w 1803 r. urodziła się córka dzierżawców Kowalskich (Józefa i Barbary) - Katarzyna Konstancja, zaś w latach 1818-19 posesorem wsi był Ksawery Osiński z żoną Franciszką Piątkiewicz.
Mikołaj Mielżyński miał z Brygidą troje dzieci: Teodozję, Cezarego (1810-1815) i Aleksandra Dominika (1813-1885), ożenionego w 1833 r. z Katarzyną hr. Potulicką h. Grzymała. Zapewne to Aleksander Mielżyński wybudował w poł. XIX w. w Perzycach dwór dla zarządców folwarku. Miał z Katarzyną siedmioro dzieci: Michała, Marię, Helenę, Stanisława Kostkę (1840-1891), ożenionego z Anielą Heleną von Rohne; Teresę, Józefę i Władysława (1848-1907), ożenionego z Ludwiką hr. Łubieńską z Łubnej h. Pomian. Oficjalnie Aleksander z Katarzyną odziedziczyli dobra ok. 1838 r. W 1861 r. majętność Baszków wystawiono na licytację. Baszków, Kobylin i Zduny z przyległościami, m. innymi z Perzycami, nabył Henryk XII Reuss.
W 1872 r. Perzyce wraz ze Starym Kobylinem i Baszkowem należały do księżnej Anny Reus XIII, z domu Gräffin Hochberg ze Stonsdorfu. Zarządcą w Perzycach był w tym czasie "amtmann" Schuhmacher. W 1888 r. wieś miała 22 domy i 216 m-ców, w tym 127 katolików i 87 protestantów, zaś na terenie folwarku znajdowało się 7 domów z 78 m-cami. Folwark wyszedł najwyraźniej z dóbr baszkowskich już na pocz. XX w., bo nie odnotowała go niemiecka księga adresowa z 1913 r., a także bardzo dokładna Ks. Adr. Gosp. Rolnych... z 1926 r. Wieś "Perzyce" znalazła się jedynie w KA "dla przemysłu, etc..." z 1926 r., gdzie podana jest liczba m-ców - 388 i karczma O. Friedricha. W okresie 2. wojny światowej wieś nosiła nazwę Pirschütz. Po wojnie pozostałości dawnego majątku stały się elementem typowej wsi rolniczej, a we dworze utworzono mieszkania.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Guter=Adreßbuch für die Prowinz Posen, wyd. 2, Lipsk 1913;
Wykaz alfabetyczny wszystkich posiadłości ziemskich w W. Księstwie Poznańskiem, Berlin, 1872;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Księga Adresowa Polski dla przemysłu, etc..., 1926;
Geoportal;
Mapster:
11798665 @ WIG - Mapa Szczegółowa Polski 1:25 000 /1929 - 1939/
- plik mapy: P42-S25-D_ZDUNY_1933_LoC_G6520_s25_.P6.jpg
6826 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4370_Krotoschin_1940.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Budynek parterowy, nakryty dachem dwuspadowym, fasadą skierowany na płd. Na chwilę obecną nie posiadamy zdjęć obiektu.

Park

Park dworski w Perzycach nie zachował się do czasów współczesnych. Obecnie są to łąki, nieużytki albo pole uprawne oraz staw w bezpośrednim otoczeniu dworu. Przed 1945 r. park miał 1,91 ha obszaru.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011