Smoszew

Stan obecny

Prawdopodobnie własność J.S.T.

Historia

Dwór z 1. poł. XIX w.
Smoszew położony jest obok płd. wschodniej granicy miasta Krotoszyna i leży w odległości ok. 4 km od jego centrum. Wieś nosiła wcześniej nazwy Smoszewo, Smuszewo, Smaszef, Smoszof, Smussof, Smoczew, etc. Leżała nad Płonką, dopływem Baryczy, która wypływała z jeziora Smoszewskiego. Graniczyła z Biadkami, Chwaliszewem, Zmysłowem i Gorzupią. Należała do parafii Kobierno. W zapiskach pojawia się dopiero pod koniec XV w. gdy należała do Jana Rozdrażewskiego, ożenionego z Elżbietą Poniecką. Ok. 1490 r. Rozdrażewski sprzedał wieś z prawem odkupu, Stanisławowi Sczurskiemu i jego żonie Elżbiecie.
Bratem Jana R. był Hieronim, z którym wspólnie trzymali miasto Rozdrażew wraz z przyległymi wsiami. Były to m. innymi: Grambowo, Nowawieś, Trzemeszno, Gorzup, Smoszewo, Wrożewy, etc. Na pocz. XVI w. bracia zamieniali się dobrami, co zasadniczo dla naszego opisu nie ma wielkiego znaczenia, gdyż robili to regularnie co kilka, kilkanaście lat. Poszczególne wsie należące do klucza były także przedmiotem drobniejszych zamian, dzierżaw i wyderków, lecz zawsze wracały do głównych dziedziców - Rozdrażewskich. Pod koniec XVI w. dziedzicem był kolejny Jan Rozdrażewski, syn Hieronima, wyniesiony przez króla Stefana Batorego na godność podkomorzego, który od Zygmunta III otrzymał kasztelanię poznańską. Jego 1-szą żoną była Katarzyna Potulicka h. Grzymała, córka Piotra P., której w 1586 r. zapisywał po 8 tys. złp. posagu i wiana na Kr. i przyległych wsiach, w tym Smoszewie. Oboje byli wyznania braci czeskich, czyli tzw. "heretykami". Katarzyna przeszła na katolicyzm kilka lat po śmierci Jana.
Następnie właścicielem dóbr był syn Stanisława - Jakub Rozdrażewski. Jego synowie w 1690 r. sprzedali Rozdrażew z przyległościami, w tym Smoszewem - Franciszkowi Gałeckiemu, staroście bydgoskiemu etc. Po jego śmierci dobra trzymała wdowa, która sprzedała je w 1727 r. Józefowi Potockiemu h. Pilawa. Ten z pierwszej żony Wiktorii Leszczyńskiej miał dwoje dzieci, w tym syna Stanisława (1698-1760). Z drugą żoną (?) nie posiadał potomstwa. Zmarł 19 maja 1751 r. i pochowany został w kolegiacie w Stanisławowie (ob. Iwano-Frankowsk na Ukrainie).
W 2. połowie XVII w. rozpoczęto prowadzenie ksiąg parafialnych w Kobiernie, z których dowiadujemy się nazwisk ludzi niższego stanu, związanych z majątkiem w Smoszewie. Z reguły przy ceremoniach kościelnych ludności uczestniczyli także dziedzice lub ich krewni, celem poprawienia swego wizerunku. I tak np przy chrzcie Małgorzaty Marianny, córki Chwaliszewskich (w r. 1674), uczestniczyła Jadwiga Rozdrażewska, a rok później ojcem chrzestnym Katarzyny Chw. był Hiacynt Rozdrażewski. Przewija się tu też nazwisko Zajączkowskich, którzy byli zapewne zarządcami lub dzierżawcami wsi.
Za czasów Gałeckiego tenutariuszem wsi był Andrzej Kurnatowski. Już po kupnie dóbr przez J. Potockiego, we wsi wybudowano dla zarządców nowy dwór, w którym w 1750 r. urodził się Franciszek - syn podstarościego smoszewskiego - Mikołaja Kurowskiego. Dwa lata później Kurowskiemu urodził się kolejny syn - Jakub Stanisław, a matką chrzestną była pani ekonom ze Smoszewa - Joanna Hilhin. W 2. poł. XVIII w. we dworze mieszkali głównie administratorzy - Kierszkowscy. Rodziły się tu ich dzieci: Tekla (1772) i Leon Sabin (1775). W latach 80. ekonomem we wsi był Stanisław Kordaszewski z żoną Apolonią, zaś administratorami Majkowscy.
Pod koniec XVIII w. wieś wchodziła w skład dóbr krotoszyńskich i podobnie jak Krotoszyn, w 1819 r. stała się własnością książąt Thurn und Taxis. W 1872 r. zarządcą folwarku "Smoszewo" był Ernst Dreysing.
W 1888 r. Wieś tworzyła okręg wraz z osadą Bargiel, z którą miała 29 domów, zamieszkałych przez 258 osób, w tym 55 ewangelików i 203 katolików. Folwark wchodził w skład dóbr księstwa krotoszyńskiego i liczył 405,95 ha. Była tu także gorzelnia i 9 domów. Na pocz. XX w. właścicielem dóbr krotoszyńskich był Albert Maria Lamoral Fürst von Thurn und Taxis z Regensburga. W 1913 r. wcześniejszą niem. nazwę wsi - Smoschew - zastąpiono nazwą Rhamberg. Dobra miały 540 ha i 3269 marek czystego dochodu gruntowego. Dzierżawcą folwarku był Willy Richter. W 1926 r. Smoszew nadal wchodził w skład dóbr Krotoszyn - zamek. Dzierżawcą folwarku był Witold Cybulski (ur. 1890). Obszaru nie podano, jedynie czysty dochód gruntowy - 2553 talary. Gospodarstwo posiadało gorzelnię; specjalizowało się w hodowli krów i konia szlachetnego półkrwi.
W 1930 r. Smoszew stanowił gminę wiejską w pow. krotoszyńskim i liczył 545 mieszkańców. Folwark będący w dzierżawie Cybulskiego miał 365 ha obszaru. Żoną dziedzica była Zofia Bytner (1890-1941); poślubił ją w 1921 r. w Nowym Dworze Mazowieckim; nie mieli dzieci. W Smoszewie mieszkali prawdopodobnie aż do wybuchu 2. wojny światowej. Po wojnie dawny folwark został rozparcelowany.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Guter=Adreßbuch für die Prowinz Posen, wyd. 2, Lipsk 1913;
Wykaz alfabetyczny wszystkich posiadłości ziemskich w W. Księstwie Poznańskiem, Berlin, 1872;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Geoportal;
Mapster:
6588 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4371_Sulmirschuetz_mz_1944.jpg
17121 @ Karte des Deutschen Reiches 1:100 000 - Generalstabskarte, ark. poj. /1870 - 1944/
- plik mapy: KDR100_375_Krotoschin_ca1893_DRMC5820375.jpg
Zdjęcie archiwalne przesłał p. Jakub Pomezański.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór nie posiada cech stylowych. Jest to parterowy budynek, wzniesiony na planie wydłużonego prostokąta, nakryty dwuspadowym dachem naczółkowym. W fasadzie, od str. zachodniej znajduje się niesymetrycznie umieszczone wejście.

Park

Niewielki park znajdował się na południe od podwórza gospodarczego. Obecnie jest wykarczowany, a na tym miejscu znajduje się pole uprawne. W pobliżu dworu rośnie jeszcze kilka starych drzew pamiętających dawne założenie. W pobliżu Smoszewa znajdują się: leśny rezerwat przyrody Dąbrowa Smoszew i potrójna lipa.