Skatalogowanych zabytków: 11364
Zarejestruj się

Spławie

Splawie

Województwo:wielkopolskie
Powiat:kościański
Gmina:Śmigiel
Rodzaj obiektu:Dwór

Rejestr zabytków

Zespół:dworski z 1840 r.
Obiekt:dwór, nr rej.: 252 z 17.09.1968
Park:nr rej.: 1151/A z 19.07.1995

Stan obecny

Własność prywatna.
Senior Residence "Pałac Spławie"

Historia

Dwór z 1. poł. XIX w.
Spławie to jedna z trzech wsi o tej nazwie w Wielkopolsce, leżąca 7,5 km na wschód od miasteczka Śmigiel. Pierwsza wzmianka pochodzi z 1398 r., kiedy to ze wsi tej pisał się Gunter Pradel. Kolejnym znanym właścicielem był na pocz. XV w. niejaki Mikołaj, tradycyjnie zwący się Spławskim. Miał on synów Przecława, Wojciecha i Przybysława, zaś z drugiej żony jeszcze kilkoro potomstwa. Niestety możliwe jest, że informacje te dotyczą Spławia leżącego k. Pyzdr. Opisywane zaś Spławie leżało w ówczesnym pow. kościańskim. W poł. XV w. włascicielem S., Skoraczewa, Żydowa i Bojanowa był Jan Bojanowski h. Junosza. Z n.n. Małgorzatą miał on synów: Andrzeja, Mikołaja, Piotra, Stanisława i Jana oraz córkę Małgorzatę. Bracia wymieniali się działami wsi, a także innymi dobrami, np w 1517 r. Andrzej dał połowę Spławia i Poświątnego wraz z poł. folwarku Ostrów w Bojanowie, bratu Piotrowi, zaś ten oddał mu w zamian swoje części tychże wsi. Piotr B. w 1523 r. zapisał 350 grzywien posagu i t. wiana swej żonie Annie, córce Pawła Wilkowskiego. W skład dóbr Bojanowskich niebawem dołączył Gołaszyn; dziedzicami tamże w 1542 r. byli Mikołaj, Marcin i Stanisław Bojanowscy. Stanisław w 1547 r. zapisywał po 420 złp. posagu i wiana swej żonie - Urszuli Kołaczkowskiej. Zmarł w 1553 r., pozostawiając wdowę i dzieci: Jana i Jadwigę. Urszula niebawem wyszła za Bartłomieja Drzewieckiego. W 2. poł. XVI w. inna część wsi należała do synów Piotra: Marcina i Mikołaja B. Spławie było wówczas rozdrobnione aż na osiem części. W 1568 r. po raz pierwszy we wsi pojawił się współwłaściciel spoza rodziny. Część Spławia, Popowa i Poświątnego kupił od Piotra B. Stanisław Borzysławski (zwący się zamiennie Snowidowskim). Z kolei w 1571 r. Jan B., syn Stanisława, sprzedał swe części Maciejowi Chojnackiemu. W kolejnych latach Chojnacki wziął resztę wsi na wyderkaff, a w 1577 r. na całej już wsi zapisał posag i wiano przyszłej żonie swego syna Macieja - Dorocie Gułtowskiej. Drugim synem Macieja był Paweł Ch., który w 1584 r. oddał bratu część swojej ziemi w S. i Poświątnem, a także dobra w Chojnatach, Michalewicach, Kotach i Strzyżewie. Regesta poborowe w 1580 r. podają, że wieś miała 6 i 1/8 łanu osiadłego, 5 zagrodników, 2 osadników i 2 komorników.
Potomkiem Bartłomieja Drzewieckiego był Wojciech, a następnie tegoż syn - także Wojciech. Z kolei części Chojnackich poprzechodziły na Jana Cielęckiego, podczaszego grodzkiego pozn., ożenionego z Anną C. i Jana Brodnickiego, ożenionego z Zofią C. Młodszymi siostrami tychże panien były Barbara i Katarzyna, którymi opiekowali się panowie Bojanowscy. Zapewne to Drzewieccy wybudowali pierwotny dwór we wsi, o którym obszernie piszą autorzy "Sł. Geograficznego..." (patrz opis). W 1599 r. dzierżawcą części S. został Erazm Bojanowski. Katarzyna wkrótce wyszła za Bartłomieja Cielęckiego z Glińska Wielkiego (pisał się z Wielowsi) w pow. kościańskim. Zofia 2-o v. zamężna była za Krzysztofa Czeszewskiego, zaś jej siostra Barbara wyszła za Hektora Koszutskiego h. Leszczyc. Wszystkie cztery siostry w 1604 r. pozywały panów Wilkowskich h. Odrowąż, synów Stanisława W. - sędziego ziemskiego ze Wschowy. Ostatnią informacją, jaką znajdujemy w okresie przed szwedzkim "potopem", jest fakt, że wieś puszczono w dzierżawę.
W 2. poł. XVII w. S. należało do Jana oraz Stefana Świejkowskiego. Jan w 1675 r. sprzedał swoją część (wraz Osiekiem) Andrzejowi Wyssogota-Zakrzewskiemu h. Wyskota, zaś Stefan w 1680 r. - synom Franciszka Wyssogota-Zakrzewskiego h. Wyskota - Karolowi, Aleksandrowi i Janowi - braciom rodzonym Zakrzewskim. Pod koniec stulecia (1698) Jan sprzedał dobra swoim bratankom (synom Karola): Wacławowi i Aleksandrowi Z.
W 1714 r. Wacław Zakrzewski który pozostał jedynym dziedzicem S. Osieka i wsi Troszka, sprzedał majątek Aleksandrowi Złotnickiemu, wojskiemu wschowskiemu i sędziemu deputatowi na Trybunał Koronny. Zacny wojski ożenił się z Krystyną Bogumiłą Żychlińską h. Szeliga. Zmarł ok. 1728 r., a wdowa ponownie wyszła za mąż, za Adama Chróścickiego, syna Jana i Teresy Romockiej. Z pierwszego męża pochodzili synowie: Jan Zygmunt i Aleksander.
W 1731 r. wieś powróciła w ręce Bojanowskich; od Jana Z. odkupił ją Sebastian B., syn Jana Samuela B. i Marianny Błędowskiej. Z żoną Barbarą Gruszczyńską mieli oni syna Franciszka, który krótko po odziedziczeniu majątku, sprzedawał S. Michałowi Kazimierzowi Miedźwiedzkiemu, burgrabiemu poznańskiemu. Do tej transakcji prawdopodobnie nie doszło, gdyż kolejna informacja mówi o sprzedaży wsi Łukaszowi Kwileckiemu w roku 1737. W tamtych czasach Spławie wchodziło w skład parafii w Wonieściu, lub też dopiero rozpoczęto prowadzenie ksiąg metrykalnych w W., z których dowiadujemy się o chrztach dzieci Konstantyna Kwileckiego i Jadwigi Ponińskiej. Byli to: Józef Florian Wawrzyniec (1759), Julian Józef Kazimierz (1761), Urszula Jadwiga Katarzyna (1766). Dalej pojawia się zapis o ślubie Ludwiki Kwileckiej z Franciszkiem Kęszyckim h. Nałęcz. Niestety młoda żona starosty mosińskiego wcześnie zmarła, więc ten zaślubił w 1778 r. jej siostrę Barbarę. Dziedzic Spławia, Parska, Żydowa, Koźmina, Chełkowa i Witosławia - Konstantyn Kwilecki - zmarł dnia 24 grudnia 1786 r. w Mosinie i pochowany został w rodzinnym Kwilczu. Sześć lat później jego syn Ksawery sprzedał majątek t.j. Spławie, Chełkowo, Karmin, folw. Karminek, Parskę, Żydowo, las Dębowiec i Łąkę Mielęgowską - Klemensowi ze Skrzynna Duninowi, 946 tys. złp. Zaledwie po roku Dunin sprzedał to wszystko Janowi Klugowi, bankierowi z Poznania. Transakcja wyglądała dziwnie, bo kwota opiewała na ponad milion złp. zaś Klug krótko później sprzedał dobra za 720 tys. Adamowi Kwileckiemu, kasztelanowi z Przemętu. W Regestach natomiast nie ma nic o Krzyckim, który wg "Słownika Geogr. ..." miałby być właścicielem wsi w 1793 r.
Na pocz. XIX w. nieznanym nam sposobem dobra przeszły w ręce Antoniego Onufrego Skarżyńskiego h. Bończa. Posesorem wsi został jego szwagier - Michał Nieżychowski h. Pomian. Tej Nieżychowskiej chyba było na imię Karolina (?). Ich córka Teresa w 1818 r. wyszła za Ignacego Lipskiego, dziedzica dóbr Ludomy. Mieszkali tu także jacyś Raczyńscy, bo w 1819 r. Karolina Raczyńska z S. zawarła związek małżeński z Nepomucenem Wilczyńskim, posesorem Ruchocic. Kolejnym dziedzicem S. został Adam Skarżyński, ożeniony z Pauliną Gorzeńską h. Nałęcz. W 1840 r. wybudował on nowy dwór, nieco na płn.-zachód od lokalizacji starszych siedzib, wokół którego założono park krajobrazowy. W 1850 r. urodził się ich syn Witold, zaś rok później Henryk Józef. W tym czasie w dworskim stawie odnaleziono 2 żelazne orły i dębową skrzynię z rozmoczonym prochem. W późniejszych latach we wsi odnajdywano także liczne artefakty sprzed wieków: popielnice, złote pierścienie, obręcze mosiężne, itd... Adam Skarżyński zmarł w Spławiu, dnia 12 lutego 1880 r.
W 1885 r. S. dzieliło się na obszar wiejski z 23 domami i 164 m-cami oraz dworski z 11 domami i 184 m-cami. Wieś miała 222 ha obszaru (192 ha roli), a dwór 465 ha (396 ha ziemi uprawnej, 27 ha łąk i 10 ha lasu). Gospodarstwo zajmowało się hodowlą bydła, nierogacizny i owiec. Witold S. ożenił się z Anną Chłapowską h. Dryja, z którą mieli dzieci: Annę Marię (ur. 1888), Adama Piotra (ur. 1890) oraz Paulinę Marię (ur. 1896). Witold zmarł w Aix le Basis (prawidłowo: Aix-les-Bains, uzdrowisko we Francji), mając 59 lat, dnia 1 września 1910 r. We wspomnieniu pośmiertnym czytamy, że urodził się w Spławiu 17 paździenika 1850 r. "Po ukończeniu szkół średnich, studiował ekonomię polityczną w Bonn, Paryżu, w akademii rolniczej w Proszkowie studjował agronomię, a w r. 1873 uzyskał na uniwersytecie berlińskim stopień doktora filozofii. Potem studiował jeszcze na uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. W końcu w celach studii ekonomicznych wyjechał do Francji i Anglii. Po dwuletniej pracy w Wrocławiu objął majątek rodzinny Spławie. W życiu publicznem, jeko poseł do sejmu pruskiego, a potem do parlamentu niemieckiego, oraz w instytucjach polskich brał żywy udział. Ogłosił szereg publikacji naukowych, ekonomicznych, podanych w powyżej cytowanym wspomnieniu pośmiertnem Ożeniony z Anną Chłapowską z Bonikowa. Najstarsza córka wstąpiła do sercanek. Poza tem pozostał jeszcze syn Adam i córka Paulina. Zmarły był uważany za jednego z najwybitniejszych obywateli Wielkopolski" (Wł. Dworzaczek). W tym samym roku zmarł dzierżawca S. - Józef Bąkowski; kolejnym został weteran z 1863 r. - Andrzej Drogowski. W 1911 r. wdowa miała najwyraźniej kłopoty finansowe, bo sprzedała Komorowo pod Lesznem Speichertowi z Konojadu. Dobra odziedziczył wnuk Adama (syn Henryka i Zofii Fundament-Karśnickiej) - Zdzisław Skarżyński, pod zarządem którego miały 361 ha obszaru. W 1910 r. Zdzisław zaślubił Olgę Aleksandrę Ostroróg-Gorzeńską h. Nałecz, z którą mieli pięcioro dzieci: Marię, Zofię, Henryka, Kaliksta i Antoniego. Tenże Henryk (ur. 17 stycznia 1917 r.) nie mógł być właścicielem w 1926 (jak podaje Wikipedia), bo miałby wówczas 9 lat, zaś Henryk senior od 11 lat leżał w grobie. W 1930 r. wieś liczyła 398 m-ców; była tu gorzelnia należąca do majątku, a także sklep S. Ziarkowskiej i karczma T. Białasia. W latach 1943-45 wieś nosiła nazwę Jerchhausen. Po 2. wojnie światowej dawne dobra zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego. Ziemie folwarku podzielono pomiędzy rolników, zaś w późniejszych latach we wsi powstała Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Geoportal;
Mapster:
11811895 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
plik mapy: 4065_(2267)_Leipe_1911_APP_Sygn._M.top.25-1155.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór eklektyczny z elementami klasycyzmu. Budynek parterowo - piętrowy, wzniesiony na nierównomiernym rzucie, fasadą skierowany na południe. Na osi wejścia okragły podjazd.
W XVII w. dwór otoczony lipami, który zlokalizowany był bardziej w kier. SE, stanowił element czworoboku, wewnątrz którego znajdował się dziedziniec. Tu zamieścimy oryginalny opis ze Sł. Geograficznego: ..."Tylne domostwa zawierały składy, piwnice i lochy, żelaznemi drzwiami i kratami opatrzone. Główna część mieściła izby mieszkalne, kaplicę i salę jadalną. Sufit tej sali był z drzewa, na podciągu wyryty rok 1608. Komin był w kształcie ołtarza, z figurami, kolumnami i arabeskami, z datą 1624. Piece szczególnego kształtu, okryte mnóstwem figur wypukłych, składały się po największej części z trzech tylko sztuk; na każdym z nich był rok wyryty." W nowym dworze umieszczono tylko ocaloną ze starego budynku ozdobę przedkominkową. W środku kominka znajdowała się tarcza z herbem Bończa.

Park

Park krajobrazowy o pow. 5,7 ha z drzewostanem w wieku 120-170 lat.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011

Komentarze

Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.

Pałac w Splawiu k Śmigla -nie dwor. dodaje zdjecia palacu .
Marek Kujawa2 lata i 10 miesięcy temu
Info dla p. Tyszkiewicz - w najbliższym czasie zrobię opis i postaram się dojść jak najwięcej o rodzinie Furmańskich.
Bogdan Adler2 lata i 10 miesięcy temu
Obiekt sklasyfikowany w 1968r. jako dwór .. Przebudowano go na pałac ???
Marek Kujawa2 lata i 9 miesięcy temu
Takie to czasy, że budowle współczesne stają się dworami, a dwory - pałacami... Opis wysłany, ale o rodz. Furmańskich nic nie znalazłem.