Lisewo

Stan obecny

Własność firmy P.H.P. "TEX-BIS". Obecnie w pałacu znajduje się restauracja, pokoje sypialne i sale konferencyjne.

Historia

Pałac z k. XIX w.
Lisewo to wieś malowniczo położona wśród łagodnych wzgórz, nad rzeczką Lisewką, w odległości 27 km na płd. od Kruszwicy i tyleż samo na płn. od Konina. Pierwsze wzmianki o L. pochodzą z pocz. XV w. - ok. 1414 r., właścicielem tutejszych dóbr był Oswald z Lisewa. W 1472 r. ze wsi pisał się sędzia koniński - Jakub de Liszewo. Istniał tu także kościół, o którym pisze Jan Łaski w swoim Liber Beneficiorum, wydanym na pocz. XVI w. - siedziba parafii p.w. świętej Marii Magdaleny. W 1489 r. znajdujemy wzmiankę o księdzu Tomaszu – plebanie w Lisewie i jego bracie Piotrze – dziedzicach Radolina. Informacja dotyczyła procesu z siostrą – Beatą – której bracia nie chcieli wypłacić posagu oprawionego jej przez zmarłego męża – Marcina Radolińskiego.
Od 1515 r., przez ponad 200 lat, Lisewo leżało w powiecie gnieźnieńskim i było własnością Tomickich h. Łodzia. W czasach reformacji świątynia zamieniona została na zbór ariański. Do katolików kościół powrócił w 1611 r. Parafia istniała tu do czasu, gdy świątynia uległa zniszczeniu, czyli do końca XVII w. Ostatnim dziedzicem z rodu Tomickich był Stanisław. Jego brat Jakub posiadał wówczas także Nożyczyn i Padniewo. Córka Stanisława – Dorota – przed 1741 r. wyszła za Władysława Dzięcielskiego, cześnika latyczowskiego. Wprawdzie inne zapiski mówią, że Dorota była córką Michała i Niemojewskiej, jednak nie zmienia to faktu, że kolejnym dziedzicem Lisewa został zacny cześnik. Miał on z Dorotą syna Łukasza Jana – późniejszego podkomorzego J.K.Mości. Ok. 1780 r. owdowiała Dorota sprzedała połowę Lisewa (z młynem Dębie) i Mielnicy synowi, za kwotę 40 tys. złp. Łukasz Dzięcielski zapewne wykupił resztę majątku od pozostałego rodzeństwa, gdyż w 1800 r. wymieniany jest „dziedzicem Lisewa”.
W 1812 r. Lisewo zostało włączone do parafii w Skulsku. Zniszczony kościół zaadaptowano na spichlerz. W 1. poł. XIX w. – zapewne od Dzięcielskich - majątek w Lisewie nabył Edmund Apolinary Przyłubski h. Poraj, ożeniony z Felicjanną Dąbrowską z Wielkiego Chrząstowa h. Ogończyk. W poł. XIX w. Przyłubski wybudował tu obecny pałac, w otoczeniu parku krajobrazowego. Mieli z Felicją dwoje dzieci: Bronisławę i Władysława Alojzego (1833-1895). Raczej wątpliwe jest, aby pałac budował 17-letni wówczas Władysław. Dopiero w 1863 r. zaślubił on w Sławnie hrabiankę Celinę Węsierską h. Belina. W kolejnych latach rozbudowywał pałac, co może sugerować długość i brak symetrii budowli. Istotne dla dalszych losów Lisewa jest to, że Celina była siostrą Wandy, zamężnej za Alojzego Grabskiego z Grabu h. Wczele. Ciż Grabscy byli rodzicami Celiny – matki Marii Leszczyńskiej.
Celina Grabska wyszła za Kazimierza Leszczyńskiego przed 1890 r. Dokładnej daty ślubu nie znamy, jednak musiał on nastąpić wcześniej, bo dziedzic zmarł już w styczniu 1895 r., a mieli przecież z Grabską pięcioro dzieci. Byli to: Maria, Irena zamężna za Jana Kruszewskiego (późniejszego dowódcy Korpusu Ochrony Pogranicza), Zofia i Kazimierz. Na stronie www pałacu Lisewo widnieje jeszcze Urszula, która została zakonnicą, jednakowoż nie znajdujemy potwierdzenia tej informacji w innych materiałach źródłowych.
W 1827 r. wieś liczyła 20 domów i 171 m-ców, a w 1885 r. 11 domów i 211 m-ców. Leżała w pow. słupeckim, gminie Skulska Wieś i parafii Skulsk. Na dobra oprócz samego Lisewa składały się folwarki Młynek i Przewóz (dawna Mielnica Duża) oraz wsi: Lisewo, Kijowice, Młyn Duży, Młyn Mały, Gawrony, Nowa Wieś oraz Kobylanki. Na łączny obszar 1519 mórg składało się 1128 m. w Lisewie, 240 m. w Młynku i 149 mórg w Przewozie. Na obszar samego Lisewa składało się 755 mórg ziemi uprawnej, 101 m. łąk i pastwisk, 201 m. lasu i 40 mórg nieużytków. Na terenie folwarku było 13 budynków murowanych i 7 drewnianych; dla efektywnego wykorzystywania ziem majątku zaprowadzony był 11-polowy płodozmian. Ponadto gospodarstwo posiadało własny młyn wodny, cegielnię, wiatrak i pokłady torfu. Na skutek carskiej reformy rolnej, w poszczególnych wsiach mieszkali także osadnicy. W Lisewie było ich 26 na 84 morgach ziemi, zaś w pozostałych wioskach należących do majątku jeszcze 131 i posiadali oni prawie 1500 mórg własnej ziemi.
Dnia 12 czerwca 1912 r. w Lisewie zmarła 66-letnia Celina Przyłubska, którą pochowano w Skulsku. Dwa lata wcześniej dziedziczka sprowadziła tu całą rodzinę Leszczyńskich z Ruszczy. Na krótko przed śmiercią zapisała Lisewo Marii Leszczyńskiej. Ta jeszcze w 1912 r. zrobiła maturę, a później studiowała polonistykę na U.J. w Krakowie. Pod nieobecność młodej dziedziczki majątkiem zarządzała rada społeczna, której przewodniczącym był Henryk Mittelstaedt h. Hornklow (1856-1923), ożeniony z Julią Jarmułt-Mlicką h. Dołęga. Mieli oni pięcioro dzieci: Zygmunta (1883-1954), Janusza, Zofię, Aleksandra i Izabelę. Henryk umyślił sobie ożenić najstarszego syna z Leszczyńską, co udało mu się zrealizować rok po jej powrocie ze studiów, ok. 1915 r.
Maria poświęciła się prowadzeniu majątku, ale zarazem twórczości literackiej. Pierwsze wiersze opublikowała już w 1914 r. na łamach „Słowa Polskiego”. Protestuje w nich przeciwko okropnościom wojny. Dnia 27 września 1916 r. w Lisewie urodził się syn jej i Zygmunta - Karol. Ogólnie małżeństwo to nie było udane i Mittelstaedowie rozeszli się w 1932 r. Po rozstaniu z mężem Maria nadal intensywnie pisała, ale była też zmuszona „stawiać na nogi” zadłużony majątek. Oprócz licznych artykułów w ówczesnej prasie tworzyła też prozę; najsłynniejsze powieści napisane w Lisewie to: „Wielkie niepotrzebne”, „Trzy panny służebne”, „Bratowa z kabaretu” i dwutomowe „Frateco”. Oprócz tego w 1939 r. wydała zbiór opowiadań „Kwatera kaktusów”. W powieściach wiernie oddawała ówczesne realia życia, wartości i opisywała stosunki społeczne. W listopadzie 1939 r., wraz z chorą matką zostały wysiedlone przez Niemców do Konina, a nast. do Tarnowa. W 1940 r. Maria znalazła schronienie w majątku Więckowice k. Wojnicza. Tam też pozostała po zakończeniu wojny i kontynuowała pracę jako nauczycielka, aż do przejścia na emeryturę w 1956 r. Później jeszcze trochę pisała; oprócz zbioru opowiadań powstały powieści: „Baśń o nowej ojczyźnie” (1970), „Za różanym żywopłotem. Opowieść o miłości czystej” (napisana przed 1974, wydana w 1992). Maria zmarła 30 kwietnia 1974 r. w Wojniczu, zaś 2. maja pochowano ją w grobowcu rodzinnym w Skulsku.
Po wojnie Zygmunt Mittelstaedt zamieszkał w Jeleniej Górze, gdzie zmarł w maju 1954 r. Syn – Karol - wyjechał do Caracas w Wenezueli, gdzie był dwukrotnie żonaty, najpierw z Mary, a nast. z Kitty Dechn. Z żadną z nich nie mieli dzieci. W tym roku (2020) Karol Mittelstaedt skończy 104 lata.
W 1945 r. majątek w Lisewie został rozparcelowany. W pałacu początkowo znajdowała się szkoła podstawowa, później szkoła rolnicza oraz mieszkania. Budynek był w coraz gorszym stanie technicznym, a dzieła zniszczenia dopełnił pożar w 1988 r. W 2002 r. obiekt kupili Ewa i Grzegorz Cieślarscy, którzy wyremontowali pałac i przywrócili założeniu dawną świetność.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty) Biblioteka Kórnicka P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Genealogia potomków Sejmu Wielkiego;
Strona internetowa „Pałacyk Lisewo”: http://palacyklisewo.pl/maria-emilia-leszczynska/
Biuletyn Informacji Publicznej IPN; https://katalog.bip.ipn.gov.pl/informacje/39798
Wielkopolski Słownik Pisarek; https://pisarki.fandom.com/wiki/Maria_Emilia_Leszczy%C5%84ska-Mittelstaedt
Geoportal
Mapster:
8934 @ WIG - Mapa Szczegółowa Polski 1:25 000 /1929 - 1939/
- plik mapy: 3927_A_Rollensee_(Skulsk)_XII.1944.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Pałac późnoklasycystyczny. Budynek wzniesiony na planie wydłużonego prostokąta, fasadą skierowany na wschód, parterowo-piętrowy i częściowo podpiwniczony (od strony płd.). Składa się z kilku zasadniczych brył, przy czym skrajne są lekko zryzalitowane w stos. do korpusu, a ich dachy usytuowane poprzecznie do całości. Elewacje posiadają ładny detal architektoniczny, m.in. ozdobne obramienia okien, gzymsy, boniowane narożniki i ozdobne przyczółki na wys. dachu z płycinami i sterczynami. Fasadę akcentuje część środkowa, gdzie po bokach wejścia z gankiem umieszczono symetrycznie dwa alkierze. Wszystkie te trzy części zwieńczone są balustradami imitującymi balkony – środkowa z metalową, zaś boczne z tralkami. Przestrzeń pomiędzy nimi tworzy taras, zamknięty balustradą od frontu i zadaszony.

Park

Park krajobrazowy z poł. / końca XIX w. o pow. ok. 4,6 ha. Założenie dworsko-parkowe zostało malowniczo usytuowane na zróżnicowanym terenie, tworząc powiązania widokowe z otaczającym krajobrazem. Przepływa tędy rzeczka Lisewka. Piękny i zadbany park z cennym starodrzewem urozmaica zabytkowa aleja, przy której rośnie 199 grabów. Na terenie parku rośnie 489 drzew skatalogowanych przez Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody. W południowej części parku niegdyś znajdował się sad owocowy.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011