Skatalogowanych zabytków: 11364
Zarejestruj się
Miniatura Domanin
2022, zdjęcie Bogdan Adler

Użytkownicy współtworzący opis i dane obiektu

Marek KujawaBogdan Adler

Domanin

Ährenfelde

Województwo:wielkopolskie
Powiat:kępiński
Gmina:Kępno
Rodzaj obiektu:Dwór

Rejestr zabytków

Zespół:dworski, nr rej.: 493/A z 21.04.1987

Stan obecny

Własność prywatna

Historia

Dwór z przeł. XIX / XX w.
Pierwsza historyczna wzmianka o wsi zapewne nie pochodzi z 1266 r., albowiem „Drobnino” jest Drobninem k. Krzemieniewa, skądinąd oddalonym o dobre 100 km w kier. płn.-zachodnim. Być może opisywaną wsią jest za to „Domanino” (Domanyn) wym. w 1360 r. i rzekomo należące do biskupstwa wrocławskiego. Informacje o tej wsi są stosunkowo nieliczne, a kolejna pochodzi z 1419 r., gdy jej właścicielem był niejaki Ruland. W latach 1419-35 występował tu Piotr Śliwa, następnie Jan Domański (okres 1445-48) i Anna, która zastawiła czterech kmieci gospodarujących na 4 i pół łanu, za kwotę 40 florenów. W 1441 r. pobór z Domanina płacono od 15 łanów i sołectwa, dawano także 1 grosz z karczmy (rocznie?). Zapewne synem Jana i tejże Anny był Piotr, wzmiankowany w okresie 1491-98. W 1553 r. Domańscy płacili pobór od 3 łanów. Z braku zapisek możemy jedynie domniemać, że ich potomkowie siedzieli tu do pocz. XVII w., kiedy to dziedzicem został Andrzej Brzechffa (w zap. Brzechwa, pisownia różna także w bazie WGM) i jego brat Jerzy. Andrzej z n.i. Kwiatkowską mieli synów: Andrzeja (ur. ok. 1600 r.), Marcina (Marcjana) i Stanisława. W 1616 r. Stanisław wraz z bratem Marcinem zastawili Domanin wdowie Rościeskiej i jej synowi Jerzemu Rościeskiemu. Stanisław Brzechffa (1587-1649) był jezuitą w kolegium kaliskim (od 1603 r.), następnie rektorem w Lublinie (w l. 1627-29), w Toruniu (w l. 1636-41) i w Bydgoszczy (w l. 1641-43). W 1621 r. bracia dokonywali działów rodzinnych, jednak pamiętajmy że posiadali oni tylko połowę Domanina, zaś druga znajdowała się w rękach Jerzego i Zofii Rościerskich, którzy w 1623 r. sprzedali ją Stanisławowi Łaskawskiemu.
W latach 1651 i 1670 Brzechffowie odprowadzali pobory od 8 łanów we wsi. Dziedzicem w tym czasie był Dobrogost - syn Stanisława i Zofii Wilkowskiej – komornik wieluński. Ok. 1630 r. ożenił się on z Marianną Doruchowską (1620-1683), z którą mieli czworo dzieci: Helenę zamężną za Adama Miedźwiedzkiego; Władysława (1650-1721), ożenionego z Marianną Biesiekierską, nast. z Joanną Kosicką; Jakuba (1650-1714), ożenionego z Anną Parczewską h. Nałęcz oraz Kazimierza (1680-1713). W 1671 r. Kazimierz Brzechffa, jeszcze przed obraniem drogi duchownej, dostał część Domanina z działu przeprowadzonego z braćmi. W 1680 r. był on proboszczem w Kotłowie, a w 1685 r. kanonikiem regularnym laterańskim św. Augustyna w Kaliszu 1685 r. W 1691 r. objął funkcję proboszcza w Kłodawie, zaś w 1706 r. był opatem w Trzemesznie. W 1711 r. rezygnował Domanin swojej siostrzenicy Barbarze (córce Heleny) Miedźwiedzkiej. Taż w 1705 r. wyszła za Pawła Boczkowskiego z Boczek h. Pomian (1680-1711), dziedzica Dankowa, z którym miała sześcioro dzieci: Teresę (1705-1726), Jana (1710-1760), Aleksandra (1710-1756), Stanisława (1710-1779), Helenę (1710-1754) oraz Jadwigę (1710-1750). Barbara w 1713 r. wyszła za mąż ponownie, za Jakuba Zaleskiego, któremu dała część wsi zapisaną jej przez Kazimierza Brzechffę. Druga część Domanina w 2. poł. XVII w. znajdowała się w zastawie Samuela Giżyckiego, który w 1673 r. scedował zapis dany sobie przez Dobrogosta Brz. na Marynę, Annę i Katarzynę Radowickie. Część zastawionej kwoty scedował także macosze dziewcząt – drugiej żonie Ignacego Radowickiego – Katarzynie Radzimskiej. W kolejnych latach część ta przeszła w ręce kolejnego pana zastawnego D. – Marcina de Chołdowskiego.
Jakub Zaleski zapewne sprzedał Domanin już w latach 20. XVIII w. Nabywcą został Jerzy Fundament-Karśnicki h. Jastrzębiec (1690-1742), stolnik wieluński, ożeniony z Barbarą Drohojowską h. Korczak. Drugą żoną stolnika była Ludwika z Iwańskich. W latach 30./40. XVIII w. dziedzic wybudował nowy dwór w Domaninie. Prawdopodobnie ożenił się trzeci raz, z Marcjanną Iwańską. Prawdopodobnie - gdyż baza Marka Minakowskiego choć zacna, czasami jest dziurawa jak przysłowiowy szwajcarski ser. W zapisce z 1743 r. Marcjanna wzmiankowana jest jako stolnikowa wieluńska, stąd wniosek jest oczywisty. W kwietniu tegoż roku, na domanińskim dworze, ochrzczony został syn Joanny z Iwańskich i Aleksandra Konopnickiego - Synergilicjusz Kazimierz Józef Egidjusz. Wkrótce we wsi powołano tenutariuszy, którymi byli Karol Horodyński z żoną Magdaleną. Z kolei ekonomem dóbr był Maciej Wiewiórkowski z żoną Joanną. Niestety nie wiemy jakim sposobem dziedziczką wsi w 2. poł. XVIII w. została Ludmiła Iwańska, zamężna za Ignacego Pawła Kicińskiego h. Rogala (1720-1772), pułkownika wojsk koronnych, starostę kotulnickiego. Po śmierci Ignacego dobra odziedziczył jego brat Michał Kiciński (1716-1780), kapitan wojska koronnego, starosta krzeczowski. Ten z pierwszej (n.n.) żony miał 5 córek: Balbinę, Juliannę, Zuzannę, Mariannę oraz Eufrozynę. W dniu 24 lutego 1772 r. w Domaninie, Zuzanna zaślubiła Maksymiliana Chodakowskiego h. Dołęga. Mieli oni jedynego syna Józefa. Drugą żoną ojca (Michała) była Marianna Dąbrowska, a trzecią Franciszka Rylska, z którą miał on pięcioro dzieci: Jana Nepomucena, Stanisława, Teresę, Petronelę oraz Piusa Jana Stanisława.
Na pocz. XIX w. dobra przeszły w ręce Bogumiła Sulimierskiego, ożenionego z Antoniną Wąsowską. W Domaninie rodziły się ich dzieci: Antoni Grzegorz Jan (w 1810), Leokadia Elżbieta (w 1811), Franciszka Marianna Bibianna (w 1812), Aleksander Konrad Józefat (w 1813), Marianna Honorata Ludwika (w 1821), Józef Józefat Wacław (w 1823 r.) oraz Weneranda Placyda Teresa (w 1825 r.). Był jeszcze najstarszy syn Kazimierz, który prawdopodobnie urodził się w innym majątku. W międzyczasie ożenił się Amand Sulimierski, z Antoniną Wąsalską, a we dworze w D. urodziła się dwójka ich dzieci: Kazimierz Teodor Teofil (w 1815) i Prakseda Marianna Magdalena (w 1816). Józef Józefat Sulimierski ok. 1852 r. ożenił się z Jadwigą Chrzanowską, z którą mieli co najmniej troje dzieci: Wandę Mariannę (ur. w 1853 r.), Mariannę Bronisławę (ur. w 1854 r.) oraz Feliksa Jana (ur. w 1857 r.). Zmarł po ciężkiej chorobie, we Wrocławiu, dnia 17 lutego 1879 r. W latach 70. XIX w. dobrami zajmowali się posesorzy: Stanisław Poniński ożeniony z Marią hr. Mielżyńską. Wieś w międzyczasie otrzymała miano dóbr rycerskich i liczyła prawie 1500 mórg.
W 1885 r. Domanin dzielił się na wieś i dominium w pow. ostrzeszowskim. We wsi znajdowało się 10 domów z 64 m-cami wyznania katolickiego; 16 analfabetów. Była tu także ajentura pocztowa oraz stacja kolei żelaznej poznańsko-kluczborskiej (ok. 2,2 km od dworu na zachód). Na terenie 1487-morgowej domeny znajdowało się 5 domów z 89 m-cami, również katolikami, w tym 40 analfabetów. Już w XIX w. we wsi wykopano urny oraz przedmioty z kamienia, brązu i żelaza. Sulimierscy sprzedali dobra Protowi Antoniemu Mielęckiemu (ur. w 1869 r. w Przecławiu, zm. w 1933 r., poch. w Otorowie), synowi Seweryna i Błociszewskiej, dzierżawcy dóbr Pęckowo k. Obrzycka. Ten powiększył majątek do 1800 mórg i w 1904 r. sprzedał go Domowi Aukcyjnemu z Poznania - Drwęski&Langner (firmie Marcina Biedermana). Od znanych w Wielkopolsce bankierów, Domanin kupił niejaki Markiewicz, który kilkakrotnie próbował go sprzedawać, co ostatecznie udało mu się 24 stycznia 1909 r. Dobra liczące wówczas 1550 mórg kupił inż. Władysław Krzywoszyński. Ze Stefanią Bogulińską miał on syna Włodzimierza (1903-1973), ożenionego z Zofią Mukułowską (1906-1987). Tenże Włodzimierz mając zaledwie 17 lat walczył jako ochotnik z bolszewikami, w szeregach 60 P. P. Wielkopolskiej z Ostrowa Wlkp. Później ukończył uniwersytet w Poznaniu, a następnie Szkołę Podchorążych w Śremie. Od ok. 1929 r. poświęcił się działalności społecznej i politycznej. Był m.in. członkiem zarządu Koła Ziemian, a także Powiatowego Komitetu Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego. W 1935 r. został wybrany na posła do sejmu IV kadencji (1935-1938). Pracował w kilku komisjach, w tym d.s. oddłużenia rolnictwa w 1938 r.
W 1926 r. dobra liczyły 383 ha, na co składało się 224 ha ziem uprawnych, 55 ha łąk i pastwisk, 93 ha lasów oraz 11 ha nieużytków. W celu oszacowania podatku gruntowego, wykazywano 1062 talary czystego dochodu. Majątek posiadał własną gorzelnię. We wsi w tym czasie mieszkało 271 osób. Włodzimierz trzymał Domanin aż do wybuchu 2. wojny światowej. We wrześniu 1939 r. wziął udział w kampanii wrześniowej. Został aresztowany przez Niemców i od czerwca 1940 r. aż do końca wojny przebywał w obozie w Woldenburgu. W tym czasie jego majątkiem w Domaninie zarządzał Niemiec pochodzący z Rygi - Werner von Sivers. Włodzimierz miał z Mukułowską dwóch synów urodzonych w Domaninie: Władysława (1931-1989), ożenionego z Janiną Stempkowską i Tadeusza (1933-1986), ożenionego z Heleną Pabisiak. Obaj oni po śmierci spoczęli obok ojca na cmentarzu w Mikorzynie. Po wojnie, na terenie dawnego majątku Krzywoszyńskich utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne, zlikwidowane ustawowo na pocz. lat 90. XX w. Pozostałości majątku przejęła AWRSP, która w 2005 r. sprzedała dwór wraz z parkiem osobom prywatnym.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga adresowa Polski dla przemysłu..., 1926;
Marcin Libicki „Dwory i pałace wiejskie w Wielkopolsce, wyd. II, Poznań 1996
Portal „Kępno miasto i gmina”: http://www.kepno.pl/domanin.html
Geoportal;
Mapster:
5662 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4674_Mikorzyn_1940.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór eklektyczny. Budynek wzniesiony na planie prostokąta w dłuższej osi N-S, murowany z czerwonej cegły, fasadą skierowany na wschód, parterowy, nakryty dachem mansardowym z facjatkami, mieszczącym mieszkalne poddasze. W płd. narożniku fasady znajduje się wieża z zegarem, zaś w północnym ryzalit zwieńczony pseudobarokowym szczytem. Pośrodku znajdują się szerokie kamienne schody (od strony wieży) i taras z balustradą (od str. ryzalitu). We wnętrzach oryginalna posadzka na parterze i zachowany układ pomieszczeń, w tym salon z kominkiem i wyjściem na taras.

Park

Park z 2. poł. XIX w. o pow. ok. 3,9 ha, zajmujący nieco ponad połowę dz. ewid. nr ...103/10 o pow. 6,74 ha. Niegdyś park rozciągał się dalej na wschód i od tej strony otaczał założenie przechodząc dalej na południe, gdzie kończył się na dużym stawie po płd. stronie podwórza gospodarczego (fragm. dużej dz. rolnej nr 91/4). Na terenie parku dominują krajowe gatunki drzew; m. in. dęby, olchy i kasztanowce. Na uwagę zasługują: zachowana aleja 20 kasztanowców prowadząca do dworu, szpaler pomnikowych topoli o obw. w pierśnicy 330 cm, pomnikowy dąb szypułkowy o obw. 401 cm oraz świerk pospolity o obw. 200 cm. Na terenie parku oprócz wspomnianego stawu znajdowały się dwa mniejsze stawy w części przydworskiej. Można przyjąć, że park miał niegdyś ok. 10 ha obszaru.

Inne

Spichlerz, drewn., 1825 r.
Dom zarządcy, k. XIX w.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011

Do Rejestru Zabytków wpisano :

- zespół dworski, nr rej.: 493/A z 21.04.1987:
- dwór
- park

Komentarze

Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.

Ten obiekt nie został jeszcze skomentowany.