Orpiszewek

Stan obecny

Własność J.S.T., mieszkania.

Historia

Pałac z 1815 r. / k. XIX w.
Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1411 r. Od ok. połowy XV w. należała do Filipa Suchorzewskiego h. Zaremba, piszącego się ze Strzyżewa, syna Jana Cielęckiego z Cielczy h. Zaremba. Na przeł. XV/XVI w. dziedzicem był syn Filipa, Jan, a następnie tegoż syn Piotr. Żoną Piotra była Barbara Turek – Łącka h. Korzbok (1530-1561) z Góry. Mieli oni siedmioro dzieci: Zofię, Barbarę, Jana, Małgorzatę, Agnieszkę, Stanisława i Katarzynę. W 1552 r. Piotr zapisywał żonie na Czerminie, Polskiem i obu Orpiszewkach 700 złp. posagu i t. wiana. Dobra po rodzicach odziedziczyła Katarzyna zamężna za Jana Rozdrażewskiego h. Doliwa, z którym mieli syna Hieronima (1580-1631). Tenże Hieronim ożenił się z Barbarą Kretkowską h. Dołega, a ze związku tego pochodziły cztery córki: Barbara, Dorota (1610-1670), Krystyna i Katarzyna. Współwłaścicielem wsi był w tamtym czasie Piotr Rudnicki, zaś dziedziczką Krystyna S. zamężna za Wojciecha Buzyńskiego. W 1680 r. kolejny właściciel - Stanisław Suchorzewski, starosta pyzdrski, sprzedał O. za 15 tys. złp. Stanisławowi Miaskowskiemu h. Bończa, synowi Maksymiliana i Potulickiej. W 1694 r. Miaskowski sprzedał wieś Franciszkowi Hieronimowi Grabińskiemu h. Pomian, za kwotę 18,5 tys. złp. Za rządów Grabińskiego, na pocz. XVIII w. posesorami dóbr Suchorzewa, Pabjanówka i Orpiszewka byli bracia rodzeni Maciej, Maksymiljan, Jakób, Jan oraz Ignacy Wieruszowie Kowalscy. Po śmierci dziedzica, ok. 1715 r., pozywała ich wdowa – Katarzyna Taczanowska. Kolejnym właścicielem O. był Stanisław Skrzypiński, ożeniony z Anną Jagodzińską, a następnie ich syn Aleksy. W tym czasie (poł. XVIII w.) posesorem dóbr był Ignacy Wierusz-Kowalski, sędzia surrogat grodzki wschowski. W 1756 r. protestował on przeciwko Władysławowi Szołdrskiemu, wojewodzie inowrocławskiemu oraz Wojciechowi Żurawskiemu o najazd i gwałty. Kolejnym posesorem O. został Andrzej Czyżewski h. Dryja, a następnie w latach 70. XVIII w. Jakub Kiedrzyński h. Ostoja, burgrabia grodzki kaliski. W 1784 r. Kiedrzyński zapewne odkupił część wsi od Katarzyny Załuskowskiej, wdowy po Antonim z Radomicka Daleszyńskim. Ożeniony był najpierw z Brygidą Bardzką z Bardu h. Orla (Szaszor), a w 1786 r. będąc wdowcem ożenił się ponownie, z Julią (Julianną) Bogdańską h. Prus (III). Z pierwszej żony Jakuba pochodziły dzieci: Petronella i Józef, a z drugiej: Stanisław Jan Baptysta, Salomea i Adam. Po śmierci dziedzica, wdowa Julianna wyszła za Józefa Madalińskiego h. Larysza, kapitana wojska polskiego. W dworze w Orpiszewku bywała albo też mieszkała część jej licznego rodzeństwa i ich potomstwo. W 1806 r. młody (28 l.) Józef Wincenty Bogdański ożenił się z Józefą z Otuskich Kurcewską, która zadeklarowała się, że ma 40 lat „Sponsa narrata de habere" (oświadczenie narzeczonej). Dziedziczka Julianna Bogdańska / Kiedrzyńska / Madalińska zmarła w 1809 r. i pochowana została w Orpiszewku. Kolejnym właścicielem O. został Feliks Cetkowski, który w 1810 r. w Stwolnie zaślubił Franciszkę Pomorską (1790-1853). Dziedzic za czasów Księstwa Warszawskiego był kapitanem w.p., zmarł w Orpiszewku przed żoną Franciszką. Po śmierci matki, dnia 27 marca 1853 r. oficjalnym dziedzicem został najstarszy z sześciorga dzieci – Eustachy, żołnierz z powstania listopadowego, ożeniony z Walerią Pomorską. Mieli oni dwóch synów: Bolesława Feliksa i Stefana Stanisława. Dnia 23 listopada 1875 r. Bolesław Cetkowski zaślubił w Poznaniu Stanisławę Sztok, córkę Rudolfa Sztoka z Wielkiego. Rok później w wieku 66 lat zmarł ojciec Eustachy, którego pochowano w Sośnicy. Niestety nie wiemy w jaki sposób wieś przeszła w ręce niemieckie. Gdyby odbyło się to w drodze przymusowej licytacji, zapewne istniałaby jakaś wzmianka, np w Dzienniku Poznańskim. W każdym razie kolejnym właścicielem Orpiszewka został baron von Richthofen. W 1884 r. sprzedał on dobra za 300 tys. marek, w ręce Leona Rychłowskiego (1856-1924) piszącego się z Ostrowa, h. Nałęcz. Rok później, dnia 9 listopada 1885 r. w Kotlinie, Leon Rychłowski ożenił się z Emilią Żychlińską, córką Karola i Anny Modlibowskiej. Dziedzic był synem Maksymiliana (1833-1904) i Józefy Kazimiery Modlibowskiej h. Dryja. Miał siostry Marię i Józefę. Ojciec w 1860 r. ożenił się drugi raz, z Ludwiką Zabłocką h. Łada, z którą mieli córki Celinę i Emilię oraz synów Zygmunta i Antoniego.
W 1885 r. na Orpiszewek składała się wieś oraz dominium w pow. pleszewskim i w parafii w Sośnicy (wcześniej w Lutyni). We wsi znajdowały się 4 domy z 24 m-cami wyznania katolickiego, a na terenie domenalnym 7 domów z 84 m-cami, w tym 5 protestantów. Do domeny należało 349,28 ha gruntów, w tym 293,55 ha ziem uprawnych, 25,34 ha łąk, 24,58 ha lasu, 5,55 ha nieużytków i 0,26 ha wody. Czysty dochód gruntowy wynosił 3283 marek. Po śmierci Leona dobrami zarządzał jego przyrodni brat Zygmunt (1863-1932), ożeniony z Michaliną Modlibowską h. Dryja, a później najstarszy syn Zygmunta – Stanisław Tomasz Maksymilian (1893-1962). Stanisław miał braci: Jerzego Leona Wojciecha (1897-1929) i Zbigniewa (1899-1957). Pod koniec XIX w. Rychłowscy remontowali pałac, nadając mu zarazem obecną formę. W 1926 r. pod zarządem Stanisława Rychłowskiego dobra liczyły 349 ha, w tym 302 ha ziem uprawnych, 27 ha łąk i pastwisk, 15 ha lasów i 5 ha nieużytków oraz wody. Czysty dochód gruntowy podawany do celów wyliczenia podatku wynosił 1097 talarów. Rychłowscy siedzieli tu do wybuchu 2. wojny światowej. Stanisław nie ożenił się i nie miał potomstwa. W okresie 2. wojny światowej, do 1943 r. wieś nazywała się Orpischewo, a od 1943 do 1945 – Orpingen. Po wojnie majątek został zabrany i rozparcelowany przez Skarb Państwa Polskiego. Na bazie istniejącego folwarku założono spółdzielnię produkcyjną, specjalizującą się w hodowli bydła. Pałac po wojnie przeznaczony został na cele mieszkaniowe i taką funkcję pełni do chwili obecnej.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Powiat jarociński: http://www.powiat-jarocinski.pl/Perelki_architektoniczne.html
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Geoportal;
Mapster:
1755917 @ WIG - Mapa Szczegółowa Polski 1:25 000 /1929 - 1939/
- plik mapy: P41-S25-F_PLESZEW_1933.jpg
6753 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4172_Pleschen_1940.jpg
16395 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
plik mapy: 4172_Pleschen_1944_UPKrak.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!
Zdjęcie nadesłał p. Jan Zbigniew Hain, dziękujemy!

Opis

Pałac późnoklasycystyczny. Budynek wzniesiony na planie prostokąta, w dłuższej osi WzN-EzS, fasadą skierowany na płn. z niewielkim odchyleniem wschodnim. Budynek piętrowy, nakryty czterospadowym dachem, z nieznacznymi ryzalitami w obu 9-osiowych elewacjach. Zwieńczenia ryzalitów utrzymane w stylu pozostałej części dachu. Na elewacjach detal architektoniczny: gzymsy oraz obramienia okien z ozdobnymi naczółkami. Pośrodku elewacji ogrodowej duży taras.

Park

Pozostałości parku z pocz. XIX w. o pow. 2,467 ha wraz z pałacem. Od zachodu i południa park płynnie przechodzi w mieszany las otaczający założenie. Przez ten las wiodła w kier. płd.-zachodnim, zataczająca dużą pętlę aleja spacerowa.

Inne

brama wjazdowa, XIX w.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011