Kurcew

Stan obecny

Własność prywatna.

Historia

Dwór z poł. XIX w.
Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1434 r. Na pocz. XVI w. została wymieniona w "Liber Beneficiorum" Jana Łaskiego jako Kurczewo. W różnych zapiskach występuje także jako Kurcewo i Kurczew. Pod koniec XV w. właściciele wsi nazwali się Kurczewskimi. W 1494 r. Jan Kurczewski zapisywał 100 grzywien posagu i t. wiana żonie Barbarze Chwalibogowskiej. W tamtym czasie we wsi znajdował się już folwark z dworem, w 1513 r. należący do Michała Kurczewskiego. Po śmierci brata Michał ożenił się z wdową Barbarą, a w 1517 r. zapisywali oni 3 grzywny czynszu rocznie dla księdza Wojciecha z Książa, altarysty w parafii śremskiej. W 1. poł. XVI w. część wsi należała także do Zimnowodzkich, od 1543 r. do Kotarbskich, a od 1567 r. także Potworowskich h. Dębno. Dziedzicem w tamtym czasie był Stanisław Kurczewski, a następnie jego brat Bartłomiej. Dalej w zapiskach znajdujemy kolejno: Michała (1580), Jana (1601) i Bartłomieja (1613) Kurczewskich (alias Kurcewskich). Tenże Bartłomiej miał braci Stanisława i Wojciecha. Przed 1620 r. sprzedali oni dobra Stanisławowi Bielczewskiemu, zaś ten 20 lat później Krzysztofowi ze Skrzypny Kotlińskiemu. W poł. XVII w. Kotliński sprzedał majątek Zygmuntowi Twardowskiemu, po którym odziedziczył jego syn Mikołaj. W 1678 r. Twardowski sprzedał Kurczewo Chryzostomowi Gorzyńskiemu, żupnikowi bydgoskiemu. Po 12 latach Chryzostom odsprzedał dobra Annie Rapackiej, córce Adama i Marianny Kurczewskiej, żonie 1-o v. Andrzeja Siemieńskiego, 2-o v. Jana Gorzyńskiego. Rapacka kilka razy próbowała sprzedać majątek, jednak ostatecznie zapisała go Wojciechowi Rapackiemu, zaś ten w 1716 r. scedował dobra Maciejowi Zielonackiemu h. Leszczyc. Wprawdzie do dóbr pretendowali różni spadkobiercy: Walknowscy, Twardowscy i Kurcewscy, jednak praktycznie można uznać 1720 r. za początek rządów Zielonackich na Kurcewie. Maciej Z. ożeniony był z Petronellą Walknowską, z którą miał synów: Stefana i Michała. Bracia oprócz Kurcewa odziedziczyli także Sławsk, Branno, Kowalewko i Strzydzewo. Michał Zielonacki ożenił się z Marią (Marianną) Skrzypińską, z którą mieli synów: Józefa (1750-1776) – kolejnego dziedzica Kurcewa i Franciszka (1757-1834). Po przedwczesnej śmierci Józefa dziedzicem został jego brat, ożeniony z Katarzyną Szczytnicką (1764-1827). Franciszek i Katarzyna Zielonaccy mieli synów: Aleksego, Antoniego (1787-1836), Franciszka (1800-1870) i Tadeusza Apostoła Edmunda (ur. 1797) oraz córkę Józefę. Dziedzic zmarł 15 października 1834 r. i pochowany został w Kurcewie. Majątek po ojcu odziedziczył Tadeusz Zielonacki, który w wieku 45 lat zaślubił córkę siostrzenicy – Pelagię Kierską h. Jastrzębiec. Przy ślubie który odbył się 15 sierpnia 1844 r. uczestniczyli bracia panny młodej: Józef – kapitan wojska polskiego i Stanisław. Majątek w K. po bracie Tadeuszu dostał Franciszek Z., który ożenił się z Józefą Bronisz h. Wieniawa (1820-1894). Mieli oni troje dzieci: Aleksego (1843-1893), Bronisławę i Wandę (1854-1911), zamężną za Erazma Brzeskiego h. Oksza. Dobra w Kurcewie otrzymał Aleksy, ożeniony z Antoniną Skórzewską h. Drogosław. Mieli oni dwie córki: Jadwigę zam. za Wiktora Unruga h. własnego i Irenę (1880-1902) zam. za Stanisława Unruga.
W 1885 r. Kurcewo stanowiła wieś oraz dominium w pow. pleszewskim. We wsi znajdowało się 17 domów ze 139 m-cami, w tym 129 katolików i 10 ewangelików; 68 analfabetów. Na terenie domeny do której należało 1412 mórg gruntów, znajdowało się 9 domów ze 110 m-cami wyznania katolickiego (w tym 51 analfabetów). Aleksy Zielonacki umarł 8 kwietnia 1893 r. i pochowany został w Kurcewie. Dwa lata później rodzina sprzedała majątek Zygmuntowi Stablewskiemu h. Oksza, ale już w 1903 r. Kurcew nabył Władysław Dominik Grabski h. Pomian (1874-1938), syn Feliksa i Stanisławy Mittelstaedt. Rok wcześniej ożenił się on z Katarzyną Lewandowską, z którą miał już dwóch (nieślubnych) synów: Wacława i Władysława. Po ślubie urodziło się dwóch kolejnych: Zdzisław i Andrzej Kazimierz. Związek Władysława z pochodzącą z ludu Lewandowską był mezaliansem i spowodował konflikt z matką, z którą Grabski pogodził się dopiero w 1914 r.
Władysław Grabski był politykiem i ekonomistą, historykiem, zasłużonym działaczem niepodległościowym. Pełnił szereg ważnych funkcji państwowych, m. in. dwukrotnie premiera RP. Był on także autorem reformy walutowej z 1924 r., która wprowadzała denominację i nowego polskiego złotego. Nic to jednak nie pomogło gospodarce polskiej i osłabiło rząd, co w konsekwencji częściowo przyczyniło się do przewrotu majowego. W 1926 r. majątek ziemski w Kurcewie liczył 359,62 ha, w tym 303,89 ha ziem uprawnych, 5,1 ha łąk i pastwisk, 45,63 ha lasów i 5 ha nieużytków. Czysty dochód gruntowy podawany do celów wyliczenia podatku wynosił 758 talarów. Po śmierci Grabskiego, aż do wybuchu 2. wojny światowej folwarkiem zarządzała zapewne najbliższa rodzina. Za swoich rządów Grabscy przebudowali dwór, nadając mu obecną formę. Po wojnie majątek został zabrany i rozparcelowany przez Państwowy Fundusz Ziemi. Dwór przez lata służył jako mieszkania. Na terenie folwarku utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne, zlikwidowane ustawowo na pocz. lat 90. XX w. Po przejęciu przez AWRSP dwór został sprzedany w ręce prywatne. Nowy właściciel wyremontował dach obiektu, zaś jego reszta pozostaje w niezmienionym stanie.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Powiat jarociński: http://www.powiat-jarocinski.pl/Perelki_architektoniczne.html
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Mapster: pliki map: 4072_Czermin_1911.jpg
4072_Czermin_1940.jpg
4072_Czernin_1944_UPKrak.jpg
Geoportal.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór późnoklasycystyczny. Budynek wzniesiony pośrodku parku, parterowy, nakryty dwuspadowymi dachami z piętrowymi wystawkami. Za fasadę uznajemy elewację zwróconą na południe. Na osi wejścia znajdował się okrągły podjazd (obecnie nieistniejący), do którego prowadziła od południa aleja dojazdowa. Podjazd otaczał znajdujący się wewnątrz duży klomb z rosnącymi na nim drzewami i krzewami.
Rzut dworu przypomina bardziej kwadrat niż prostokąt, a wystawki znajdują się pośrodku każdej z czterech elewacji, co nadaje mu cechy willi. Od str. wschodniej umieszczono znaczny ryzalit z wejściem, poprzedzony wysokimi schodami i tarasem. Od południa, pośrodku fasady znajduje się portyk kolumnowy małego porządku osłaniający wejście.
Układ przestrzenny zespołu dworskiego został całkowicie przekształcony. Z dawnego podwórza gospodarczego zachowały się częściowo zabudowania w jego płd. pierzei. W części północnej zachowały się ruiny spichlerza i stodoły.

Park

Park z XIX w. o pow. 2,8 ha, z dwoma stawami, zachowany w swoich dawnych granicach. Zaniedbany, o nieczytelnej kompozycji przestrzennej.

Inne

Ruiny zabudowań gospodarczych, lodownia

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011