Siedlemin

Stan obecny

Od niedawna, dzięki nowemu właścicielowi, prowadzone są szeroko zakrojone prace remontowe i rewitalizacyjne, zarówno dworku jak i otaczającego go parku.

Historia

Dwór z 1830 r.
Wieś istniała już przed 1218 r., a w dawnych czasach nazywana była również „Siedliminem”. Już w tymże roku stał tu pierwszy drewniany kościół. W 1296 r. kasztelan kaliski Berwołd oświadczył, że z łaski biskupa poznańskiego Jana otrzymał dziesięcinę z Siedlemina, ale po jego śmierci dziesięcina ta wróci do biskupów. W 1390 r. panem na Potarzycy i Siedleminie pisał się Wacław Zaremba z Jaraczewa, a następnie Mikołaj - mąż Febronii z Siedlimina. W 1395 r. do sądu w Pyzdrach wezwani zostali: Maciej Lubiatowski h. Zaremba (zamiast którego w zastępstwie przybył Bieniak L.), Filip z Cielczy Cielęcki oraz Jakub z Liścia h. Dryja. Musieli oni poświadczyć, że Mikołaj jest stanu szlacheckiego i że pieczętuje się herbem Zaremba.
Dopiero w 2. poł. XV w. właściciele S. nazwali się Siedlemińskimi. Iwan z Siedlemina, ożeniony z Katarzyną, był bratem Jana Nieniewskiego. Gdy Iwan zmarł, dziedzicami wsi (oraz Raszew Wielkich i Małych) byli dwaj Janusze, czy też Janowie: senior – brat Iwana i junior – onego Iwana syn. W tamtym czasie znany był proboszcz (rektor) parafii z Siedlemina – Marcin Nieniewski. Janusz junior oprócz w.w. dóbr był właścicielem placu w Kaliszu przy ul. Targu Bydlęcego, w tyle za klasztorem, etc..., gdzie Janusz senior miał także swój plac oraz dom. W 1479 r. doszło do sporu pomiędzy młodszym z Januszy, a rektorem. W procesie przeciwko księdzu stanęli także Jan Nieniewski, kasztelan wieluński i Jan (Janusz) starszy. Nie wiemy, czy to jeden z tychże Janów miał syna Jakuba, który w 1489 r. sprzedał na wyderkaf Mikołajowi Skaławskiemu trzy łany osiadłe, prawo na młynie i dwóch kmieci, płacących po 3 wiardunki. Oprócz dóbr ziemskich we wsi znajdowały się również dobra kościelne, a to w postaci sołectwa które w 1491 r. dostał na wyderkaf Jan Roszkowski. Plebana Marcina w latach 90. XV w. zastąpił ks. Stanisław Przyborowski.
Na pocz. XVI w. znacznie rozszerzył się krąg osób – spadkobierców Jakuba S. My ograniczymy się do tych najważniejszych. Dziedzic miał dwie córki: Jadwigę zamężną za Klemensa Ostrowskiego i Dorotę zamężną za Macieja Brzozogajskego. Ok. 1530 r. dziedzicem S. był Brzozogajski. Dziesięć lat później Maciej B. zamienił swoją wieś Łaskawy, ze swoim bratem Janem, na części Lubienia Wielkiego i pustki Kamień. Siedlemin po rodzicach miały odziedziczyć córki: Apolonia, Anna, Katarzyna i Barbara z bratem Andrzejem. Dziedzic żył co najmniej do 1557 r., kiedy to przekazał dziedziczne dobra Andrzejowi B. Na majątek Brzozogajskich oprócz Siedlemina składały się części Lubienia Wielkiego, połowa pustki Kamień i łąka w pustkach Żygówki zwana „las”. W tym samym roku Andrzej B. zapisał na tych dobrach 300 złp. posagu i t. wiana Jadwidze Lubiatowskiej – drugiej żonie swego ojca. W kolejnych latach poprzez ożenek siostry, Apolonii dobra przeszły na jej męża – Wincentego Lutomskiego, a następnie ich córkę Dorotę zamężną za Jana Bieganowskiego. Dorota miała siostrę Zofię zamężną za Jana Naramowskiego h. Łodzia. W kolejnych latach Naramowski skupił w swoich rękach części wsi odkupione od Katarzyny i Doroty Lutomskich. W 1578 r. miał z Zygmuntem Dupczyńskim (zapewne mężem którejś z sióstr), po 4 łany osiadłe, 3 zagrodników i 3 komorników. W kolejnych latach Siedlemin przeszedł w ręce Stanisława Robaczyńskiego, ożenionego z Jadwigą Pogorzelską h. Zaremba. W 1618 r. wdowa po Stanisławie posiadała we wsi 8 śladów osiadłych, 2 koła korzeczne, 4 zagrodników i 2 komorników. W zapisce tej chodzi zapewne nie tyle o same koła, co o dwa młyny z takimi kołami „korzecznymi”, czyli nasiębiernymi, w odróżnieniu od kół podsiębiernych zwanych „walnymi”. Co do Jadwigi - nie wiemy czy to ta sama, czy też może jej córka; która wyszła za Jana Gardzinę - Laskownickiego. W każdym razie niedługo później w zapiskach pojawia się Elżbieta z Siedlemina Robaczyńska, zamężna za Macieja Żakowskiego.
Około połowy XVII w. dziedzicem Siedlemina został Andrzej Przyjemski h. Rawicz (1632-1677), chorąży kaliski, który wraz z proboszczem Błażejem Srockim w 1660 r. wystawili we wsi nowy drewniany kościół. Księgi parafialne zaczęto prowadzić tu w 1724 r. Przyjemski ożeniony był z Dorotą Rozdrażewską h. Doliwa, z którą mieli córkę Katarzynę (1661-1705?) i syna Aleksandra (1650-1694), późniejszego chorążego kaliskiego. W 1678 r. Katarzyna Przyjemska wyszła za Piotra Opalińskiego h. Łodzia (1640-1691). Katarzyna i Piotr mieli troje dzieci: Ewę Dorotę, Antoniego (1683-1685) i Ludwikę (1684-1719). Rok po ślubie Katarzyna odkupiła od brata Potarzycę i Siedlemin, za kwotę 60 tys. złp. W 1683 r. dziedzic wybudował w S. szkołę. Po śmierci pierwszego męża Katarzyna wyszła za Kretkowskiego, a następnie za Władysława Przyjemskiego (wg WGM). Przyjemscy na pocz. XVIII w. puścili dobra w posesję, zaś ich posesorem został Franciszek z Bnina Radzewski. W spadku po Katarzynie, majątek - czyli Potarzycę i Siedlemin dostał ok. 1730 r. Stanisław Poniński h. Łodzia (1700-1752), syn Władysława, podkoniuszego koronnego i Konstancji ze Smarzewa Zaleskiej. Około 1736 r. ożenił się on z Franciszką Bidzińską z Bidzin h. Janina (1730-1769), która prawdopodobnie wyszła za mąż ponownie, albowiem zapiska o jej śmierci, pochodząca z 17 września 1769 r. wyraźnie mówi o Franciszce z Ponińskich Jaraczewskiej, którą – „chowa mąż Józef”.
W 2. poł. XVIII w. Siedlemin wszedł w skład dóbr Goliny i należał do Wojciecha Szczytnickiego h. Bylina, ożenionego z Ludwiką Dobrzycką. Do Szczytnickich należała także pobliska Potarzyca. Dziedzic zmarł 12 sierpnia 1772 r. i pochowany został u bernardynów w Koźminie. Siedem lat później jego synowie: Józef, Stefan i Michał Szczytniccy zawierali umowę działową, wg której Siedlemin otrzymał Stefan, pułkownik w Koronie. Na dobrach tych wg umowy zapisano dożywocie dla matki – Ludwiki – zmarłej 26 stycznia 1782 r. Pochowano ją obok męża w Koźminie. W 1790 r. Stefan Szczytnicki zapisywał dożywocie na Siedleminie przyszłej żonie – Krystynie Krzyckiej h. Kotwicz (1760-1842). W 1834 r. wieś kupił Stanisław Modlibowski (1815-1889), syn Nepomucena i Nepomuceny Skarbek-Malczewskiej, który zapewne wybudował tu obecny dwór. Dziedzic uczęszczał do gimnazjum w Poznaniu, zaś w 1838 r. ukończył uniwersytet w Berlinie. W 1843 ożenił się z Albertyną Budziszewską h. Awdaniec, córką podczaszego Dionizego B. i Ludwiki z Modlibowskich. Mieli oni sześcioro dzieci, z których pierwszy – Józef – zmarł mając zaledwie roczek. Dlatego imię to dano ponownie jednemu z kolejnych synów (a konkretnie ostatniemu). W latach 1846-1848, zapewne z fundacji dziedzica, w Siedleminie wybudowano nowy kościół p.w. świętego Mikołaja. W 1861 r., po śmierci ojca, Stanisław Modlibowski sprzedał dobra S. i przeniósł się do rodzinnego majątku Kromolice, gdzie zmarł w 1889 r. pozostawiając żonę i trzech synów. Siedlemin nabył Bolesław Taczanowski h. Jastrzębiec (1830-1881), który 12 grudnia 1861 r. zaślubił w Poznaniu Teofilę Zbijewską h. Rola. Ze związku tego pochodziło ośmioro dzieci, z których dobra otrzymał najstarszy syn Józef Mikołaj Adam (1864-1927). Dziedzic – Bolesław Taczanowski zmarł 24 października 1881 r. i pochowany został w Siedleminie.
W 1885 r. Siedlemin składał się z dóbr ziemskich i wsi kościelnej. Na wieś składały się działy o nazwach: Pieńki z 6 domami i 41 m-cami oraz Pustkowie z 3 domami i 21 m-cami. Łącznie liczyła ona 29 domów i 198 m-ców wyznania katolickiego. Z gruntów wiejskich o wielkości 268 ha (w tym 236 ha ziemi uprawnej) do urzędu skarbowego wykazywano 12,53 marki czystego dochodu z 1 ha roli, 26,63 marki z 1 ha łąki i 4,7 marki z 1 ha lasu. Wieś dworska posiadała 566 ha gruntów, w tym 395 ha ziemi uprawnej, 27 ha łąk i 88 ha lasu.
Dnia 3 października 1888 r., w Poznaniu u świętego Marcina, 24-letni Józef Mikołaj Adam Taczanowski zaślubił 20-letnią Barbarę Jerzykiewicz, córkę Władysława i Zofii Krąkowskiej. Mieli oni sześcioro dzieci: Władysława, Kazimierza, Anielę, Józefa, Marię i Antoniego. W międzyczasie dobrze zarządzany majątek otrzymał miano „dóbr rycerskich”. Jednak już w 1895 r. Józef Taczanowski postanowił sprzedać Siedlemin, zaś nabywcą został Józef Kęszycki z Błociszewa h. Ostoja. Część dóbr zdążył wcześniej rozparcelować Taczanowskiemu bank ziemski. Na pocz. XX w. właścicielem S. został Witold Sokolnicki z Pigłowic h. Nowina (1854-1908), ożeniony z Izabellą Marią Karoliną hr. Potocką h. Pilawa (Złota). Mieli oni pięciu synów: Tadeusza Ludwika (1894-1954), Józefa (1896-1954), Zygmunta zmarłego dzieckiem (w 1905 r.), Antoniego Franciszka (1900-1946) i Witolda Piotra (1906-1968), późniejszego działacza społecznego, oficera WP i AK. Po urodzeniu ostatniego syna, gdzieś pomiędzy 1907 a 1908 rokiem, Sokolniccy sprzedali Siedlemin i zamieszkali w swoim drugim majątku – Mądre w pow. średzkim – w którym siedzieli co najmniej od kilkudziesięciu lat, posiadając również pobliskie Pigłowice (do 1876 r., gdy dostał je Moszczeński ożeniony z Sokolnicką). W dobrach Mądre, dnia 26 grudnia 1908 r. zmarł 53-letni dziedzic - Witold Sokolnicki, którego pochowano na miejscowym cmentarzu.
Siedlemin nabył Jan Pawela, pod którego zarządem dobra w 1926 r. liczyły 312,5 ha, w tym 292,5 ha ziemi uprawnej, 12,5 ha łąk i pastwisk oraz 7,5 ha nieużytków. Czysty dochód gruntowy podawany do celów oszacowania podatku wynosił 1385,09 talarów. Wieś w tym czasie leżała w pow. jarocińskim i liczyła 715 m-ców. Była tu cegielnia prywatna Klarzyńskiego i wiatrak należący do S. Grygiela. Po ojcu właścicielem majątku w Siedleminie został Franciszek Pawela (1900-1942). Po wybuchu 2. wojny światowej wyjechał on do Warszawy, gdzie wstąpił do nowo utworzonej organizacji „Służba Zwycięstwu Polski” (powołanej przez dowódcę obrony stolicy – gen. Juliusza Rómmla), podporządkowanej Rządowi RP na uchodźctwie. Dowództwo (a szczególnie gen. Sikorski) postanowiło jednak zmienić nazwę organizacji (w listopadzie 1939) na Związek Walki Zbrojnej, a to z powodu złego nastawienia ludności do organizacji, kojarzonej z rządami sanacji – obarczanej winą za przegraną kampanię wrześniową. Franciszek Pawela w tejże organizacji uzyskał stopień podporucznika. Ze względu na swoje znajomości wciągnął do SZP Franciszka Józefa Unruga ps. „Dąb” – ziemianina z Wyszakowa. W czasie działalności konspiracyjnej zajmowali się oni m.in. organizowaniem broni, ukrywaniem alianckich zbiegów z obozów, itd. Pawela został aresztowany przez Niemców w 1942 r. i osadzony w obozie Mauthausen – Gusen (KL) w Styrii austriackiej, gdzie jeszcze tego roku został zamordowany. W latach 1939-43 wieś nosiła nazwę Neu-Siedel, a 1943-45 – Neusiedel. Po wojnie na bazie dawnego folwarku w Siedleminie utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne, zlikwidowane na mocy ustawy z dn. 19.10.1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa. Po przejęciu gospodarstwa przez AWRSP najwyraźniej nie znalazły się osoby skłonne zagospodarować pozostałości PGR-u i zapewne dlatego zmieciono je (relikty, nie osoby) z powierzchni ziemi. Pozostał dwór w otoczeniu parku, który prawdopodobnie po wojnie przeznaczony został najpierw na biura zakładu, później na mieszkania.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Powiat jarociński: http://www.powiat-jarocinski.pl/Perelki_architektoniczne.html
Strona internetowa Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej – Okręg Wielkopolska
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski dla przemysłu..., 1926;
Geoportal;
Mapster:
6718 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4070_Gora_1911.jpg
6719 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4070_Gora_1940.jpg
16388 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4070_Gora_1944_UPKrak.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór późnoklasycystyczny. Budynek miał przypominać styl tzw. „polski”, charakteryzujący się łamanym dachem i portykiem kolumnowym nawiązującym do klasycyzmu. Wzniesiony został na planie prostokąta, w dłuższej osi NW-SE, fasadą skierowany na SW (płd.-zach.), podpiwniczony, parterowy, nakryty wspomnianym dachem łamanym, krytym dachówką, mieszczącym użytkowe poddasze, z wystawkami w obu dłuższych elewacjach. Od strony NW dobudowana niższa przybudówka, nakryta dachem płaskim krytym papą.
Zamiast portyku budowniczy dworu zastosował pilastry „dźwigające” belkowanie i trójkątny fronton wystawki. Poza tym elementem budynek nie posiada cech stylowych, zniszczonych zapewne na skutek otynkowania elewacji. Do wejścia prowadzą szerokie schody ujęte murkami, z ozdobnymi słupkami na których niegdyś stały betonowe wazony. (opis na podst. zdjęć z pocz. XXI w.) Nie wiemy jak dwór wygląda obecnie, po remoncie wykonanym przez prywatnego właściciela.
Układ przestrzenny zespołu dworskiego jest całkowicie zatarty. W latach 90. XX w. wyburzono wszystkie zabudowania gospodarcze folwarku, oficyny, itp..., zmienił się także przebieg dawnych traktów komunikacyjnych.

Park

Park z k. XIX w. o pow. 4,56 ha (pomiar orientacyjny, Geoportal), zachowany w dawnych granicach, leżący na dz. ewid. nr 381/2 i dz. sąsiedniej, nr 381/3. Od wschodu i płn.-wschodu park przylega do Zbiornika Roszków, zasilanego wodami rzeczki Lubieszki. Historyczna kompozycja przestrzenna założenia jest całkowicie nieczytelna. Przed powstaniem Zbiornika Roszków, park rozciągał się nieco dalej na wschód, aż do przepływającej rzeczki i mógł mieć ok. 1 ha więcej powierzchni.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011