Skatalogowanych zabytków: 11364
Zarejestruj się
Miniatura Łowęcice
2018, zdjęcie Jacek Koszalik

Użytkownicy współtworzący opis i dane obiektu

Jacek KoszalikMarek Kujawa

Łowęcice

Lowencice

Województwo:wielkopolskie
Powiat:jarociński
Gmina:Jaraczewo
Rodzaj obiektu:Dwór

Rejestr zabytków

Obiekt:dwór, nr rej.: 452/A z 30.07.1986

Stan obecny

Stan techniczny b.dobry.
Stan własności nieznany; teren pod zarządem J.S.T. albo prywatny.

Historia

Dwór z 2. poł. XIX w.
Wieś znana była już w XIV w., zaś pierwsze wzmianki o niej pochodzą z lat 1410-1418, kiedy to dziedzicami byli bracia Stachnik (Stanisław) i Tyfan. W latach 1411-15 występował też ich brat Mikołaj. Stanisław w latach 1447-48 procesował się z bratankami Janem i Piotrem, z kolei Tyfan w 1443 r. z Katarzyną i Jadwigą, siostrami z Górki, córkami Jadwigi z Cerekwicy. Żoną Tyfana była Tochna z Brudzewa. W 1447 r. synowie Tyfana również prowadzili sprawy sądowe; Jan z niejakim Czelejem z Łobza, a Marcin z Marcinem z Cerekwicy. W 1448 r. synowie Tyfana: Jan, Marcin i Chwał pozywali Piotra z Nidomia i Jana z Niankowa. Na innym z działów siedzieli bracia Jan i Piotr, spadkobiercy Stanisława z Wojciechowa oraz ich siostra Anna zamężna za Andrzeja z Międzychodu (zapewne były to dzieci Mikołaja). Piotr ożeniony był z Małgorzatą, ukaraną w 1459 r. za niestawienie się z pozwu Mikołaja Korzboka z Zawady. W tamtym czasie dziedzice wsi nazywali się już Łowęckimi, a pieczętowali herbem Zaremba. W 1463 r. Piotr dał małżonce na poł. Łowęcic i Wojciechowa 800 grzywien posagu. Przed 1468 r. został on zabity przez Lasotę z Brzostowa, zaś Małgorzata niedługo później wyszła za Jana z Głoginina. Ciż mieli córkę Jadwigę, która wyszła za Janusza Frycza Jutrosińskiego, wnosząc mu w wianie części Łowęcic i Wojciechowa. Swoją 1/3 dóbr sprzedał temuż Fryczowi (w 1475 r.) Jan Łowęcki. W kolejnym roku małżonkowie dokonali sądowego rozgraniczenia wsi: Łobez, Karkisz, Łowęcice, Wojciechowo oraz Cerekwica. Podzielili też młyn na Obrze; jedna część została dla Jadwigi, drugą zaś puszczono na wyderkaf dla Mikołaja Cielmickiego. Rządy Łowęckich i Jutroskich w Łowęcicach zakończyły się około 1482 r., gdy Jutroscy zamienili wieś na inne dobra. Jadwiga zamieniła się z Maciejem Jastrzębskim na poł. Jastrzębnik w pow. kaliskim (plus 400 grzywien dopłaty), zaś Jan Frycz za swoją poł. Wojciechowa i 1/3 Łowęcic, na czwartą część Osieka w pow. kościańskim (za dopłatą jak żona). Akt wymiany ponowiono w 1489 r., przy czym kwotę dla Jadwigi zwiększono do 500 grzywien. W 1490 r. Maciej Jastrzębski (w zapiskach Jastrzampski) był już jedynym właścicielem Łowęcic. Dla formalności dodajmy, że nazwę wsi w zapiskach podawano też jako Lowenczycze i Łowencice.
Jastrzębscy trzymali Ł. przez ponad 100 lat, a w 1609 r. Mikołaj Jastrzębski sprzedał wieś swojemu teściowi, Mikołajowi Bojanowskiemu h. Junosza, dziedzicowi w Bojanowie. Po Mikołaju dobra odziedziczył Melchior Bojanowski wraz z bratankami: Janem i Mikołajem – synami Jakuba. W 1628 r. dokonali oni podziału majątku, na skutek którego wzięli Łowęcice, zaś wuj Melchior dostał Bojanowo. W 1631 r. Jan i Mikołaj B. sprzedali wieś Piotrowi Lipskiemu, stolnikowi kaliskiemu, za kwotę 28 tys. złp. Tyle samo zapłacił Lipskiemu w 1639 r. nowy właściciel, Adam Jaraczewski h. Zaremba. Miał on synów Stanisława i Krzysztofa, ożenionego z Dorotą z Czacza Robaczyńską. Ciż mieli syna Franciszka, który odziedziczył Ł. i Jaraczewo po ojcu Krzysztofie. W 1681 r. sprzedał on Ł. Janowi Jaraczewskiemu, synowi Jana, za sumę 27 tys. złp. Jan (młodszy) ożeniony był z Anną Skaławską, a spośród licznego grona ich dzieci dobra w Ł. otrzymał Zygmunt Jaraczewski. W 1690 r. Zygmunt sprzedał wieś Janowi z Werbna Pawłowskiemu, kanonikowi płockiemu. Nie wiemy jak długo ów ksiądz trzymał Łowęcice, w każdym razie około 1694 r. należały one do Kazimierza Schlichtinga, syna Bogusława, który sprzedał je wraz ze swoimi dobrami Przybinia (w pow. kościańskim) Bogusławowi Dzierżanowskiemu herbu Grzymała. W tym samym roku Bogusław sprzedał Ł. swemu bratu Michałowi, zaś ten swoje Włostowo sprzedał bratu Janowi Wojciechowi D. Oprócz trzech w. wymienionych byli jeszcze inni bracia, synowie Jana Krzysztofa D. i Marianny Elżbiety Bojanowskiej: Teodor Sebastian, Władysław oraz Jerzy. Michał Dzierżanowski ożenił się z Zofią Karoliną de Helmricht; zmarł przed 1730 r. Wdowa sprzedała swe prawa do sumy posagowej na majątku, Janowi Gruszczyńskiemu, zaś ten scedował te prawa na Mikołaja z Pierzchna Koszutskiego h. Leszczyc, miecznika kaliskiego.
W XVIII w. wieś wchodziła w skład dóbr Jaraczewa i pozostawała w dzierżawie. Jej pierwszymi znanymi dzierżawcami byli Lipscy. W 1739 r. w kościele w Jaraczewie Joanna Lipska z Łowęcic wyszła za Ludwika Jabłkowskiego. W 2. poł. XVIII w. Urszula Koszutska wyszła za Hieronima Dobrzyckiego, z którym zarządzali majątkiem do lat 80. tegoż stulecia. W Ł. urodzili się ich synowie: Franciszek Wojciech (w 1766) i Wojciech Teodor (w 1767) oraz córeczka Iza, przedwcześnie zmarła w 1782 r. Kolejnymi zarządcami (posesorami) dóbr byli do k. stulecia Franciszka i Franciszek Kurczewscy. Na pocz. XIX w. poznajemy też inne osoby z majątku w Ł.: ekonoma Mikołaja Bonińskiego i leśniczego Stanisława Stamirowskiego. Właścicielami przez cały ten okres byli zapewne Jaraczewscy, którzy wybudowali we wsi już przed 1830 r. pierwotny dwór. W czasie gdy dziedzicem Jaraczewa był Hieronim J., posesorką w Łowęcicach była Antonina J., wdowa. Mniej więcej w czasie gdy dziedzicem J. został Zygmunt ożeniony z Szatkoską, w Łowęcicach posesję po zmarłej w 1830 r. matce objął Jan Jaraczewski, ożeniony z Antoniną Bukowską. W 2. poł. XIX w., czyli okresie budowy obecnego dworu, dziedzicem w Ł. był Tadeusz Jaraczewski. W 1869 r. Jaraczewscy sprzedali Łowęcice Ludwice Moraczewskiej z Chaław h. Cholewa (1847-1924), która dopiero co wyszła za mąż (1868), za Ludwika hr. Dobrzyńskiego h. Jelita. Ciż mieli już córkę Ludwikę Izabelę, a w dworze w Łowęcicach rodziły się ich kolejne dzieci: Halina Romana Aleksandra Michalina, Izabella Romana (zmarła niemowlęciem) i syn Cezary Piotr Vitalis (ur. 28 kw. 1873 r.).
Na publiczną licytację dobra trafiły w 1876 r. i dnia 30 marca t.r. nabył je za 367 tys. marek Stanisław Zakrzewski z Żabna. Obszar dóbr rycerskich Łowęcice wraz z folwarkiem Poręba wynosił wówczas ok. 457 ha. W 1885 r. na Łowęcice składała się wieś, gmina i 1892-morgowe dominium w pow. śremskim. Wieś liczyła 196 m-ców w 30 domach, zaś domena 143 m-ców w 10 domach. Do majątku należała także gorzelnia. Pod koniec XIX w. Zakrzewski sprzedał dobra Komisji Kolonizacyjnej, która je rozparcelowała, a ziemie przeznaczyła pod mniejsze gospodarstwa rolne dla osiedlonych tu kolonistów. Po parcelacji wieś rozszerzyła się w kierunku południowym i ta jej cześć została nazwana Lowenitz (Łowęcice Duże), w odróżnieniu od starej części - Lowencice. W tejże części wybudowany został nowy kościół ewangelicki dla osiedleńców, zaś obok założono niewielki cmentarz. Folwark w położonym na płn. od linii kolejowej Wojciechowie nazywał się Glucksburg. Dwór z resztówką w Ł. stał się zapewne budynkiem użyteczności publicznej i taki stan rzeczy utrzymywał się do wybuchu 2. wojny światowej. Przez cały ten okres wieś była siedzibą gminy, a w 1926 r. liczyła 244 m-ców. W latach 1939-45 nazwy poszcz. części wsi wyglądały następująco: stara cześć Ł. (Lowencice) – Kleinlobenau (Kl. Lobenau do 1943); nowa część (Lowenitz) – Lobenau; folwark Poręba – Lobenau (1939-1943) i Lowenitz (1943-45). Gwoli ścisłości – na mapie z 1893 r. widać dokładnie dawną lokalizację folwarku Poręba, zaś przypisywane mu nazwy pochodzą z okresu nieco późniejszego i dotyczą gospodarstwa położonego nieco bliżej (ok. 200 m.) na płd.-wschód.
Po wojnie zaszły pewne zmiany w nazewnictwie. Wszystkie opisywane powyżej miejsca połączone zostały w jedną wieś Łowęcice. W najstarszej części wsi, po wschodniej stronie kanału Obry zachował się sporej wielkości park ze stojącym pośrodku dworem – przedmiotem niniejszego opisu. W ostatnich latach dwór częściowo wyremontowano, m.in. wymieniony został dach. Z kolei w Wojciechowie znajdujemy pozostałości parku z 2. dużymi stawami i zabudowania folwarczne, jednak dwór nie zachował się do czasów obecnych.
Dawny folwark Poręba po wojnie znalazł się w obrębie administracyjnym Łowęcic, aczkolwiek na współczesnych mapach zaznaczony jest zupełnie nie na „swoim miejscu” tylko tam gdzie znajdowała się płd.-wschodnia część wsi nazywana Lowenitz / Lobenau. W prawidłowej lokalizacji dawnego folwarku Poręba znajduje się zarówno przebudowany dworek, jak i resztki niewielkiego parku; obecnie nie jest ono w żaden sposób oznakowane na mapach.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Powiat jarociński: http://www.powiat-jarocinski.pl/Perelki_architektoniczne.html
Księga Adresowa Polski dla Przemysłu, etc..., 1926;
Mapster:
6714 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4069_Borek_1911.jpg
17094 @ Karte des Deutschen Reiches 1:100 000 - Generalstabskarte /1870 - 1944/
- plik mapy: KDR100_349_Gostyn_ca1893_DRMC5820349.jpg
6717 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4069_Borek_1944.jpg
Geoportal.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór (pałac?) eklektyczny, wzniesiony pośrodku parku, wybudowany na planie prostokąta w dłuższej osi N-S, fasadą zwrócony na zachód. Budynek piętrowy, nakryty dwuspadowym dachem, z ozdobnymi, barokowymi przyczółkami wieńczącymi ściany szczytowe dworu. Od zachodu centralnie umieszczony niewielki ganek dźwigający balkon.
Z dworu w Łowęcicach do dworku w Porębie jest dokładnie 2 km w kierunku zachodnim. Budynek, być może znacząco przebudowany, wzniesiony jest na planie prostokąta w dłuższej osi W-E, fasadą zwrócony na południe, parterowy, nakryty dachem dwuspadowym.

Park

Park z 2. poł. XIX w. o pow. ok. 2,36 ha, na dz. ewid. nr ...2.227 (Geoportal, 18.11.2018). Niegdyś park był nieco większy i rozciągał się dalej na płd., gdzie znajdował się 1,5-hektarowy sad. Od wschodu ograniczony był lokalną drogą, a od zachodu prawie dochodził do rzeczki Obry.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011

Komentarze

Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.

Ten obiekt nie został jeszcze skomentowany.