Gnin

Stan obecny

Własność J.S.T.

Historia

Dwór z k. XVIII w.
Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1395 r. Pierwsi staropolscy właściciele wsi pisali się z Gnina, a w 2. poł. XV w. przezwali się Gnińskimi. Ród ten pieczętował się herbem Trach. Na przykładzie zapiski z 1493 r. widzimy, że nawet bracia zamieszkali w różnych wsiach, przyjęli od tychże wsi różne nazwiska. I tak Andrzej nazywał się Pruskim, zaś Stanisław Gnińskim; obydwóm w tymże roku Andrzej Dłużyński z Dłużyny zapisał 10 grzywien długu. W tamtym czasie we wsi był już kościół, gdyż kolejna zapiska z 1501 r. mówi o plebanie z Gnina, księdzu Marcinie Coleskim. Gnińscy trzymali wieś przez kolejne 200 lat, zaś ostatnią z tej rodziny w Gninie była Konstancja Gnińska, zam. Hutten-Czapska.
W 1589 r. bracia stryjeczni Kasper i Adam (syn Wawrzyńca) Gnińscy nadali prawo patronatu kościoła parafialnego w G. księdzu Janowi Gnińskiemu, kustoszowi katedralnemu poznańskiemu. Oczywiście wieś była podzielona na działy i w różnych okresach jej części należały także do innych rodzin, np. Ossowskich. Po Adamie G. dziedzicem był Jakub Gniński ożeniony z Barbarą Dziembowską, którzy mieli synów: Samuela, Jerzego, Wojciecha i Stanisława. Z tychże Wojciech został kanonikiem poznańskim oraz proboszczem w Koźminie, co poddaje w wątpliwość informację o sprowadzeniu heretyków do wsi, którzy mieli tu ponoć zbór ewangelicki. Rodzina Gnińskich była wielce świątobliwa a wśród jej członków był biskup eneński, sufragan i archidiakon poznański – Jan Gniński. Oczywiście bracia Gnińscy sprzedawali części wsi oraz folwarku osobom spoza rodziny, poza tym jej części przechodziły na różnych kuzynów, szwagrów, etc. Tak więc współwłaścicielami G. byli: Jan Bukowiecki, Jan Cerekwicki (1624-32), Bronikowscy, Stanisław Pruski h. Leliwa (1634), Krzysztof Wacław Grzymułtowski (1645) i inni. Po niespokojnym okresie 2. wojny szwedzkiej (tzw. potopu) dziedzicem wsi został Jan Gniński, starosta gnieźnieński, wojewoda bracławski, wojewoda pomorski, etc... Ożeniony był z Dorotą Jaskulską, z którą mieli czworo dzieci: Władysława (1640-1688), Annę Franciszkę, Konstancję i Chryzostoma Jana (1650-1715). Ten ostatni również obrał drogę duchowną i z czasem został referendarzem koronnym, biskupem nominatem kamienieckim, etc... Jan po ojcu objął funkcję wojewody pomorskiego. Władysław został starostą w Radzyniu (chełmińskim?) i ożenił się z Marianną Szydłowską. Oczywiście wielmożni właściciele Gnina nie zajmowali się osobiście podrzędnymi dobrami, tylko puszczali je w dzierżawę. W 1700 r. jakichś tam praw z tego tytułu dochodził Krzysztof Henryk Szarzyński. Oficjalnym właścicielem wsi w tym okresie był ksiądz Chryzostom Benedykt Gniński. W 1703 r. zapisał miejscowemu kościołowi 3 tys. florenów wraz z czynszem. W 1710 r. dobra dostał w wianie Piotr Aleksander Hutten-Czapski h. Leliwa. Ożenił się on z Konstancją Gnińską, córką Władysława. Wcześniejsza żona, Konstancja Teresa Koss zmarła w 1699 r. Z Konstancji pochodziły dzieci: Jan Ansgary, Anna i Marianna, z Bnińskiej zaś: Paweł Tadeusz, Jan, Tomasz, Rozalia i Magdalena. Za rządów Czapskich posesorem dóbr był Maciej Rozdrażewski. Po rodzicach Gnin odziedziczyła Rozalia, która w 1738 r. wyszła za Adama Tadeusza Chodkiewicza h. Kościesza (1711-1745). Mieli oni syna Jana Mikołaja Ksawerego (1738-1781), ożenionego później z Ludwiką Marią Beydo-Rzewuską. Zapewne po śmierci Chodkiewicza dziedziczka wyszła za mąż ponownie, za Jakuba Hutten-Czapskiego, podskarbiego z Prus, z którym miała córkę Konstancję (1749-1813), zamężną później za Maksymiliana Antoniego Mielżyńskiego h. Nowina (1738-1799). W 1769 r. we wsi został pochowany Jan Bukowiecki, który został ranny w bitwie z moskalami pod Grodziskiem. Zarządcami (tenutariuszami) majątku byli Grzybowscy, Teodor Kropiwnicki, a od ok. 1778 r. Ludwik Mejer ożeniony z Apolonią Kropiwnicką. W 1779 r. we wsi wybudowany został nowy dwór, o którym mówi wzmianka o chrzcie Ludwiki – córki Mejerów. Urodziło się tu także kilkoro kolejnych dzieci Mejerów. Dziedzic Maksymilian Mielżyński, który za swego życia był pisarzem wielkim koronnym, kawalerem orderu Orła Białego i Świętego Stanisława, dobrodziejem i kolatorem miejscowego kościoła, zmarł 1 stycznia 1799 r.
Na pocz. XIX w. kolejnym posesorem dóbr należących do Czapskich był Paschalis Poulin. Patronką kościoła została wdowa, która zmarła 18 lipca 1813 r. Konstancja i Maksymilian hr. Mielżyński mieli sześcioro dzieci, z których dożywotnim posesorem gnińskich dóbr wybrano Mikołaja Gorgoniego Mielżyńskiego (1780-1842). Ożeniony był on z Brygidą Sczaniecką z Łagowca h. Ossoria, z którą miał troje dzieci: Teodozję, Cezarego i Aleksandra Dominika. Dziedziczka była córką Sylwestra Sczanieckiego i Anastazji Skórzewskiej. Miała siostrę Ludwikę (1774-1858), która wyszła za Bonawenturę Koczorowskiego z Koczorowa h. Rogala. Ma to związek z naszym opisem, ponieważ dobra odziedziczyła córka Ludwiki – Emilia (1809-1894), zamężna za Jana Anzelma Chłapowskiego h. Dryja (1798-1843). Jak widzimy Chłapowski zmarł dość młodo, zaś wdowa była oficjalną właścicielką dóbr do swojej śmierci w dniu 12 marca 1894 r.
W międzyczasie Gnin stał się dobrami podległymi majętności Karczewo. W 1885 r. na wieś leżącą wówczas w pow. bukowskim składała się część wiejska oraz dominium. We wsi znajdowało się 25 domów z 221 m-cami, zaś na terenie domeny 10 domów i 141 m-ców. Dobra miały 4945 mórg rozległości. W ich zarządzaniu pomagał wieloletni urzędnik majątku – Feliks Karasiński, zmarły w Gninie w 1893 r. Emilia i Jan Chłapowscy mieli ośmioro dzieci: Ludwikę, Florentynę, Józefa, Nepomucenę, Antoniego, Stefana, Albertynę i Bogusława. Po śmierci Emilii Chłapowskiej dobra odziedziczył syn Florentyny (1826-1907) i Nepomucena Jana Juliana Kęszyckiego z Kęszyc h. Nałęcz (1820-1910) – Józef Kęszycki (1852-1913). Miał on brata Stefana ożenionego z Margareth Murphy. Sam ożenił się z Wandą Swiniarską z Wybranowa h. Poraj (1860-1921) z którą miał syna Zygmunta. Zapewne się rozwiódł, skoro ok. 1890 r. zaślubił Helenę Petzold z Wrocławia. Miał z nią czworo dzieci: Elżbietę (1896-1977), Edwina (1897-1915), Zygmunta (1903-1939) i Karola Joachima (1905-1985). Sam zmarł mając 61 lat, dnia 11 grudnia 1913 r. Dobrami zajmowała się żona Helena wraz z dziećmi, do swojej śmierci 11 listopada 1937 r. w Karczewie. W 1926 r. dobra w Gninie miały 1272 ha obszaru, na co składało się 246 ha ziem uprawnych, 57 ha łąk i pastwisk, 933 ha lasów i 36 ha nieużytków. Czysty dochód gruntowy wykazywany jako podstawa do naliczenia podatku wynosił 1453 talary. Niestety nie wiemy które z dzieci Kęszyckich mieszkały w Gninie do wybuchu 2. wojny światowej. Po wojnie dobra zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego. Dwór przetrwał wojenne zawieruchy, natomiast kościół podpalili w 1945 r. wycofujący się Niemcy. Teraz na jego miejscu wznosi się drewniany krzyż. Na terenie byłego folwarku znajdowała się Spółdzielnia Produkcyjna.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Mapster:
6602 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3863_Rakwitz_1940.jpg
Geoportal.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór klasycystyczny. Budynek parterowy, wzniesiony na planie prostokąta w dłuższej osi SW-NE, fasadą zwrócony na SE, nakryty dachem naczółkowym krytym dachówką. W fasadzie 4-kolumnowy portyk wielkiego porządku dźwigający okazały trójkątny fronton, poprzedzony szerokimi schodami. Po bokach dworu dodatkowe parterowe przybudówki.

Park

Park z XIX w. o pow. 4,168 ha. Pomiaru dokonaliśmy w pewnym przybliżeniu, sugerując się granicami zachowanego drzewostanu. Park nie posiada wydzielonej dz. ewid. Znajduje się na fragmentach dwóch działek: nr ...156 o pow. 6,1192 ha oraz nr ...157 o pow. 4,891 ha. Obie te działki składają się na cały zespół dworski, wraz z podwórzem gospodarczym i przyległościami (Geoportal, 15.03.2018 r.).

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011