Goździchowo

Stan obecny

Własność J.S.T. albo ANR

Historia

Dwór z poł. XVIII w.
W XV i XVI w. nazwa wsi występuje w zapiskach pod licznymi postaciami: Gościchowo (1408), Gosczychowo (1464), Gozdzichowo (1514), Goszczychowo (1519), itd, itp. Pierwsi właściciele pisali się z tejże wsi, jednak Gościchowskimi przezwali się dopiero na pocz. XVI w. i to na stosunkowo krótko. Pierwszym znanym nam dziedzicem był Jan Jaskulecki, ożeniony z Barbarą Granowską z pobliskiego Granowa, a następnie z Małgorzatą z Gościchowa. Dopiero ich dzieci ok. 1519 r. zaczęły posługiwać się (zamiennie) nazwiskiem Gościchowskich. Byli to synowie: Marcin, Maciej, Jan, Piotr i Jakub oraz córka Zofia. W 1528 r. Małgorzata Jaskulecka przekazała dobra „z miłości macierzyńskiej” swoim synom. Każdy z nich posiadał swoją część i przez kolejne lata trwały transakcje pomiędzy braćmi. W 1535 r. Jakub Jaskulecki swoją część dał w dożywocie żonie Magdalenie Opalińskiej. Z kolei Jan w 1539 r. na swojej części zapisywał 1100 złp. posagu i t. wiana swojej żonie, Annie Rossnowskiej. Posiadali oni także części Puszczykowa i Plastowa. Jakub i Magda mieli syna Stanisława, któremu w 1544 r. przekazali część dóbr. Oprócz połowy w. wymienionych wsi były to także Ruchocice (osada) i Gola. W 1559 r. Stanisław zapisywał na dobrach 2100 złp. posagu i tyleż wiana żonie Katarzynie Strykowskiej, córce Piotra. Ta już w 1580 r. była wdową i gospodarowała w Gościchowie wraz z synami Wacławem i Mikołajem. W 1591 r. tenże Mikołaj sprzedał G. za 10 tys. złp. Sebastianowi Baranowskiemu, z kolei Wacław w 1593 r. swoją część za 7 tys. złp. Piotrowi Łąckiemu h. Korzbok. Wacław ożeniony był z Jadwigą Sapińską (z Sepna), która po jego śmierci wyszła za Wojciecha Debrzyńskiego. Ten również niebawem zmarł, zaś wdowa znalazła trzeciego męża – Andrzeja Rozdrażewskiego. Część wsi w międzyczasie znajdowała się w rękach Stefana, Wojciecha i Jana Baranowskich, którzy w 1623 r. sprzedali dobra Stanisławowi Chłapowskiemu h. Dryja, za kwotę 9 tys. złp.
Późniejsze zapiski mają pewne luki czasowe i być może nazwiska niektórych dziedziców pominiemy. W każdym razie w latach 30. XVII w. właścicielem G. był na pewno Stanisław Wyganowski ożeniony z Barbarą z Goździchowa. W tym okresie po raz pierwszy pojawia się także współczesna nazwa wsi. Wieś nadal była podzielona; w części Chłapowskich gospodarzył Jan Bolesław, zaś druga znajdowała się w rękach Aleksandra i Macieja Cielęckich. Po Bolesławie Chłapowskim odziedziczyli synowie: Kazimierz i Jakub; w 1689 r. dziedzicem wsi był tylko pierwszy z nich. Kazimierz Chłapowski ożenił się z Konstancją Mąkowską, z którą miał syna Michała. Ten w 1719 r. zapisał przyszłej żonie Ludwice Sobockiej ponad 19 tys. złp posagu. Miał on także braci: Ludwika i Kazimierza, z którymi w 1726 r. dokonywał działów braterskich. Ludwik dostał Zadory i część Roszkowa, Michał część Goździchowa a Kazimierz Puszczykowo. Piszemy o części wsi, albowiem druga przez cały czas pozostawała w rękach różnych Kucharskich, Małachowskich i Reuthów. W latach 1731-34 Michał Chłapowski odkupił pewne części od w. wspomnianych osób, jednak nie jesteśmy pewni, czy po tych transakcjach był już właścicielem całości dóbr? Zapewne tak, bo w kolejnych latach Kucharscy i inni kwitowali go z jakichś sum, zapewne spłat za odkupione dobra. Michał i Ludwika Chłapowscy mieli troje dzieci: Dorotę, Ludwika i Karola, z których G. dostał Ludwik, ożeniony z Urszulą Kwilecką. Zapewne to Chłapowscy byli inicjatorami budowy dworu, ok. połowy XVIII w. Posiadali oni także dobra Czerwonawieś, gdzie dnia 3 sierpnia 1783 r. dziedzic zmarł. Ze związku Ludwika i Urszuli pochodził syn Jan Nepomucen Chłapowski, który zmarł będąc dzieckiem (6 lat) w 1756 r. Ludwik ok. 1773 r. ożenił się ponownie, z Marianną Ćwiklińską, z którą nie miał potomstwa. Pierwsza żona, czyli Urszula zmarła 11 września 1779 r. i pochowana została u reformatów w Woźnikach. Naturalnymi spadkobiercami po Chłapowskich zostali bratankowie Ludwika - synowie Karola i Krystyny Zbijewskiej h. Rola: Michał, Ludwik i Maciej. W 1790 r. w sądzie w Kościanie toczyły się sprawy spadkowe, na skutek których Maciej dostał Czerwonąwieś z folwarkami Kąty i Kocywie, Ludwik Gościejewo z przyległościami i Grabonóg z częścią w Podrzeczu z Osowcem, zaś Goździkowo, etc... otrzymał Michał Chłapowski. Poza tym spłacono koszty opieki dla Wiktora Kowalskiego (opiekował się on młodocianymi braćmi przed uzyskaniem pełnoletności) oraz zapłacono po 10 tys. siostrom, które w zamian miały zrzec się wszelkich ruchomości po wuju. Zostały też rozliczone wszelkie długi i należności zarówno dla, jak i od Chłapowskich, m.in. dla dzierżawcy - Okulicza.
Michał Chłapowski h. Dryja (1765-1821) ożenił się z Anielą Stęszewską (1768-1853) z którą mieli czterech synów: Władysława Piotra (ur. 1810), Ignacego (1813-1863), Jakuba (zm. 1816), Antoniego (1817-1880) i Aleksandra. Dziedzic zmarł na apopleksję, 4 czerwca 1821 r. i pochowany został w W. Łęce. Dobrami zapewne zarządzała owdowiała dziedziczka. W 1838 r. 26-letni syn Ignacy zaślubił 19-letnią Ludwikę Jadwigę Kurtz. Miał z nią córki: Barbarę Eugenię (1838-1874), zamężną za Wincentego Zaleskiego h. Rola i Wandę (1840-1885), zamężną za Feliksa Mateckiego. Prawdopodobnie żadna z córek nie pozostała w Goździchowie, zaś kolejnym dziedzicem był Antoni Chłapowski, zmarły w sobotę, 28 lutego 1880 r. Jednak zapewne już wcześniej dobra sprzedano (przekazano?) Stanisławowi Chłapowskiemu (1821-1902), ożenionemu z Zofią Kurnatowską h. Łodzia. Był to dalszy krewniak spokrewniony z Michałem i Maciejem Ch. poprzez Potworowskich i Kurnatowskich. Stanisław i Zofia Chłapowscy mieli czworo dzieci, w tym Dezyderego Andrzeja (1845-1925). Ten w 1885 r. w Kościelnikach ożenił się z Teresą Dembińską z Dembian h. Nieczuja (1865-1941), córką Juliusza i Heleny hrabiny Wodzickiej z Granowa h. Leliwa. Mieli oni czterech synów: Stanisława Ludwika Marię Józefa Damazego, Juliusza Marię Alojzego Jana, Zdzisława Marię Antoniego Henryka i Kazimierza Rafała Stefana Marię. Jednak oficjalnym dziedzicem do 1888 r. pozostawał Stanisław Chłapowski (senior), zmarły w 1902 r.
W 1885 r. na Goździchowo leżące w pow. kościańskim składała się wieś, dominium oraz gmina. We wsi znajdowały się 3 domy z 30 m-cami wyznania katolickiego. Pozostała część G. liczyła 9 domów i 187 m-ców, również katolików. W skład 3334-morgowych dóbr wchodził także folwark Puszczykowo. Zarządcą (administratorem) dóbr był brat dziedzica – Jan Wacław Chłapowski ożeniony z Zofią Jaczyńską h. Dąbrowa. W G. urodziła się szóstka ich dzieci, z których co najmniej jedno przedwcześnie zmarło. W 1907 r. dobra rycerskie Goździchowo kupił od Dezyderego Ch. mąż jego siostrzenicy - Zygmunt Chłapowski, dziedzic Turwi i Rąbina. Zygmunt (1869-1919) ożeniony był z Teklą Mańkowską z Brodnicy h. Zaremba (1885-1962), córką Wacława i Antoniny Chłapowskiej – siostry Dezyderego. Prawdopodobnie nie mieli oni dzieci, zaś wdowa zarządzała majątkiem przy pomocy dyrektora dóbr Turwia – Mateusza Grabskiego, syna Antoniego i Marii Trąmpczyńskiej h. Topór. Pierwszą żoną tegoż Antoniego była Paulina Trąmpczyńska, z którą miał on wcześniej synów: Kazimierza i Karola Wiktora. W 1926 r. majątek Tekli Chłapowskiej w G. miał 851,28 ha obszaru, na co składało się 265,7 ha ziem uprawnych, 326,6 ha łąk i pastwisk, 214,9 ha lasów, 17 ha nieużytków i 26 ha wód. Specjalizował się w reprodukcji nasion buraczanych. Czysty dochód gruntowy podawany jako podstawa do naliczenia podatku wynosił 2337 talarów. Niestety nie wiemy, czy Chłapowska sprzedała Goździchowo Grabskim, ponieważ zapiska z 1935 r. jest niezbyt precyzyjna. W każdym razie w tym własnie roku, dnia 12 stycznia, pochowany został w Wyskoci Mateusz Grabski, który zastrzelił się w Goździchowie. Po wybuchu wojny dobra zabrali Niemcy, zaś w 1945 r. przejął je i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego. Na bazie pozostałości folwarku utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne, zlikwidowane ustawowo na pocz. lat 90. XX w. Po przemianach politycznych tego okresu pałac stał się własnością AWRSP (późniejszej ANR) albo jednostki samorządu.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Mapster:
6603 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3864_Wielichowo_1940.jpg
Geoportal.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór wzniesiony na wydłużonym, nierównomiernym rzucie, w dłuższej osi W-E. Bryła dworu składa się z trzech zasadniczych części: płn.-zachodniej piętrowej (dłuższa oś w kier. N-S), nakrytej dachem dwuspadowym, parterowego korpusu nakrytego dachem dwuspadowym (w osi W-E) oraz piętrowej części od str. wschodniej (w osi N-S), nakrytej wysokim dachem dwuspadowym mieszczącym dwie kondygnacje poddasza. Ponadto pomiędzy tymi częściami dobudowano dwie parterowe przybudówki nakryte dachami płaskimi: od strony płd.-zachodniej i od str. płn.-wschodniej. Budynek w swojej środkowej (głównej) części posiada ryzalit od północy z trójkątną wystawką, zaś od południa w tejże części znajduje się szeroki taras poprzedzony schodami.

Park

Park z XIX w. o pow. 4,01 ha. Park wraz z dworem stanowi fragment dużej działki rolnej nr ...70/2 o pow. 44,3526 ha. (Geoportal, 30.03.2018 r.)

Inne

Zabudowania folwarczne XIX / XX w.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011