Waszkowo

Stan obecny

Częściowo zamieszkały. Własność A.N.R. albo J.S.T.

Historia

Dwór z XVIII / XIX w.
Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1309 r., kiedy to z Waszkowa pisał się niejaki Stanisław. Dawniejsze jej nazwy to: Waschke, Weszkowa, Wiszkowa, Wascow (1309), Vąskowo (1580) i Waszków (XIX w.). W 1382 r. Tomisław Waszkowski brał udział w zjeżdzie radomskim. W 1564 r. płacono biskupom poznańskim po 3 groszy z 4 ćw. roli, czyli razem 12 groszy. W 1580 r. wieś miała 4 i pół łanu osiadłego i 3 zagrodników. Od pocz. XVII w. właścicielami wsi byli Zawadzcy. W 1609 r. dziedzic Zawadzki zostawił kościół w Poniecu katolikom, zaś w Waszkowie wystawił drewniany kościół dla braci czeskich (luteran). Pierwszym "ministrem" zboru został w 1614 r. Jakub Memoratus, następnie w 1627 r. Dawid Wigilancjusz z Leszna. W 1635 r. kościół został rozbudowany o fragmenty murowane. Podczas budowy miał miejsce wypadek, w którym zginął pastor Wigilancjusz. Kolejnym ministrem zboru został Dawid Pruefer z Leszna (do 1651 r.) a następnie Daniel Epenet. W 1655 r. bracia czescy uciekli z Waszkowa przed nadciągającymi Szwedami. Po ok. 2 latach ich kościół został przez najeżdźców spalony. Od 1675 r. aż do końca XVIII w. właścicielami wsi byli Unrugowie, z których w 2. poł. XVII w. dziedzicem W. był Jerzy. Jedna z nielicznych wzmianek, z 1678 r., mówi o śmierci jego córki Anny Marii Unruh, zmarłej w 7 m-cu życia. W tym samym roku miało miejsce pierwsze nabożeństwo luterańskie w odbudowanym kościele. W 1743 r. dziedziczką W. była Marianna Unruh. Ostatnim z tego rodu na Waszkowie, pod k. XVIII w. był Bogusław Unruh. Ciekawostką jest fakt, że nabożeństwa w kościele odbywały się po polsku i niemiecku. Niestety nie znamy wszystkich kolejnych posiadaczy wsi ze wzgl. na brak niemieckich dokumentów metrykalnych. Z kolei w polskich regestach takich informacji po prostu nie ma. Pierwotny dwór wybudowany został przez Unrugów pod koniec XVIII w., zaś w późniejszym okresie był on rozbudowywany. W 1822 r. dowiadujemy się, że posesorem Waszkowa był Wilhelm de Lüke. Ok. 1840 r. właścicielem dóbr był Edmund Krynkowski z Potarzycy h. Ogończyk, który w 1832 r. w Goniębicach żaślubił Kordulę Skarżyńską h. Bończa. Mieli tylko jedną córkę, Mariannę Antoninę, urodzoną i zmarłą tego samego, 1936 roku. Edmund umarł przed 1853 r., kiedy to Kordula wymieniana jest samotnie jako właścicielka Waszkowa.
W 2. poł. XIX w. we wsi istniały aż dwie protestanckie gminy, tzw. "jakubowa" i "piotrowa". W 1885 r. we wsi znajdowały się 33 dymy ze 179 m-cami, w tym 19 katolików i 160 ewangelików. Na terenie dworskim było 5 dymów ze 104 m-cami, w tym 47 katolików i 57 ewangelików. Dobra posiadały 333 ha, w tym 255 ha ziem uprawnych, 38 ha łąk, 33 ha lasów, 6 ha nieużytków i 0,62 ha wody. Czysty dochód gruntowy wynosił 3701 marek. Po wyzwoleniu Polski W. pozostawało w rękach niemieckich. W okresie międzywojennym leżało w powiecie rawickim, a w 1926 r. wieś miała 254 m-ców. Właścicielem był wówczas Joachim Lösch z Jabłonny. Areał majątku wynosił 333,5 ha, w tym 255,2 ha ziem uprawnych, 38,3 ha łąk i pastwisk, 33,2 ha lasów, 6 ha nieużytków i 0,8 ha wody. Czysty dochód gruntowy wykazywany jako podstawa do naliczenia podatku wynosił 1267 talarów. We wsi była również karczma należąca do aktywnego działacza niemieckiego - Karola Lippelta, m.in. członka zarządu Gewerbebank w Poniecu. Po zakończeniu 2. wojny światowej dobra zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego. Już w 1945 r. kościół poewangelicki zostal przejęty przez parafię katolicką. W marcu tego roku ruszyła też pierwsza szkoła. We wsi utworzono Ośrodek Maszynowo Transportowy, a w 1950 r. spółdzielnię rolniczą, która po 3 latach istnienia upadła. Na bazie byłego folwarku powstało Państwowe Gospodarstwo Rolne, zlikwidowane ustawowo w latach 90. XX w. W dworze mieściły się biura zakładu oraz mieszkania. Od czasu likwidacji PGR-u, dawna część biurowa dworu sukcesywnie niszczeje.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Gostynska.pl, http://www.gostynska.pl/artykuly/wies-wielu-zabytkow,26046.htm
Mapster: 17765 @ Karte des Deutschen Reiches 1:100 000 - Generalstabskarte /1870 - 1944/
- plik mapy: KDR100_348_Lissa_ca1893_DRMC5820348c.jpg
Geoportal.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór wzniesiony na planie odwróconej litery "T", w dłuższej osi N-S, z wejściem usytuowanym prawdopodobnie w płd. ścianie szczytowej (wcześniej zapewne od str. wschodniej). Pierwotnie dwór stanowił parterowy korpus, nakryty masardowym dachem naczółkowym z facjatkami w dachu. Później od strony płd. dobudowano wysoką część piętrową, nakrytą dwuspadowym dachem, prostopadłą do starej części. Ta połowa dworu jest obecnie zamieszkana.

Park

Na skutek wieloletnich zmian układ przestrzenny zespołu dworskiego, w tym także parku, jest całkowicie nieczytelny. Na podstawie analizy map archiwalnych możemy stwierdzić, że park zajmował dz. ewid. nr ...106/1 o pow. 1,7375 ha oraz dz. nr ...106/17 o pow. 0,233, czyli razem ok. 2 ha. Obecnie cały ten teren stanowią nieużytki ze sporadycznie rosnącymi drzewami. (Geoportal, 28.11.2017 r.).

Inne

Kosciół drewn.-mur., 1609 r., p.w. św. Antoniego
Zabudowania folwarczne, XIX w.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011