Rogowo

Stan obecny

Dom Pomocy Społecznej dla kobiet

Historia

Pałac z 2. poł. XIX w.
Dawna nazwa wsi to Rogów. Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1407 r., zaś pierwsza którą znaleźliśmy w regestach grodzkich, mówi o Janie zwanym „Coszijsko” który w 1448 r. kupił W. Ostrowieczno od Krystyna Czeliewskiego (Czelyewskiego), kasztelana krzywińskiego. Protoplastami „naszych” Rogowskich byli zapewne Awdańcy, tak więc rodzina ta pieczętowała się herbem Abdank. Dzięki kolejnej wzmiance dowiadujemy się, że wieś musiała być podzielona bo pochodzili z niej także Mikołaj i Tomasz, a w 1467 r. bracia Jan, Andrzej i Mikołaj, kanonik poznański. Już wówczas w skład dóbr Rogowskich wchodziło Małe i Wielkie Włostowo. Trzy lata później tenże Mikołaj został proboszczem w Pępowie. Dziedzicami Rogowa i Włostowa byli jego dwaj wspomniani bracia, którzy odkupili połowę dóbr należącą do Mikołaja. Jeszcze w 1470 r. Jan Rogowski zapisywał 160 grzywien posagu i t. wiana swej żonie Jadwidze. Prawdopodobnie to właśnie ci Rogowscy wybudowali w Rogowie siedzibę obronną, zwaną „zamkiem” w zapisce z 1482 r. Dziedzice zarabiali na wyderkowaniu dóbr sąsiadom, lecz właśnie także dzięki temu tracili prawa do części swojego majątku. W 1501 r. zgłaszał do nich jakieś roszczenia Jan Pampowski, syn Ambrożego. W 1505 r. zmarł dziedzic Andrzej R., po którym odziedziczyły siostry Barbara i Małgorzata – córki Wawrzyńca Rokossowskiego. Odziedziczyły, ale rok później wygnał je siłą Ambroży Pampowski, wówczas już wojewoda sieradzki i starosta malborski. Siostry poszły wprawdzie do sądu, ale czy coś wskórały? Pewnie nie, tyle że rok później udało im się sprzedać części wsi synowi Pampowskiego – Janowi z Dębna. Wojewoda był wielkim awanturnikiem i nie odpuszczał Rokossowskim. Małgorzata była jeszcze panną, zaś Barbara wyszła za Marcina Lampaschek (!) Golińskiego, gdy w 1511 r. ponownie sądziły Pampowskiego o „gwałty, najazdy i zabójstwa”. Ostatecznie arbitrzy pogodzili obie strony i orzekli o sprzedaży dóbr Pampowskiemu i jego synowi za kwotę 60 grzywien. W 1514 r. Jan Pampowski zamienił swe dobra w tym Rogowo za części Ponieca od Marcina Ponieckiego. Ten już po 3 latach sprzedał R. i Włostowo Wojciechowi Kąkolewskiemu. Zapewne synem Wojciecha był kolejny dziedzic R. – Bartłomiej Kąkolewski, ożeniony z Małgorzatą Włostowską. W 1530 r. już nie żył, zaś niewiasta owa wyszła za Jana Gronowskiego. Zapewne w tym okresie wieś stanowiła już całość, ponieważ w kolejnych zapiskach jej dotyczących panuje wyjątkowy porządek. Ok. 1530 r. Rogowo sprzedano braciom Czackim: Janowi i Piotrowi. Jan w 1534 r. zapisywał na swojej części 240 grzywien posagu i t. wiana żonie Annie, córce Bernarda Cecerada Chwałkowskiego h. Odrowąż. Z kolei 7 lat później Piotr zapisywał 150 grzywien Apolonii, córce Sedziwoja Witowskiego. W 1564 r. wieś miała 5 łanów osiadłych, z których płacono po 12 fertonów biskupom poznańskim. W 1580 r. Ambroży Czacki posiadał tu 3 łany, 3 zagrodników, komornika i wiatrak. Miał on dwóch braci: Jana i Baltazara. Pod koniec XVI w. dobra z tychże dwóch przejął Baltazar, który był już wtedy komornikiem woj. poznańskiego. Po nim R. i Włostowo odziedziczył Stanisław, a następnie jego syn – Jan Czacki. Jan w 1637 r. Jan sprzedał majątek Wojciechowi Kośmider-Gruszczyńskiemu, za kwotę 26 tys. złp. Jeszcze po kilku latach dał mu dodatkowo pustki Pasierbice, które „z dawna do dóbr należały”. Gruszczyńscy siedzieli tu do lat 70. XVII w. następnie właścicielami zostali Kurnatowscy h. Łodzia a po nich Dzierżanowscy. W 1693 r. wdowa po Janie Krzysztofie, Marianna Dzierżanowska dała Rogowo synowi Janowi Wojciechowi, a Włostowo Michałowi. Sześć lat później Jan sprzedał wieś Baltazarowi Zaydlicowi i jego żonie Elżbiecie z d. Schlichting, za kwotę 40 tys. złp. W Rogowie rodziły się dzieci Zaydlitzów: Anna Elżbieta (w 1700), Jan Ernest (1709). Po śmierci pierwszej żony dziedzic ożenił się ponownie, z Ewą Dorotą de Luki. Mieli syna Dobrogosta – kolejnego dziedzica Rogowa. Ok. 1738 r. Zaydlitz sprzedał R. Aleksandrowi Luka, kapitanowi królewskiemu, ożenionemu z Konstancją Bronikowską. Swój udział w majątku miał także brat Zygmunt Luka, który w 1557 r. przekazywał spadek swoim synom Bogusławowi, Stefanowi i Karolowi, wówczas jeszcze niepełnoletnim. Sam wyprowadził się z rodzinnego Bylęcina na Śląsk. Oprócz Bylęcina i Rogowa zostawiał też synom swoją posesję na Drzewcach Bojanowskich.
Dnia 31 listopada 1757 r. w Rogowie Krystyna Konstancja z Bronikowskich Luka zaślubiła Jerzego Twardowskiego ze Skrzypny h. Ogończyk, syna Jana i Ludwiki Radlic-Hazy. Tym sposobem Rogowo przeszło w ręce kalwinów Twardowskich. Ich synem był Andrzej (1720-1806), pułkownik wojska koronnego, ożeniony z Petronelą Kąsinowską z Kąsinowa h. Nałęcz, z którą miał siedmioro dzieci: Jana, Karolinę, Piotra, Konstantego, Karola Franciszka, Ksawerego Antoniego i Franciszkę. Petronela zmarła w 1775 r. a dwa lata później Andrzej zaślubił Marcjannę Ludwikę Ostrowską, z którą nie miał potomstwa. Na pocz. XIX w. właścicielem Rogowa został Mateusz Błociszewski h. Ostoja (1766-1849), ożeniony z Jadwigą Parczewską z którą miał syna Łukasza Piotra a następnie z Barbarą Pruską h. Leliwa. Mieli z Barbarą pięcioro dzieci: Stanisława, Prowidencję, Napoleona, Antoniego Adama i Annę. Pruska zmarła w 1809 r. a po kolejnych 4 latach Mateusz ożenił się trzeci raz, z Teklą z Rudnickich Miłkowską - rozwódką, z którą miał córkę Joannę. W 1814 r. we wsi miało miejsce ciekawe wydarzenie: z Poznania do Wrocławia jechał powóz z polską bronią, kierowany przez Wawrzyńca Lewalta Górskiego. Powóz wywrócił się tak nieszczęśliwie, że Górski zginął na miejscu i pochowany został na miejscowym cmentarzu. Ok. 1834 r. dobra po ojcu oficjalnie przejął Stanisław Błociszewski (1804-1888). Był on oficerem pruskiego wojska, jednak po wybuchu powstania listopadowego zdezerterował i przeszedł na stronę polską. Cudem uniknął kary śmierci, później wstąpił do pułku poznańskiego, walczył pod gen. Bukowskim. Za zasługi odznaczony został krzyżem Virtuti Militari. Nie ominęła go kara za dezercję; orzeczone 20 lat więzienia, konfiskatę majątku i utratę szlachectwa zamieniono mu na 16 m-cy pobytu w fortecy głogowskiej. W 1834 r. ożenił się z Józefą Wyganowską, panną z Kawcza. Miał z nią siedmiu synów: Pawła, Włodzimierza, Antoniego, Bronisława, Sylwestra, Antoniego i Stanisława Marię. Józefa zmarła w 1852 r., zaś dwa lata później Stanisław ożenił się z Marią Gostyńską, z którą miał jeszcze dwóch synów: Józefa i Mieczysława. Ok. 1860 r. włascicielem Rogowa był Walenty Kwiatkowski ożeniony z Dorotą Krystyną Astmann. Rogowo było już wówczas „dobrami rycerskiemi”. Kwiatkowscy prawdopodobnie nie mieli potomstwa i w 1885 r. właścicielem wsi był już Albrecht Humboldt. Na R. składała się wieś i dominium o pow. 321 ha, w tym 210 ha ziem uprawnych, 26 ha łąk i 51 ha lasów. We wsi znajdowało się 12 domów i 83 m-ców (katolików), a na terenie domeny 4 domy i 125 m-ców, w tym 10 ewangelików, reszta katolicy. Po Albrechcie odziedziczyła córka Bertha zamężna Magnus, a następnie Paul Wilhelm Magnus (1844-1914) z Berlina, botanik i mykolog (badacz nauki o grzybach). Za „panowania” Magnusów, na pocz. XX w. w Rogowie wzniesiony został obecny pałac. Po wyzwoleniu Polski właściciele opuścili Wielkopolskę zaś dobra przejął skarb państwa. W 1924 r. Rogowo kupił Adam Remigiusz hr. Grocholski z Grabowa h. Syrokompla. Nie ożenił się i nie posiadał potomstwa. Miał jedynie dość liczne rodzeństwo; braci Zygmunta i Stefana oraz siostry: Izę, Jadwigę i Zofię. W okresie międzywojennym na Rogowo składała się wieś oraz majątek z 306 ha, należący do Grocholskich. Właściciele posiadali także mleczarnię, młyn elektryczny i hodowlę ryb. W 1926 r. wieś liczyła 240 m-ców. Na 306-hektarowe dobra składało się 222,18 ha ziem uprawnych, 35,45 ha łąk i pastwisk, 40 ha lasów, 3,15 ha nieużytków i 5,1 ha wód. Czysty dochód gruntowy podawany jako podstawa do wyliczenia podatku wynosił 1540 talarów. Hrabia Grocholski w 1940 r. został zamordowany w Katyniu, następnie pochowany w Bykowni. Po 2. wojnie światowej dobra zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego. Na terenie byłego folwarku utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne, zlikwidowane ustawowo w latach 90. XX w. W pierwszych latach po wojnie w pałacu mieścił się dom dziecka, a w 1949 r. utworzono tu dom pomocy społecznej, który istnieje do dzisiaj.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Internetowe kroniki wsi: http://www.rogowo.powiatgostyn.pl/Dawno,_dawno_temu...,1426.html
Mapster:
6799 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
4268_Pempowo_1940.jpg
Geoportal.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Pałac wzniesiony na planie wydłużonego prostokąta, w dłuższej osi N-S, piętrowy, nakryty dachem dwuspadowym z licznymi wystawkami i lukarnami. W 14-osiowej fasadzie akcentem dominującym jest taras a nad nim szeroki balkon wsparty na dwóch trójbocznych alkierzach. Alkierze te przechodzą ku górze w dwa nieznaczne ryzality, zwieńczone trójkątnymi frontonami. W elewacji ogrodowej znajduje się szeroki taras / podjazd na który prowadzi wyjście osłonięte trójkątnym daszkiem wspartym na czterech kolumnach. W elewacjach szczytowych znajdują się: parterowa przybudówka, a z drugiej strony pałacu oszklona, półokrągła weranda dźwigająca balkon, ujeta wąskimi parterowymi przybudówkami nakrytymi trójkątnymi daszkami.

Park

Park z 2. poł. XIX w. o pow. 2,9933 ha, położony w całości na dz. ewid. nr ...109 (Geoportal, 8.02.2018 r.). Park zachowany jest w swoich dawnych granicach.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011