Dalabuszki

Stan obecny

Własność J.S.T. albo prywatna. Dwór zaniedbany.

Historia

Dwór z 2. poł. XIX w.
Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1386 r. Jej nazwa występuje pod postaciami: Daleburski oraz Dałabuski (1580). W 2. poł. XV w. właściciele zaczęli nazywać się Dalabuskimi. W 1495 r. Piotr Dalabuski zapisywał na poł. wsi 100 grzywien posagu i t. wiana żonie Esterze. W 1512 r. zamienił D. z Piotrem Błożejewskim za Chojno w pow. kościańskim. Tenże Piotr najpierw ożeniony był z Katarzyną Miaskowską h. Bończa, która miała oprawę na połowie Błożejewa i poł. Dalabuszek. Po jej śmierci tę oprawę zdjęto, zaś Piotr zapisywał 100 złp. posagu i t. wiana kolejnej małżonce – Dorocie Czackiej, córce Wincentego. Kolejnym właścicielem D. był Jan, a nastepnie jego syn, Stanisław Błożejewski. Na przełomie XVI i XVII w. właścicielem został na skutek ożenku z Urszulą Błożejewską – Marcin Golski, syn Marcina. Po śmierci Błożejewskiej Golski ożenił się ponownie, z Katarzyną Pruszak-Bieniewską. Katarzyna miała od męża oprawę, którą po jego śmierci ok. 1612 r. scedowała synowi – Łukaszowi Golskiemu. W poł. XVII w. kolejnym właścicielem został Jakub Golski, syn Macieja, który ożenił się z Zofią Bogucką h. Oksza. Później na skutek nieznanych nam transakcji wieś przeszła w ręce Jana Krzyżanowskiego, który w 1666 r. zobowiązał się sprzedać dobra synom: Mikołajowi i Władysławowi. Dziedzicem ostatecznie został Władysław, który w 1671 r. zapisywał przyszłej żonie Jadwidze Kościelskiej (wdowie po Kotlińskim) 4300 florenów posagu i t. wiana. Mieli oni córkę Katarzynę, która w 1689 r. sprzedała wieś stryjowi - Mikołajowi Krzyżanowskiemu. Zaledwie 2 lata później ten sprzedał D. Filipowi Jakubowi Grodzieckiemu, synowi Stanisława, za kwotę 25 tys. złp. Jakub zmarł przed 1699 r. a dobra odziedziczyła jego siostra Ludwika Grodziecka, która sprzedała wieś wdowie - Barbarze Krzyżanowskiej. Na pocz. XVIII w. dziedzicem D. poprzez małżeństwo z zacną wdową został Wojciech z Chomęcic Dzierżykraj Morawski, syn Stanisława. W 1738 r. sprzedał on Dalabuszki Antoniemu Bartoszewskiemu h. Gozdawa, za kwotę 48,1 tys. złp. Tenże Bartoszewski ożenił się z Teresą Twardowską, z którą miał dzieci: Józefa, Izydora, Weronikę, Nepomucenę i Zofię. W poł. XVIII w. dziedzicem spośród tychże został Józef Bartoszewski, a później jego młodszy brat Izydor. W 1760 r. sprzedał on D. Mateuszowi Molskiemu, skarbnikowi smoleńskiemu, za kwotę 53,5 tys. złp. Ten ożenił się z Nepomuceną Bartoszewską, a następnie z wdową po Józefie Anerszbergu – Barbarą Poradowską 1-o v. Zbyszewską. Zapewne to oni wybudowali pierwotny dwór w D., na którym w 1764 r. urodziła się córka Hiacynta, a w 1765 r. syn Pafnucy Anzelm Wojciech. Dziedzic zmarł 21 kwietnia 1767 r. i pochowany został u reformatów w Osiecznej. Z pierwszego małżeństwa miał trzech synów: Jana, Marcina i Ksawerego, którzy po 1771 r. byli oficjalnymi dziedzicami D. W 1772 r. zawarty został pierwszy kontrakt sprzedaży wsi, Ksawerego Molskiego z Józefem Domiechowskim h. Prawdzic. Swoją 1/3 majątku sprzedał on za 21 tys. złp. Później to samo zrobili pozostali bracia dzięki czemu w 1795 r. Domiechowski stał się właścicielem całej wsi. Ożenił się on z Marianną Umińską h. Cholewa, z którą miał m.in. syna Franciszka (1760-1831). Ten 3 lutego 1806 r. zaślubił w Kunowie 24-letnią Teklę Hincza-Rogowską. Świadkami przy ślubie byli bracia panny młodej: Piotr i Tomasz Rogowscy. Franciszek i Tekla mieli córkę Helenę Teofilę zamężną za Mateusza Moszczeńskiego. Naturalnie Moszczeński otrzymał dobra w wianie, zaś 27 maja 1831 r. w D. urodził się syn jego i Heleny – Jan Franciszek Aleksander. W tym samym roku zmarł 70-letni dziedzic Franciszek i pochowany został w Poznaniu na ul. Garbary. W tym okresie posesorami byli Wilkońscy, a następnie Jan Jaraczewski ożeniony z Antoniną Bukowską. Moszczeńscy mieli łącznie sześcioro dzieci. Oprócz Jana byli to: Emilia, Franciszek, Teodora, Aleksander i Antoni. W kolejnych latach, w nieznany nam sposób majątek przejęła rodzina Koszutskich h. Leszczyc. Ignacy Koszutski ożeniony był z Elżbietą Kornelią Laurą von Schildbach, z którą miał sześcioro dzieci w tym córkę Mariannę. Ta w 1845 r. wyszła za Kazimierza hr. Sokolnickiego z Jarogniewic h. Nowina (1822-1850) – dziedzica Małgowa. Po śmierci młodego dziedzica D. zostały sprzedane w ręce niemieckie. Obecny dwór wzniesiony został w 2. poł. XIX w. dla Hermanna Scholtza. W tamtym czasie Dalabuszki dzieliły się na Nowe, czyli wieś oraz Stare, czyli dominium. Leżały w ówczesnym powiecie kościańskim. W 1885 r. we wsi znajdowało się 10 domów z 82 m-cami wyznania katolickiego, zaś na terenie domeny 8 domów z 90 m-cami, w tym 30 ewangelików. Dominium posiadało 1149 mórg powierzchni. Na polach majątku znaleziono cmentarzysko z urnami i dwa kamienne młotki, które trafiły do muzeum Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Poznaniu. Po Hermannie dobra odziedziczył Erwin Scholtz, pod którego zarządem dobra w 1926 r. liczyły 293,15 ha, w tym 244 ha ziemi uprawnej, 12,9 ha łąk, 20 ha lasu i 10,87 ha nieużytków. Czysty dochód gruntowy wykazywany do podatku wynosił 1024 talary. Wieś D. Stare w 1930 r. liczyła 133 m-ców. Należała do Scholtzów aż do pocz. 1945 r. a w okresie 2. wojny światowej nosiła nazwę Scholtzhöhe. Po wojnie dobra zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego. Na terenie byłego folwarku utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne, zlikwidowane ustawowo na pocz. lat 90. XX w.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Mapster:
6711 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4068_Dolzig_1911.jpg;
6709 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4067_Lubin_1940.jpg
Geoportal.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór wzniesiony na planie prostokąta, w dłuższej osi N/NW-S/SE, fasadą zwrócony na W/SW. Budynek parterowy z murowanymi gankami i przybudówką. Nakryty dachem dwuspadowym z trójkątnymi wystawkami w obu dłuższych elewacjach.

Park

Park z XIX w. o pow. ok. 1,5 ha. Starodrzew w większości wykarczowany. Pozostałości parku zachowane są w dawnych granicach, ze stawem pośrodku i w płd. części. Wraz z podwórzem gospodarczym park stanowi niewielki fragment dużej działki rolnej nr ...83/5 o pow. 59,5937 ha. (Geoportal, 2.01.2018 r.) W kierunku płd. od parku prowadziła droga do wczesnośredniowiecznego grodziska.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011