Skatalogowanych zabytków: 11364
Zarejestruj się

Użytkownicy współtworzący opis i dane obiektu

Marek KujawaJacek Koszalik

Jeżewo

Jezewo

Województwo:wielkopolskie
Powiat:gostyński
Gmina:Borek Wlkp.
Rodzaj obiektu:Dwór

Rejestr zabytków

Zespół:dworski, 2 poł. XIX w., nr rej.: 1496/A z 22.06.1994

Stan obecny

Własność J.S.T albo A.N.R.

Historia

Dwór z 2. poł. XIX w.
Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1422 r., kiedy to wybudowano tu kościół p. w. Wszystkich Świętych. Kolejną zapiskę znajdujemy w 1445 r., kiedy to dziedzice w Czaczu: ksiądz Jan - kanonik poznański, Mikołaj i Piotr zapisywali 6 grzywien czynszu rocznie z Wycisłowa i Jeżewa, księdzu Wojciechowi z Szamotuł - altaryście w katedrze poznańskiej. W poł. XV w. wieś była podzielona na wiele drobnych części, należących m.in. do Kołaczkowskich, Czackich i Brześnickich. Pod koniec XV w. znany był Wincenty Czacki, który kupił za 100 złp. część wsi Brześnica z brzegiem na rzece Obrze, należącym do Wycisłowa. Jeszcze pod koniec XV w., ów Czacki kupił młyn na Obrze od Zaleskiego z Brześnicy. W 1496 r. Wincenty Czacki zapisywał 200 grzywien posagu i t. wiana żonie, Apolonii Bieczyńskiej. W 1513 r. dał tejże Apolonii „z miłosci małżeńskiej” w dożywocie ów młyn oraz łąkę w Jeżewie zwaną „Gylecz”. Jeszcze w 1514 r. był on wzmianowany jako dziedzic, zaś już od 1518 r. obok Czackich w zapiskach znajdujemy Macieja Jeżewskiego. Synem Wincentego był Jan Czacki, który w 1519 r. zapisywał na swoich dobrach 100 grzywien posagu i t. wiana żonie Katarzynie Dokowskiej. Z kolei w 1539 r. Wojciech Jeżewski zapisywał na J. i Wycisłowie 340 grzywien posagu i t. wiana żonie Anie Jaraczewskiej. Wspomniany Jan Czacki z czasem również zaczął nazywać się Jeżewskim. Ok. 1544 r. sprzedał on swoje części Jeżewa i Wycisłowa Wojciechowi Rydzyńskiemu. W tym czasie druga połowa wsi należała do braci Jeżewskich: Andrzeja i Adama, ożenionego z Zofią Osiecką. Kolejnym Jeżewskim na Jeżewie był Wojciech, a następnie jego syn Stanisław, ożeniony z Katarzyną Miaskowską h. Bończa. Ostatnim znanym nam Jeżewskim był Łukasz, który pod koniec XVI w. sprzedał części Jeżewa Mikołajowi Rozdrażewskiemu z Nowegomiasta. Druga część wsi należała do Rydzyńskich piszących się z Werbna, a pieczętujących herbem Wierzbna. W 1628 r. kwitowali się wzajemnie Andrzej Rydzyński i Małgorzata, wdowa po Rozdrażewskim. Wieś odziedziczył syn Mikołaja – Łukasz Rozdrażewski, który sprzedał ją Andrzejowi Rydzyńskiemu. Po Andrzeju w latach 40. XVII w. Jeżewo odziedziczył Władysław Rydzyński. Miał on syna Jana, ożenionego z Barbarą Brudzewską której ten zapisywał w 1668 r. 5500 florenów posagu i tyleż wiana. Przez kolejne lata przez wieś przewinęli się Grodzieccy, Hieronim Bronikowski i Brudzewscy, by w 1730 r. powróciła ona w ręce Jana Rydzyńskiego. Hrabiowie Rydzyńscy byli właścicielami Jeżewa prawie do końca XVIII w. W poł. tegoż stulecia dziedzicem był Jan Rydzyński (1680-1742), ożeniony z Eleonorą Bnińską, który wystawił we wsi nową świątynię. Po nim dobra odziedziczył syn, Wojciech Rydzyński (1705-1770) - stolnik poznański, ożeniony z Marianną Teresą Rogalińską h. Łodzia. Dziedziczka zmarła w wieku 79 lat, 3. kwietnia 1796 r. Pochowana została u reformatów w Górce. Wojciech i Marianna Rydzyńscy mieli córkę Teresę i syna Franciszka, ożenionego z Józefatą Kwilecką h. Śreniawa (Byliny). Z kolei Franciszek i Józefata mieli dwie córki: Mariannę i Barbarę. Dobra odziedziczyła Marianna, która wyszła za Franciszka Koszutskiego h. Leszczyc, dzięki czemu ten otrzymał Jeżewo w wianie. Ciż mieli jedynego syna Albertyna. W 1812 r. zmarł stary dziedzic Franciszek Rydzyński. W 1815 r. zmarł 2-letni synek Barbary R. zamęznej za Antoniego Hendella i na tej informacji zapiski o Rydzyńskich w Jeżewie się urywają. Nie wiemy, czy kolejnym właścicielem wsi był Jan Pruski, właściciel Pudliszek, o którym mówi kilka kolejnych zapisek z akt grodzkich i ziemskich. Wprawdzie w okolicach Pudliszek nie ma innego Jeżewa, jednak nie jesteśmy w 100% pewni tej informacji. Po Pruskim miałby odziedziczyć Jeżewo hrabia Józef Łubieński (1797-1885), ożeniony z Józefą Pruską. Był on spokrewniony z kolejnymi właścicielami Raczyńskimi przez Potockich, z których Irena (szwagierka Józefa) była kuzynką Rogera hrabiego Raczyńskiego – ojca Edwarda Aleksandra (1847-1926) – kolejnego właściciela Jeżewa. Ten ożeniony był z Marią Beatrycze Korwin-Krasińską h. Ślepowron (Korwin). Maria zmarła w 1884 r., w 1878 r. urodziwszy syna Karola Rogera Zygmunta. Dwa lata później hrabia ożenił się ponownie, z Różą Potocką z Podhajec h. Pilawa. Miał z nią jeszcze dwóch synów: Rogera Adama Antoniego (1889-1945) i Edwarda Bernarda (1879-1986). Za czasów Edwarda Aleksandra Raczyńskiego unowocześniono majątek w Jeżewie; wybudowane też zostały wodociągi oraz cegielnia, gorzelnia, browar i budynek nowego dworu. W otoczeniu dworu założony został park krajobrazowy. Jeżewo otrzymało też zaszczytne miano „dóbr rycerskich”. Pomimo tego już w 1873 r. sąd w Śremie wystawił dobra na tzw. sprzedaż konieczną. Liczyły one wówczas (wraz z przyległościami) ponad 2955 ha.
W 1885 r. Na Jeżewo składała się wieś będąca siedzibą gminy oraz dominium o pow. 7857 mórg. Było tu łącznie 31 domów i 506 m-ców, wszyscy wyznania katolickiego. W skład domeny wchodziły ponadto folwarki: Frasunek, Werbno oraz leśnictwo Wroniny. Niestety nie wiemy, na skutek jakich transakcji Raczyńscy odzyskali Jeżewo, być może do licytacji nie doszło, a może po prostu odkupili dobra od kolejnych właścicieli (?). W 1926 r. Jeżewo wraz z folwarkami Frasunek, Liż i Wroniny liczyło 1730,85 ha, na co składało się 1219,32 ha ziem uprawnych, 185,47 ha łąk i pastwisk, 298,96 ha lasów, 24,78 ha nieużytków i 2,32 ha wód. W skład całej majętności wchodziły ponadto dobra Jawory z 225 ha, które dzierżawiła od Raczyńskiego doktorowa Maria Langnerowa. Majątek specjalizował się w hodowli konia polskiego szlachetnej półkrwi oraz reprodukcji nasion zbóż, rzepaku, lnu, ziemniaków i nasion buraków cukrowych. Ostatnim właścicielem dóbr, aż do wybuchu wojny, był Edward Bernard Raczyński. Po raz pierwszy ożenił się on w Londynie, w 1925 r., z Joyous Markham, która zmarła zaledwie 6 lat później. W 1932 r. zaślubił Cecylię Marię Jaroszyńską h. własnego, z którą miał trzy córki: Wandę, Viridiannę i Katarzynę Klementynę Antoninę.
W 1930 r. Jeżewo stanowiło obszar dworski w pow. gostyńskim i liczyło 381 m-ców. Dobra miały wówczas 1955 ha obszaru. W okresie 1939-45 wieś nosiła nazwę Nordeck. Po 2. wojnie światowej dobra Raczyńskich zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego. Nie powrócili oni do Polski; żona Edwarda - Cecylia - zmarła w 1962 r. W 1979 r. Raczyński został polskim prezydentem na uchodźctwie, którą to funkcję pełnił do 1986 roku. W 1991 r. ożenił się trzeci raz, z Anielą Marią Lilpop (1910-1998). Zmarł 30 lipca 1993 r. w Londynie. W okresie powojennym w Jeżewie utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne, specjalizujące się m.in. w hodowli trzody chlewnej. Gospodarstwo zostało znacznie powiększone w kier. zachodnim, gdzie wzniesiono kilkanaście nowych zabudowań gospodarczych. Na pocz. lat 90. XX w. PGR został ustawowo zlikwidowany, a jego miejsce zajęły współczesne spółki (zakłady) rolne.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Program Ochrony Środowiska dla Gminy Borek Wlkp.;
Mapster:
6714 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4069_Borek_1911.jpg;
6715 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4069_Borek_1940.jpg
Geoportal.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór wzniesiony na planie prostokąta, w dłuższej osi NW – SE, fasadą skierowany na NE. Piętrowy, nakryty dachem dwuspadowym, z niewielkimi przybudówkami po bokach. Na osi znajduje się okrągły podjazd.

Park

Park z 2. poł. XIX w. Do wybuchu 2. wojny światowej park liczył 4,6 ha. Później jego granice uległy przesunięciu i obecnie ma on ok. 2,97 ha (Geoportal, 18.01.2018 r.).

Inne

Kościół drewn., o konstrukcji ryglowej, 1740 r., parafia p.w. Wszystkich Świętych.
Dzwonnica drewn., 1832 r.
Plebania, 1818-25

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011

Komentarze

Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.

Ten obiekt nie został jeszcze skomentowany.