Żółcz

Stan obecny

Własność J.S.T. albo A.N.R.

Historia

Dwór z k. XIX w.
Pierwszą wzmiankę o wsi znajdujemy w 1423 r. gdy jej właścicielem był Jarosław i n.n. Katarzyna. Mniej więcej w 2. poł. XV w. mieszkańcy tej wsi zaczęli posługiwać się nazwiskiem Zoleczkich (w zapiskach: Zoleczskich, Zoleckich, itd...). Później nazwisko to ewoluowało do postaci Żołeczki, Żołeczski i ostatecznie Żołecki. Nazwa wsi do końca XVII w. w zapiskach wystepowała głównie w postaci Zolcz. Żółcz pojawia się po raz pierwszy ok. 1650 r. W XVI w. wieś dzieliła się na dwie części: Żółcz Wielki (albo też Stary) i Mały. W tym pierwszym po pół łanu mieli: Wawrzyniec Żołecki zwany "Drigant" oraz Jan Żołecki oraz Wojciech i Maciej Przyborowscy. Trzy czwarte łanu posiadała Elżbieta Grzybowska, zaś łan, dwóch zagrodników i rzemieślnika posiadał Kasper Kowalski. W Żołczu Małym pół łanu mieli Tomasz i Jan Poklękowscy, po jednym łanie: Tomasz Skorbaszewski, Marcin Judzki i Anna Smiszewska oraz Mikołaj Żołecki. Jak łatwo policzyć, wieś dzieliła się na jakieś 6-7 działów. Wymienianie wszystkich ich właścicieli pojawiających się w zapiskach nie ma najmniejszego sensu. Z reguły była to drobna okoliczna szlachta, zaś ze znaczniejszych rodów w okresie do pocz. XVIII w. pojawili się tu Gurowscy (1642), Węgrzynowscy (1690), i Andrzej Tomicki (1701). Ok. 1730 r. dziedzicami części wsi byli synowie Chryzostoma Grzybowskiego i Teresy Prądzyńskiej h. Grzymała: Stanisław, Domicjan i Wojciech Mścisław. Inna część w 1743 r. należała do Piotra Sulińskiego ożenionego z Anną Tyminiecką, a jeszcze inne do Pawła Boińskiego i Cielmowskich. W 1775 r. w zapiskach pojawiają się nazwy własne niektórych części wsi: "Chrzanowszczyzna" po Pawle Chrzanowskim którą nabyli Mysłowieccy, następnie Maciej Miklaszewski; "Czapliczyzna" Józefa Bąkowskiego, następnie Józefa Widlickiego, nastepnie Wiktorii Wysockiej i "Grzybowszczyzna" Grzybowskich. W 1793 r. współdziedzicami wsi byli: Michał Trąmpczyński, Józef Lipski i Piotr Glaubicz Rokossowski. Po III rozbiorze Polski Prusacy prawdopodobnie scalili dobra i przez dłuższy okres znajdowały się one w rękach niemieckich. Dzierżawcami czy też posesorami byli pojawiający się w zapiskach Polacy: Gądeccy (1. poł. XIX w.) oraz Cywińscy (do ok. 1865 r.). Ci po ustąpieniu z dzierżawy zamieszkali w domu kupionym w Gnieźnie. Ich córką była ostatnia siostra zakonu franciszkanów w Gnieźnie - Franciszka Tekla Cywińska. W 1885 r. Żółcz stanowił wieś dworską w pow. witkowskim o pow. 396 ha. Było tu 5 dymów ze 112 m-cami. Za wsią znajdowały się olędry z 80 ha, 8 dymami i 42 m-cami, w tym 39 katolików. Pod koniec XIX w. rządcą majątku był Józef Zakrzewicz. Zapewne na przeł. XIX i XX w. we wsi wybudowano dwór, a folwark stał się własnością Skórzewskich. W 1926 r. Żółcz wchodził w skład dóbr Czerniejewo, liczył 388 ha, a jego dzierżawcą był Ignacy Cichocki. Czysty dochód gruntowy wynosił 1464 talary. Na ogólny areał składało się 376 ha ziem uprawnych, 8 ha łąk i pastwisk, 3 ha nieużytków i 1 ha wody. Właścicielem ordynacji Czerniejewo był Zygmunt Skórzewski, syn Witolda i Marii ks. Radziwiłł. Po 2. wojnie światowej dobra zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego. Na terenie dawnego folwarku utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne, zlikwidowane ustawowo po przemianach 1989/90.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Geoportal
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór wzniesiony na planie prostokąta, w dłuższej osi zbliżonej do N-S, fasadą zwrócony na zachód. Budynek parterowy, nakryty dachem dwuspadowym z użytkowym poddaszem. W fasadzie centralnie umieszczony okazały czterokolumnowy portyk w wielkim porządku, dźwigający belkowanie i trójkątny fronton z oculusem. W portyku na wysokości piętra umieszczono balkon. Wejście poprzedzone szerokimi schodami.

Park

Park z k. XIX w. o pow. ok. 1,7 ha. Niegdyś znacznie większy. Park wraz z dworem i zabudowaniami gospodarczymi zajmuje część dz. ewid. nr ...17/3 o pow. 5,7866 ha (Geoportal, 31.07.2017 r.).

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011