Przysieka

Stan obecny

Własność J.S.T. Mieszkania, Przysieka nr 19.
Stan pałacu - dobry.

Historia

Pałac z 2. poł. XVIII / pocz. XX w.
Przysieka to stara wieś, którą książę wielkopolski Przemysław I nadał w 1243 r. szpitalowi gnieźnieńskiemu, oddanemu później bożogrobcom z Miechowa. W 1272 r. z Przysieki pisał się komes Lupus, a w 1381 r. niejaki Michał. W 1532 r. wieś składała się z łanów dziedzicznych i kmiecych. Dziedzice płacili dziesięcinę kościołowi parafialnemu, zaś kmiecie od łanu dawali po 2 korce pszenicy i tyleż owsa. Dość późno, bo dopiero w poł. XVI w. w zapiskach o wsi pojawili się Przesieccy (Przysieccy). Pieczętowali się oni herbem Nowina. Przysieckim nazwał się Jan, syn Mikołaja Rogalińskiego, który dobra odziedziczone po rodzicach sprzedał w 1540 r. rodzonemu bratu Wojciechowi. Ostatnim z Przysieckich na Przysiece był w poł. XVII w. Wacław, syn Sebastiana. Ok. 1615 r. do grona współdziedziców wsi dołączył Piotr Mierzwiński, który w 1617 r. sprzedał swe dobra Aleksandrowi Popowskiemu. Ten miał syna Pawła, ożenionego z Zofią Pigłowską. Niebawem Paweł umarł, zaś Zofia wyszła ponownie za mąż, za Stanisława Karsznickiego. W 1660 r. Karszniccy wydzierżawiali wieś Annie Wiśniewskiej, a następnie Mikołajowi Gronowskiemu. Ok. 1674 r. albo wcześniej, zapewne dla Karsznickich wybudowano we wsi pierwszy dwór. Później właścicielem był Wojciech Paruszewski h. Rogala, a w 1698 r. wieś nabył od niego Maciej Gozimirski, syn Aleksandra ożenionego z n.n. Teresą. Maciej ożenił się z Katarzyną Mieszkowską h. Bończa, z którą miał synów: Antoniego i Wojciecha. Oczywiście w opisie staramy się oddzielić informacje dotyczące innej Przysieki - leżącej k. Czekanowa i Wągrowca. W 1734 r. dziedzicem wsi był już Wojciech Gozimirski, ożeniony z Joanną Chwałkowską. Dnia 3 maja 1734 r. urodził im się syn Maciej, a rok później syn Wincenty Władysław. W 1738 r. dziedzicem wsi był Jan Gliński, a ok. 1747 r. Antoni Młodzianowski, który ożenił się z Krystyną z Glińskich. W Przysiece rodziły się ich dzieci: Anna Magdalena (1747), Jan Piotr (1748), Józef Szymon (1749), Władysław Jakub (1751), Rozalia Józefina (1754) oraz Franciszka Katarzyna (1755). Dwie ostatnie córki Młodzianowskich urodziły się już po sprzedaży wsi, w ręce Filipa Choińskiego. Młodzianowscy po tej sprzedaży wzięli swe dawne dobra w posesję. Kolejnym dziedzicem Przysieki został Stanisław Miniszewski, który w 1774 r. sprzedał dobra Aleksandrowi Przyłuskiemu, synowi Jakuba za kwotę 55 tys. złp. Ten przekazał wieś swemu synowi Leonowi, do czego zobowiązał się w 1770 r. Być może to dla Przyłuskich wzniesiony został w tym okresie (3. ćw. XVIII w.) obecny dwór? W 1786 r. Przyłuski był już chorążym kawalerii narodowej. W tymże roku sprzedał Przysiekę dziedzicowi Mieleszyna, Janowi Kalksteynowi h. Kos (1750-1814), synowi Macieja i Rozalii z Kołakiewiczów, pisarzowi grodzkiemu konińskiemu. Jan ożeniony był z Marianną Bromirską, z którą miał syna Ferdynanda Wincentego (1794-1866), oficera powstania listopadowego, ożenionego z Pauliną Radzimińską h. Lubicz. Ci mieli dwoje dzieci: Ignacego (1860-1899) i Izabelę (1856-1931). W 1861 r. Ferdynand W. Kalkstein sprzedał Przyłękę Theodorowi Dionysiusowi. W 1885 r. wieś stanowiła domenę, a wraz z Kobylicą (Ludwigsau) okręg dominialny o pow. 757,76 ha, w tym 519,86 ha ziemi uprawnej, 63,15 ha łąk, 40,6 ha pastwisk, 107,69 ha lasów i 25,46 ha nieużytków. Czysty dochód gruntowy wynosił 4986 marek. Folwark specjalizował się w hodowli i tuczu bydła. Folwark Kobylica posiadał 8 domów z 97 m-cami, a cały okręg 12 domów i 207 m-ców, w tym 178 katolików i 29 ewangelików. W dniu 21 sierpnia 1868 r. w Przyłęce urodził się Ludwig "Louis" Dionysius (zm. 9 lutego 1922 r.). Studiował on prawo na Uniwersytecie w Bonn, w 1888 r. został członkiem "Korpusu Saksonii" w Bonn. W 1903 r. Ludwig prawdopodobnie przebudował pałac w Przysiece, nadając mu obecny kształt. W 1904 r. został mianowany do Rady Okręgowej w Gnieźnie. Był też członkiem Pruskiej Izby Reprezentantów oraz Pomorskiej Rady Prowincjonalnej. W latach 1908-1913 zasiadał w okręgu wyborczym Bromberg 4 (Gniezno, Witkowo). Gdy w 1919 r. na mocy Traktatu Wersalskiego Gniezno zostało oddane Polsce, Dionysius wycofał się z polityki i osiadł w swoim majątku w Przysiece. W 1926 r. majątek będący własnością spadkobierców Ludwiga Dionysiusa, wraz z folwarkiem Kobylica liczył 610,5 ha, na co składało się 540,5 ha ziem uprawnych, 45 ha łąk i pastwisk oraz 25 ha nieużytków. Dzierżawcą dóbr był Edward Wendorff z Mielna. Czysty dochód gruntowy podawany jako podstawa do wyliczenia podatku wynosił 1449 talarów. W 1930 r. wieś liczyła 248 m-ców. We wsi znajdował się oddział Towarzystwa Akcyjnego, Fabryki Wyrobów Ceramicznych w Poznaniu oraz spółdzielnia budowlana "Spółdzielnia Sp. z o.o.". Po 2. wojnie światowej dobra zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego. Na terenie dawnego folwarku utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne, zlikwidowane ustawowo na pocz. lat 90. XX w. Folwark przejęła AWRSP, zaś pałac został przeznaczony na mieszkania komunalne.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Bernhard Mann: Biographisches Handbuch für das Preußische Abgeordnetenhaus 1867-1918;
Landkreis Gnesen: http://www.territorial.de/wart/gnesen/landkrs.htm;
Portal "turystykalokalna.pl", Karol Soberski "Jakie zagadki skrywają dwory w gminie Mieleszyn?";
Portal Onet Wiadomości, artykuł Tadeusza Krackiego "Czym jest, a czym nie jest wolnomularstwo";
Mapster:
5513 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/,
plik mapy: 3371_Modlin_1911.jpg
Geoportal.
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Pałac wzniesiony na planie litery "L", w dłuższej osi (korpus) zorientowany N-S, fasadą skierowany na wschód. Główna (starsza) bryła jest piętrowa, nakryta czterospadowym mansardowym dachem, mieszczącym użytkowe poddasze. W płd. części, do korpusu dobudowane poprzecznie w kierunku wschodnim nowsze skrzydło (z przełomu XIX i XX w.), piętrowe lecz nieco niższe od korpusu, nakryte dwuspadowym dachem. Na połączeniu tego skrzydła z głównym korpusem znajduje się 4-kondygnacyjna wieża, nakryta dachem analogicznym jak na reszcie budynku. Pośrodku elewacji ogrodowej znajduje się wejście poprzedzone półokrągłą werandą, nad którą wznosi się pięterko i wyżej, falista wystawka dachowa.
W górnej części wieży zachowało się pomieszczenie z kolorowymi autografami i datami na ścianach, do którego wchodziło się przez szafę i opisywane jest jako rzekoma siedziba loży masońskiej. Dla pełnego i rzetelnego opisu pałacu musimy ustosunkować się do tej informacji. Otóż obrzędy masońskie wymagały sprzętu: ław do siedzenia dla braci, stołu dla mistrza katedry, szaf i skrzyń ze strojami i przedmiotami kultu, że nie wspomnimy o organach towarzyszących pieśniom, bibliotece..., itp, itd. We wspomnianym pomieszczeniu wieży, o wymiarach ok. 4 x 4 m, na takie wyposażenie absolutnie nie ma miejsca. Poza tym braci obowiązywała zasada zachowania skromności i nie posługiwania się "na zewnątrz" nazwiskiem, lecz pseudonimem, imieniem zakonnym. Wśród masonerii ostentacja i afiszowanie się były bardzo niemile widziane. Natomiast wśród napisów na ścianach pomieszczenia w Przysiece widzimy m.in. nazwiska młodych (synów Ludwika bądź Jürgena): Johanna, Herberta i Fritza Wendorffów, a także licznych panien, w tym Margarette i Lilly Schoppen. To także dyskredytuje wersję o "masonach", którzy co do zasady nie przyjmowali w swe szeregi kobiet (współcześnie wolnomularstwo kobiet istnieje - przyp.). W Przysiece mamy piękny przykład "tablicy pamiątkowej", czy też "księgi gości", tyle tylko że w wersji młodzieżowej, podobnie jak ryty na drzewach czy skałach we współczesnych miejscach popularnych turystycznie. Opis "loży masońskiej" w Przysiece zakończymy cytatem z owych ściennych napisów: "Zrób to dla mnie. W powadze i żartach szukaj wyższych regionów" (napis oryg.: "Macht es mir nach. In Ernst und Scherz sucht höhere Regionen").

Park

Park krajobrazowy z 2. poł. XIX w o pow. 1,679 ha, zachowany w granicach z przełomu XIX i XX w. Niegdyś w kierunku południowym rozciągał się 2-hektarowy sad, który w okresie powojennym został wykarczowany. W parku na uwagę zasługują liczne okazy pomnikowe oraz aleja kasztanowców. Park wraz z dworem i podwórzem gospodarczym stanowi fragment dużej dz. rolnej nr ...98/12 o pow. 15,2926 ha (Geoportal, 10.09.2017 r.).

Inne

Oficyna
Tablica informacyjna "Szlaku Pałaców i Dworów Powiatu Gnieźnieńskiego".

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011