Skatalogowanych zabytków: 11364
Zarejestruj się

Nietuszkowo

Nikolskowo

Województwo:wielkopolskie
Powiat:chodzieski
Gmina:Chodzież
Rodzaj obiektu:Pałac

Rejestr zabytków

Zespół:pałacowy z 2 poł. XIX w.
Obiekt:pałac, nr rej.: A-781 z 10.09.1996
Park:nr rej.: KS-2I-2a/22/48 z 12.10.1948 (brak decyzji w KOBiDZ)

Stan obecny

Własność prywatna.

Historia

Pałac z 2. poł. XIX w.
Najdawniejsze wzmianki pisane mówią o wsi Nietaszkowo i pochodzą z pocz. XVI w. W zapiskach nazwa ta występuje także jako Nietąszkowo. Pierwsi właściciele przyjęli nazwisko pochodzące od nazwy wsi. W 1510 r. Andrzej Nietaszkowski zapisywał 100 grzywien posagu i t. wiana żonie Dorocie, córce Wojciecha Jabłonowskiego. Mieli oni synów: Macieja, Jakuba i Wojciecha, którzy w 1542 r. dokonywali działów braterskich. W skład ich dóbr wchodziły też: Milcz, Kamionka i Olesnicza (Oleśnica) w pow. kcyńskim. Maciej N. w 1565 r. zapisywał na swoich częściach oraz połowie młyna wodnego w Milczu 300 złp. posagu i tyleż wiana żonie Annie Tłukomskiej. W 1579 r. powtórzył tę operację, tym razem dając Annie kolejne 700 złp. Jeszcze w tym samym roku sprzedał swe części dziedziczne Kasprowi Potulickiemu h. Grzymała, wojewodzicowi brzeskiemu. Nietaszkowscy siedzieli tu jeszcze do pocz. XVII w., a w 1620 r. jako dziedzic N. wymieniony jest już Piotr Chrząstowski. W tym samym czasie dziedzicem Milcza był Jan Potulicki. Po Piotrze odziedziczył Marcin Chrząstowski, a w latach 1645-48 właścicielami wsi zostali synowie Jana Potulickiego: Piotr i Jan. W 1648 r. Piotr sprzedał klucz chodzieski łącznie z Nietaszkowem swoim siostrom: Cecylii Elżbiecie Leszczyńskiej i Konstancji Urszuli Grudzińskiej, za kwotę 400 tys. złp. Kolejnym właścicielem N. był syn Konstancji - Zygmunt Grudziński, starosta bolemowski, ożeniony z Teresą z Werbna Rydzyńską. Mieli oni syna Karola, który w 1728 r. sprzedał miasto Chodzież i wsie: Strzelce, Dziembowo, Morzewo, Radkowo, Nietaszkowo i części w Byszkach oraz dobra: Dziembowo, Morzewo, Rzadkowo i części w Byszkach, Mikołajowi Korybutowi Ks. ze Zbaraża Woronieckiemu chorążemu wołyńskiemu, staroście średzkiemu, pułkownikowi w Koronie. Wg kontraktu spisanego w Strzelcach 6 października 1728 r. kwota za jaką sprzedano dobra wynosiła 148,5 tys. złp. Pod nieobecność właścicieli dobrami zarządzał w 1. poł. XVIII w. Kazimierz Rayski, niegdyś podstarości. Po chorążym Woronieckim odziedziczyły córki: Dorota zamężna za Antoniego Miączyńskiego, kasztelana podlaskiego i Antonilla zamężna za Jana Michała Grabowskiego, kasztelana gdańskiego. W 1749 r. w Dziembowie siostry postanowiły, ze dobra Nietaszkowo wraz z karczmą Buczek oraz Rzadkowo w pow. nakielskim sprzedadzą Grabowskiemu, za okrągłą kwotę 100 tys. złp. Po tej transakcji zmienili się również posesorzy wsi. Od 1753 r. zarządcą był Józef Sołecki ożeniony z Teresą Pieniążek. W Nietaszkowie rodziły się ich córki: Anna (zm. 10 lat), Marianna i Katarzyna. Michał Grabowski miał syna Andrzeja, który w 1773 r. zapisywał na swych rozlicznych dobrach 100 tys. złp. posagu żonie Teresie Gorzeńskiej. Być może to za ich panowania wzniesiono we wsi pierwszy, drewniany dwór? Wspominają o nim różne portale internetowe, aczkolwiek nie znaleźliśmy potwierdzenia tego faktu w źródłach. Mogli mieszkać w nim Marczyńscy albo Izdbińscy, którzy byli posesorami wsi pod koniec XVIII w. Anna Marczyńska w 1793 r. wyszła za Macieja Gawrońskiego z Radgoszczy. Rok później urodziła im się córka Anna Franciszka. Są to ostatnie zapiski z okresu przed przejęciem wsi przez pruskiego zaborcę.
W poł. XIX w. właścicielem Nietaszkowa był landrat Karl von Oven (1824-1907), ożeniony z hrabiną Emmą Karoliną Adolfiną von Westarp. Mieli oni syna Adolfa (ur. 30 maja 1855 r. w Nietuszkowie; zm. 6 lutego 1937 r. w Berlinie-Wilmersdorf). Adolf był pruskim wojskowym, w 1873 r. ukończył Korpus Kadetów jako podporucznik. Później wielokrotnie awansował, karierę wojskową zakończył w 1905 r. po mianowaniu na stopień generała piechoty, zaś na emeryturę odszedł w 1914 r. Podczas 1. wojny św. został powołany do służby. Walczył pod Lotaryngią i pod Ardenami, dowodząc korpusem swojego imienia. Ostatecznie z wojskiem pożegnał się w 1918 r. Ożeniony był z Alice Edle von Oetinger (1866-1942). Oboje zostali pochowani w Invalidenfriedhof (tzw. Cmentarz Inwalidów, miejsce pochówku wojskowych wysokich rangą) w Berlinie. Grób ten istnieje do dzisiaj. Wieś w XIX w. nosiła niemiecką nazwę Nikolskowo. Zapewne to dla Ovenów wybudowany został na miejscu wcześniejszego obecny pałac. Byli oni także założycielami parku krajobrazowego. Po Ovenach właścicielem N. został Albrecht Bethe (zm. w 1878 r.) zaś po jego śmierci dobrami zarządzała wdowa Maria. Ok. 1879 r. sprzedała majątek właścicielowi Klęki w gminie Nowe Miasto nad Wartą - Hermannowi Kennemannowi (ur. 4 stycznia 1815 r. w Myśliborzu, zm. 11 kwietnia 1910 r. w Klęce). W 1885 r. na Nikolskowo składała się wieś i dobra. Wieś miała 37 domów i 443 m-ców, w tym 309 katolików i 134 ewangelików. Dobra tworzyły domenę o pow. 2656 mórg, w jej skład oprócz folwarku w N. wchodziły też Buchy i karczma. Domena oprócz zabudowań dworskich miała 7 domów i 144 m-ców w tym 61 katolików i 83 ewangelików; 56 analfabetów.
Hermann Kennemann był niemieckim ziemianinem i politykiem o poglądach skrajnie monarchistycznych. Działalność prowadził w niemieckich środowiskach narodowych. Po powstaniu styczniowym był inicjatorem powstania "Związku dla Popierania Niemieckich Interesów", który w 1894 r. został przekształcony przez Hansemanna, Kennemanna i Tiedemanna w "Związek Popierania Niemczyzny na Kresach Wschodnich", nazwany przez Polaków "Hakatą", od inicjałów założycieli. Członkowie związku co roku obchodzili swoje święto zwane Deutsche Tage. Pierwsze odbyło się w Jarocinie w 1898 r. W dniu 16 września tego roku Kennemann zorganizował pielgrzymkę 2000 Niemców do Bismarcka, aby poprzeć politykę germanizacyjną. Hermann K. był też członkiem pruskiej Rady Ekonomicznej w Klęce (lata 1886-1889) i pruskiej Izby Reprezentantów (lata 1886-1888). W latach 1871-1907 był członkiem rady zarządu pruskiego banku Central Bodenkredit A.G. Będąc bogatym ziemianinem, a zarazem bankowcem, wspomagał Hakatę znacznymi środkami finansowymi. W latach 1870-80 wybudował w Klęce nowy pałac. W 1887 r. kupił i przebudował pałac w Łeknie, a w 1904 r. pałac w Pudliszkach. W czasie pełnienia służby wojskowej służył w 4. Pułku Piechoty w Myśliborzu. Żona Kennemanna zmarła dość młodo, osierociwszy dwie córki. Majątek w Nietuszkowie znajdował się w dzierżawie jego zięcia, Maksymiliana Jouanne z Zaniemyśla, syna Beniamina, ożenionego z jedną z córek - Jadwigą. Rodzina Jouanne, czyli Niemcy francuskiego pochodzenia, byli największymi posiadaczami ziemskimi w powiecie pleszewskim. Maks Jouanne, dawniejszy rotmistrz huzarów, był dziedzicem Klęki aż do stycznia 1945 r. Miał z Jadwigą córkę Annę Marię Jouanne, dziedziczkę Nietuszkowa od 1918 r. do końca 2. wojny światowej. Jadwiga miała też siostrę, Gizelę, która zmarła na szkarlatynę. W okresie międzywojennym w prowadzeniu majątku w N. dziedziczce pomagał administrator, Gustaw Kohlmey. W 1926 r. dobra wraz z folwarkiem Chrustowo liczyły 1136,75 ha i dostarczały 3960 talarów czystego dochodu gruntowego. Na ogólny areał składało się 641 ha ziem uprawnych, 241,25 ha łąk i pastwisk, 140,5 ha lasów, 82 ha nieużytków i 23 ha wód. Gospodarstwo specjalizowało się w reprodukcji uznanych odmian ziemniaków i posiadało własną gorzelnię. W czasie 2. wojny światowej wieś nosiła nazwę Nickelskowo, a także Nicklau. Po wojnie dawny majątek najpierw przejęły Państwowe Nieruchomości Ziemskie, później utworzono tu Państwowe Gospodarstwo Rolne, podległe pod kombinat w Strzelcach. W pałacu początkowo mieściły się mieszkania i biura PGR-u. W pewnym okresie w budynku istniała kaplica, a nawet kino. Po przemianach 1989/90 i ustawowej likwidacji PGR-u, gospodarstwo i budynek przejęła AWRSP, która początkowo wydzierżawiała obiekt, a następnie go sprzedała.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Księga Adresowa Gospodarstw Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Kennemanowie: http://kleka.fm.interiowo.pl/rodz.htm;
Wikipedia.de https://de.wikipedia.org/wiki/Adolf_von_Oven
https://de.wikipedia.org/wiki/Hermann_Kennemann
Geoportal, Mapster:
http://www.mapywig.org/m/WIG_maps/series/025K/P36-S23-I_UJSCIE_1935.jpg
http://www.amzpbig.com/maps/2966_Usch_1936.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Pałac eklektyczny, na skutek przebudowy i remontów pozbawiony cech stylowych. Wzniesiony na południowym skraju parku, w dłuższej osi W-E, fasadą skierowany na południe. Parterowo - piętrowy, z 5-kondygnacyjną wieżą (niegdyś zwieńczoną krenelażem) usytuowaną w lewej części fasady, na styku brył pierwszej i środkowej. Trzecia, wschodnia bryła dworu - piętrowa, dość mocno wysunięta w kierunku południowym. Część parterowa nakryta jest dachami dwuspadowymi krytymi dachówką. W elewacji ogrodowej podzielona na 2 części, z których ta znajdująca się bardziej na zachód również wysunięta jest przed lico elewacji (w kierunku północnym).

Park

Park z 2. poł. XIX w. o pow. 9,5 ha, który płynnie przechodzi w lasy otaczające założenie. Park wcześniej był nieznacznie większy. Obecnie zajmuje znaczną część dz. ewid. nr ...131/9 o pow. 10,2010 ha. a także całą dz. nr. ...131.16 o pow. 2,7016 ha. (Geoportal, 12.03.2017 r.) W parku zachowała się aleja dębowa, obiegająca założenie od zachodu i północy.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011

Komentarze

Aby skomentować obiekt, zaloguj się. Jeżeli nie masz jeszcze konta w serwisie, zarejestruj się.

Ten obiekt nie został jeszcze skomentowany.