Żabiczyn

Stan obecny

Własność J.S.T lub A.N.R.

Historia

Pałac z 2. poł. XIX w.
Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1216 r., kiedy to niejaki Świętosław polecił aby sprzedano Żabiczyn i Moracino (?), a pieniądze przeznaczono na jego długi. Ew. nadwyżkę kazał przeznaczyć dla Ziemi Świętej i Rzymu. W 1429 r. wieś płaciła dziesięcinę kanonii w Sarbii. W 1452 r. rozgraniczono dobra Ż i Zakrzewa, a w 1469 r. dodatkowo Redgoszczy. W 1523 r. wieś dawała dziesięcinę snopową proboszczowi w Mieścisku. Kmiecie płacili rocznie po groszu, a zagrodnicy po pół grosza. W XVI w. wieś stanowiła gniazdo rodowe Żabickich; w zapiskach mniej więcej od 1579 r. aż do połowy XIX w. przewijają się także Łąccy h. Korzbok. Żabiccy ostatecznie wymarli w 1. poł. XVII w., a ostatnimi męskimi potomkami z tego rodu byli Bogusz i Bartłomiej. Od ok. 1630 r. właścicielami wsi byli Zakrzewscy. Córki Żabickich powychodziły za mąż, a wśród potomków pretendujących do późniejszych spadków znajdowali się Domasławscy, Mosciccy, Żegoccy, Rożnowscy, Smoguleccy i in. Całe to towarzystwo na przestrzeni lat procesowało się z Zakrzewskimi, kolejno: Jerzym, jego synami Janem i Mikołajem oraz Wojciechem, aż do przejęcia dóbr w drodze wiana, przez Ludwika Dąmbskiego h. Godziemba. Ten ożenił się z Anną Zakrzewską, z która miał córkę Apolinarę. Ta ok. 1700 r. poślubiła Rafała Działyńskiego, kasztelanica chełmińskiego, który tym sposobem przejął dobra. Niebawem zmarł, a wdowa wyszła za jego brata Pawła. W dalszych zapiskach dot. Żabiczyna znajdujemy jedynie posesorów. Są to kolejno: Franciszka Przedzyńska (ok. 1741 r.) - wdowa po Rozbickim, zamężna 2-o v. Krzywosędzka, Helena Koszutska h. Leszczyc (ok. 1748), Sebastian Przedzyński - syn Franciszki, tegoż córka - Katarzyna i Stanisław Dorpowski (od 1771 r.). Być może przez zasiedzenie, ok. 1784 r. już jako dziedzic (!) wymieniony jest Józef Koszutski, brat Doroty i Teresy. Ich matką była Helena Przydzyńska, zamężna za Piotra Koszutskiego. W 1793 r. utworzono klucz majątkowy, w skład którego wchodziły: Żabiczyn, Redgoszcz, Wybranowo, Zakrzewo i Tumidaj. W zapiskach znajdujemy niektórych z ówczesnych posesorów, m.in. Józefa Stablewskiego i jego żonę Magdalenę Krzyżanowską - posesorkę Wybranowa. Na pocz. XIX w. posesję dzierzyli Niesiołowscy: Ksawery i jego żona Karolina z Królikowskich. We dworze w Żabiczynie rodziły się ich dzieci, m.in. córka Bolesława w 1830 r. W 1862 r. Helena Warnke z Żabiczyna wyszła za Antoniego Swiniarskiego z Budziejewa. Następnie wieś przeszła w ręce Stanisława Janty-Połczyńskiego herbu Bończa (1815-1909). Jego synem był Roman Teodor Stanisław (1849-1916) - poseł do parlamentu niemieckiego, sekretarz Koła Polskiego, prezes Komitetu Wyborczego na powiat wągrowiecki, długoletni członek dyrekcji Towarzystwa Rolniczego Wągrowieckiego oraz członek Koła Naukowego Poznańskiego i Toruńskiego. Roman po przejęciu majątku wziął się za jego unowocześnianie i rozbudowę pałacu, której dokonał w 1873 r. W dniu 8 lipca 1879 r., u świętego Jana w Toruniu zaślubił Annę Wałdowską h. Topór, z Michorowa w ziemi malborskiej. Kolejnej przebudowy pałacu dokonał w latach 1878-79. Dobudowano wówczas nowe skrzydła a także "kwiaciarnie i poboczne ubikacje". Ciekawostką jest fakt, że w 1883 r. żona Anna nabyła majątki po ojcu, pod Malborkiem: Michorowo i Montki. Roman zmarł podczas pobytu w Sopocie, we wrześniu 1916 r., a pochowany został w Dąbrówce.
W 1885 r. na Żabiczyn składała się wieś gospodarska i dobra. We wsi znajdowały się 4 dymy ze 114 m-cami; liczyła 215 ha obszaru. Do majątku należało 606 ha i 9 dymów ze 196 m-cami. Czysty dochód gruntowy wynosił 5653 marek. Jeszcze w XIX w. we wsi funkcjonowały dawne nazwy pól: Staw, Graniczki, Wyręba, Lasek Suchy i Jeziorko. W stronę Zakrzewa, Mierkowa i Mierkowiczek prowadziła "droga krzyżowa", zwana "Przybyłówką". Miejsce gdzie łączyła się z granicami tych wsi, uważane było przez ludność za nawiedzane przez złe duchy. W 1891 r. w pałacu w Żabiczynie Annie i Romanowi Janta-Połczyńskim urodził się syn, któremu dano imię po ojcu. W 1926 r. majątek pod zarządem 35-letniego Romana Janta-Połczyńskiego liczył 606,8 ha i dostarczał 1885 talarów czystego dochodu gruntowego. Posiadał własną cegielnię i kolejkę polną. Na ogólny areał składało się 531,8 ha ziem uprawnych, 57,7 ha łąk i pastwisk, 3 ha lasów, 13,7 ha nieużytków i 0,8 ha wód. W dniu 5 maja 1932 r. w Gościeszynie, Roman zaślubił Marię Kurnatowską h. Łodzia, z którą miał synów: Józefa i Jana Bogdana. Po 2. wojnie światowej dobra zostały przejete przez Skarb Państwa Polskiego. Dokonano zasadniczej przebudowy pałacu, pozbawiając go zarazem większości architektonicznych ozdób. Przez wiele lat w budynku mieścił się biurowiec miejscowej firmy rolno-hodowlanej.
Źródła:
L. Durczykiewicz "Dwory polskie w wielkiem księstwie poznańskiem", Poznań 1912;
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Wielka Genealogia Minakowskiego;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kornickiej P.A.N.;
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926.
Geoportal, Mapster:
http://www.amzpbig.com/maps/3270_Janowitz_1940.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Pałac wzniesiony na planie zbliżonym do odwróconej litery "L", usytuowany w zachodniej części parku. Niższa część, parterowa, w dłuższej osi W-E, wejściem skierowana na południe. Wyższa część - wschodnia, piętrowa, z nieznacznym ryzalitem pośrodku, fasadą skierowana na wschód. W płn.-zach. narożniku znajduje się 3-kondygnacyjna wieża zwieńczona krenelażem. Od strony północnej dostawiona parterowa przybudówka. Przed wojną pałac zdobiły fantazyjne szczyty i liczne sterczyny. Obecna budowla po licznych przebudowach, pozbawiona cech stylowych.
Układ przestrzenny zespołu dworskiego, w tym zabudowania i stawy hodowlane, w znacznej mierze jest zachowany.

Park

Park dworski z 2. poł. XIX w. o pow. 4.75 ha, znajdujący się w całości na dz. ew. (rolnej) nr ...34/3 (Geoportal, 27.01.2017 r.). Park znajduje się w swoich dawnych granicach.

Inne

Zabudowania gospodarcze, XIX / XX w.
Kościół z 1979 r. wybudowany na miejscu kaplicy z 1939 r. p.w. św. Andrzeja Boboli.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011