Złotniki

Stan obecny

Własność prywatna.

Historia

Dwór z k. XIX w.
Złotniki to wieś leżąca na północ od Poznania, w odległości 13 km na płn. zachód od centrum (ul. Garbary). Powstała ona w późnym średniowieczu, na reliktach wcześniejszego grodziska, którego ślady (wraz z cmentarzyskiem) odnaleziono pod koniec XIX w. Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1308 r., kiedy to Krzywosędziwój ze Złotnik był świadkiem przy zamiania dóbr (jakich?). Musimy tu zauważyć, że duża część istniejących wówczas miejscowości, na przestrzeni kolejnych wieków zanikła. Przykładowo występujące wraz ze Złotnikami Tworkowo, Bielawy, Nosilino, czy Chojnica. No chyba, że chodzi o Bielawy k. Stęszewa (?), ale to dość śmiała teza, gdyż oddalone są od Złotnik o 38 km.
Na pocz. XV w. właścicielem Złotnik był Wincenty Czurydło (Szczurzidło) z Kiekrza. Kilka faktów o nim: w 1421 r. miał sprawę przed sądem duchownym o dziesięciny ze Złotnik, 4 lata później nie zwrócił Janowi z Chojnicy konia o wartości 20 grzywien; w 1434 r. zapisywał na Tworkowie, Z. i Biedrowsku (Biedrusku) po 50 grzywien posagu i wiana żonie Ofce. Kolejne dwa lata później zawarł ugodę z bratem Janem, kanonikiem głuszyńskim, że po jego śmierci przejmie prawa zmarłego brata Abrahama; m. innymi do Złotnik oraz prawo patronatu nad kościołem w Chojnicy. Jego synem był Wincenty, który w 1449 r. zapisywał posag i wiano żonie Zofii. W 1462 r. Wincenty zapisał Janowi z Rościnna czynsz roczny na kmieciach ze Złotnik, w wys. 16 grzywien, na okres 8 lat. Miał syna Wojciecha, który ok. 1464 r. ożenił się z Jadwigą, córką Bernarda z Wysoczki. Teść zapisał jej wówczas (na Złotnikach i Tworkowie) 500 grzywien posagu i tyleż wiana.
Wojciech Czuryło zwał się także Bielawskim. Za jego czasów usypano kopiec narożny przy drodze "U Krzyża", który dzielił wsie Pawłowice, Złotniki i Kiekrz. Zmarł w 1484 r., pozostawiając wdowę Jadwigę oraz synów: Jana, Wincentego, Bernarda i Andrzeja. Trzy lata później Jan B. zapisał na swoich wsiach 10 zł. węgierskich czynszu rocznie (od sumy głównej 124 zł.), na ołtarz i kaplicę Świętej Trójcy w kolegiacie Świętego Stanisława w Szamotułach. W 1491 r. bracia dokonali podziału majątku, zaś Złotniki wraz z Bielawami i Wysoczką przypadły Andrzejowi B. Dwa lata później dziedzic Bielaw i Złotnik zapisał 4 grzywny czynszu rocznie (od sumy głównej 48 grzywien), księdzu Mikołajowi, altaryście z Szamotuł i jego nastepcom.
Na pocz. XVI w. Bielawscy stali się rodziną Kierskich z Kiekrza, gdyż żona Jana B. była z domu Kierska. Jej imienia nie znamy, wiemy jedynie że miała brata Michała. Z kolei siostra Jana wyszła za Stefana Gołaskiego i mieli córkę Annę. Taż Anna w 1508 r. kwitowała pewne sumy z racji dziedziczenia części dóbr, w tym Złotnik. Drugą zoną Jana była zapewne Anna Czeszewska. W 1513 r. sprzedali Złotniki za 310 grzywien Dersławowi Wielickiemu, ozenionemu z Dorotą Rosswarowską.
Jan Kierski w 1519 r. zawarł ugodę z Sędziwojem Sadowskim, odnośnie rozgraniczenia ról kmiecych i folwarcznych przy granicy Złotnik. W kolejnych latach Sadowscy stali się posiadaczami Kiekrza, Starzyn, Strzeszyna, Z. i wsi Wielkie. Po Sędziwoju odziedziczyli synowie: Wojciech i Jakub. Niemniej już w tamtym czasie (lata 30.) drugą połowę Złotnik nabył Maciej Skórzewski. Po śmierci Wielickiego (ok. 1535) jego część Wielkich i Złotnik odziedziczyły siostry Skórzewskie: Agnieszka zam. Czeluścińska i Katarzyna zam. Popek. Inną część dostała siostra Dersława W. - Anna Grambiewska, która dała ją swemu "nepotowi? Wojciechowi Kozłowskiemu. Siostry Skórzewskie odziedziczoną część sprzedały swemu bratu Maciejowi. W 1536 r. pewną cząstkę Z. i wsi Wielkie, Skórzewski odsprzedał Sadowskim. W ogóle w okresie 1535-38 we wsi pojawiło się mnóstwo współwłaścicieli różnych cząstek Złotnik, np Wojciech Słopanowski, od którego część odkupił Mikołaj Sobocki. W 1538 r. Skórzewski sprzedał swoje cześci Wincentemu Kierskiemu ze Swadzimia, a wdowa Rosswarowska (wtedy już Bielejewska), swoją "oprawę" na Złotnikach - Sobockiemu. Ten, jeszcze w tym samym roku sprzedał wszystko Sadowskim. Tak więc ostatecznie ok. 1540 r. ukształtował się podział wsi na części Skórzewskich (w osobie ich bratanka Grambiewskiego), Wojciecha Sadowskiego i Wincentego Kierskiego.
Jan Skórzewski miał synów: Jana, Macieja, Wawrzyńca i Bodzantę. W połowie XVI w. i później nadal miały miejsce liczne transakcje, wyderki, itd., ostatecznie w 1580 r. płatnikami poboru w Złotnikach byli: Stanisław Kierski, który miał 4 półłanki oraz Bodzanta Skórzewski, posiadacz 2 półłanków, 1 zagrodnika i 1 komornika.
Pod koniec stulecia we wsi pojawiły się panie Spławskie: Barbara i Katarzyna, które odziedziczyły tu jakieś części po dziadzie Niemojewskim. W 1595 r. rezygnowały te części Wawrzyńcowi Skórzewskimu. Nadal przewijały się tu różne postaci, które pominiemy ze wzgl. na objętość tekstu. Synem Wawrzyńca był Jan Skórzewski, który w 1620 r. zapisywał posag żonie Annie Konarzewskiej. W 1638 r. puścił Złotniki na wyderkaf karmelitom bosym z Poznania. W czasach "potopu" w Z. pojawił się także Stanisław Żółtowski h. Ogończyk, po którym dobra odziedziczyli synowie: Przecław i Jakub. Po 2. wojnie szwedzkiej we wsi znalazło się sporo kolejnych spadkobierców, jako to Małgorzata Kurnatowska po jakieś pieniądze zastawione jeszcze przez Jana w 1652 albo jej syn Kurnatowski po 2 tys. złotych, które scedował Żółtowskim, Wojciech Biskupski zamordowany w latach 80. i tegoż syn Wojciech, itd, itp... W każdym razie dział Skórzewskich po ojcu odziedziczyli synowie Stanisława (brata Jana): Prym i Kazimierz, którzy w 1692 r. sprzedali wieś Janowi Goreckiemu, pisarzowi grodzkiemu z Nakła.
Po Goreckim właścicielem wsi został Ludwik Zabłocki h. Łada, syn Rafała i Franciszki Goreckiej, wraz z małoletnimi braćmi: Kazimierzem, Kasprem i Melchiorem oraz siostrą Anną. W 1730 r. sprzedali oni wieś (część?) Adamowi i Dorocie Elżbiecie (z d. Zaydlic) Wedelskim. W 1747 r. wedle zobowiązania "rezygnowania tej wsi" danego Zaydlicom, Kasper Zabłocki sprzedał Złotniki Stefanowi Dziembowskiemu, lutrowi, za kwotę 28 tys. złp. Dziedzic niezwłocznie "przechrzcił" nazwę wsi na Schlotnick. W 1755 r. Złotniki od Dziembowskiego nabył Antoni Przanowski, syn Kazimierza i Florentyny Gzowskiej. Jeszcze w grudniu t.r. urodził się w Z. ich syn Ignacy, zaś w 1757 r. córka Jadwiga Florentyna. Dziedzic Antoni Przanowski, stolnik dobrzyński zmarł w Z. dnia 7 maja 1764 r. Pochowany został u Dominikanów w Poznaniu. W 1779 r. jego synowie: ksiądz Ignacy, Dominik i Rafał, sprzedali wieś Józefowi Gorczyszewskiemu, za kwotę 90 tys. złp. Ciekawostką tej zapiski jest dodatkowe "90 zł. w rękaw."? Czyżby był to jakiś nieznany nam zwyczaj chowania pieniędzy w rękawiczki?
W 1781 r. w Z. urodziła się córka dziedziców, t.j. Józefa i Wiktorii Twardowskiej - Felicjana Antonina. Jej starsza siostra Konstancja w 1782 r. wyszła w Z. za Adama Goślinowskiego. Rok później we wsi urodził się ich syn Stanisław Józef. Mniej więcej w tym czasie wybudowano we wsi nowy dwór, w którym w 1785 r. urodziły się dzieci służących Barnarda i Anny Zaydliców - bliźnięta Kajetan i Wincenty Ignacy. Gorczyszewski był regensem ziemskim w Gnieźnie, a także posiadaczem dóbr Okop. Po śmierci zięcia Goślinowskiego, córka Konstancja wyszła za Franciszka Moszczeńskiego h. Nałecz, podkomorzego królewskiego. W 1789 r. dziedzic sprzedał swemu kolejnemu zięciowi wieś Złotniki i folwark Okop, za kwotę 130 tys. złp. Moszczeński zanim został pełnoprawnym dziedzicem, musiał w 1790 r. spłacić spadkobierców Krzysztofa Lipskiego. Skąd się wzięli ci Lipscy? Nie mamy pojęcia, nie mówiła o nich żadna z wcześniejszych zapisek u prof. Dworzaczka. Moszczeński w 1792 r. zaadopotował Stanisława Goślinowskiego, syna Konstancji i jej pierwszego męża Adama. W latach 30. XIX w. ten został oficjalnym dziedzicem Złotnik. Po jego śmierci dobra zostały sprzedane w ręce niemieckie. Dwór wybudowany został w latach 80. XIX w. dla Louisa Hoffmeyera, po którym odziedziczył go i rozbudował syn Fritz. W 1872 r. dobra Hoffmeyerów miały 1685 mórg, a czysty cochód gruntowy wynosił 2458 marek.
W 1888 r. Z. stanowiły wieś dworską w pow. poznańskim i liczyły 916 ha, 28 "dymów" i 405 mieszkańców, w tym 75 ewangelików. Do wyliczenia podatku gruntowego, czysty dochód szacowano na 6215 marek. Majątek posiadał własną gorzelnię i cegielnię. Był tu także dworzec kolejowy linii Poznań - Piła. Przy dworcu znajdował się 1 dom z 14 m-cami. W 1926 r. Złotniki (wraz z folwarkiem Jelonek) pod zarządem syna Fritza - Hansa Hoffmeyera miały 967,29 ha, w tym 864,5 ha ziemi uprawnej, 43,7 ha łąk i pastwisk, 17,82 ha lasów, 36,62 ha nieużytków i 4,65 ha wody. Do podatku gruntowego szacowano czysty dochód na 2250 talarów. W 1930 r. dobra Z. posiadały 970 ha gruntów, gorzelnię i suszarnię płatków ziemniaczanych. Wieś liczyła 487 m-ców. W latach 1943-45 wieś nosiła nazwę Schlottnick. Po 2. wojnie światowej dobra zostały zabrane i rozparcelowane przez Skarb Państwa Polskiego. Dawny folwark użytkowany był przez Rolniczy Zakład Doświadczalny, Akademii Rolniczej w Poznaniu. W 1990 r. podjęto decyzję o rozbiórce pałacu, na co zareagowały władze gminy oraz konserwator zabytków. Decyzję tę cofnięto, a w kolejnych latach obiekt przeszedł w ręce prywatne i został wyremontowany.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Wykaz alfabetyczny wszystkich posiadłości ziemskich w W. Księstwie Poznańskiem, Berlin, 1872;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Geoportal;
Mapster:
11821587 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3567_Posen-Nord_IX.1944_uniberk_C056971449.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór późnoklasycystyczny. Budynek niegdyś na rzucie prostokąta, piętrowy, z dobudowaną współcześnie obszerną częścią wschodnią. Fasadą skierowany był na zachód, z lekkim odchyleniem południowym.
Układ przestrzenny zespołu w znacznej mierze jest przekształcony.

Park

Pozostałości parku o pow. ok. 3,4 ha. Pomiaru dokonaliśmy po zewnętrznych granicach rosnących tu drzewostanów, bez wykarczowanej części płn.-zachodniej i północnej. Niegdyś park mógł mieć ok. 7,6 ha obszaru.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011