Zdziechowice

Stan obecny

Gospodarstwo Rolne S.C. Zdziechowice;
Stan własności parku i dworu - nieznany.

Historia

Dwór z przeł. XIX i XX w.
Zdziechowice to wieś leżąca
W zapiskach nazwa występuje także jako Zdzichowice albo Zdzychowice. Znana już pod koniec XIV w., kiedy to pisali się z niej pierwsi Zdziechowscy - Wojciech i Wydżga (w 1391 r.). Tenże Wojciech był dziedzicem jeszcze na pocz. XV w., a oprócz niego pojawili się Jan oraz Klimek tzw. "Szeroki". Ok. 1420 r. Jan Zdziechowski odmówił płacenia dziesięciny plebanowi Bogusławowi z Grodziska (wraz z braćmi z Wysławic), czyniąc mu szkody w wys. 2 grzywien, o co pleban pozywał go w 1421 r. Z kolei Klimek nie płacił dziesięciny z 1 łanu w Pławcach, na rzecz plebana w Tulcach, o co ten pozywał go w 1426 r. Wojciecha w 1427 r. pozywał o 6 grzywien Mikołaj Gądkowski, który "przeprowadził na swą rzecz dowód z przysięgi". I zapewne właśnie tych trzech szlachciców zamierzała (w l. 1429-30) stawić w sądzie Święchna ze wsi Olsze, by świadczyli w jej sprawie przeciwko Mikołajowi Dobczyńskiemu.
W 1448 r. Jan z Z. (prawdopodobnie II, czyli syn Jana o którym wyżej) toczył proces z Bogusławem Sierakowskim i zapewne go wygrał, a w 1450 r. zapisywał 40 grzywien posagu żonie Helenie. Po jej śmierci ożenił się ponownie i w 1464 r. zapisywał na 1/2 dóbr po 40 grzywien posagu i wiana kolejnej żonie - Annie. Mieli synów Marcina i Mikołaja. W 1479 r. Jan sprzedał płosę ziemi synowej Katarzynie, wdowie po Mikołaju. Zapewne jego kuzynem był Paweł Z., który trzymał także część Małych Siekierek. Tenże Paweł w 1483 r. sprzedał Janowi część Zdziechowic za 30 grzywien.
Anna Zdziechowska po śmierci Jana wyszła za Marcina Nadarzyckiego, a swoją część wsi sprzedała Katarzynie Z. (wdowie po Macieju) i jej synom: Janowi i Michałowi. Tak więc ci byli dziedzicami Zdz. w latach 80. XV w. Swoje części ustąpił im w 1488 r. Andrzej Skąmpski i w 1491 r. Wojciech Czasułtowski. Jan (już III) ożenił się z Anną Kołacką, zaś ta po jego śmierci ok. 1510 r. wyszła za Jana Małachowskiego. Andrzej Z. (czyj syn?) w 1498 r. ożenił się z Barbarą Bagrowską.
W międzyczasie części okolicznych wsi (w tym Zdziechowic) przeszły w ręce możnych rodów, m. innymi Wojciecha Borzysławskiego, po którym odziedziczyły dzieci: Piotr, Elżbieta, Jadwiga, Róża i Anna. Piotr w 1510 r. zaspokoił siostry jakimiś sumami w gotówce. Ponadto było też kilku innych współposiadaczy niewielkich części wsi, na przykład dziedzice Łagiewnik i Andrzej Pultynowski. Wszyscy oni w 1510 r. sprzedali te swoje części Janowi Pampowskiemu h. Poronia - dziedzicowi w Dębnie. W 1514 r. Pampowskiego pozywali Andrzej i Stanisław Dzierżanowscy, o 1/8 wsi Babino, Bunicze, Murzynowo i Zdziechowice.
Zdziechowscy na swojej części żyli spokojnie, a w 1519 r. Michał Z. zwany "Rojek" zapisywał na poł. wsi po 40 grzywien posagu i wiana, swej żonie Barbarze Gołutkowskiej. W 1522 r. odkupił część Wygrozowskich, 2 lata później wziął wyderkafem pół łanu od Wawrzyńca "Kity" Zdziechowskiego, a po kolejnym roku dokupił część wsi od bratanka - Andrzeja Zdz. Tenże Andrzej w 1528 r. sprzedał swoją część dziedziczną za 150 grzywien Janowi Żernickiemu. Kolejne pokolenie Zdziechowskich reprezentował Piotr (syn Andrzeja?), ożeniony z Małgorzatą Chłapowską, zmarły ok. 1550 r. Być może jego bratem był Mikołaj Z., który miał trzech synów: Jana, Wojciecha i Stanisława. Krótkie resume znajdujemy w Regestach Poborowych - w 1579 r. płatnikami poboru w Zdz. byli: Maciej na 1 śladzie; Stanisław "Rojek" także na 1. śladzie i 1 zagrodniku; Bieniasz i Kasper mieli pół łanu; Piotr Żernicki miał półtora śladu i 1 zagrodnika.
Jan, Wojciech i Stanisław Z-scy w 1586 r. sprzedali część ojcowską Jakubowi Wilkońskiemu, za kwotę 200 złp.
Stanisław Z. w 1594 r. zapisywał na połowie swojej części po 250 złp. posagu i wiana żonie Zofii Grodzieckiej. Pod koniec XVI w. w zapiskach pojawia się także Maciej, brat albo kuzyn wspomnianych 3 braci, ożeniony z Dorotą Ninińską. Mieli oni syna Jakuba i córkę Annę, zamężną za Piotra Urbańskiego, syna Wawrzyńca. Po śmierci Grodzieckiej, Stanisław ożenił się z Urszulą Wilkońską i miał z nią troje dzieci: Katarzynę, Stanisława i Andrzeja. Prawdopodobnie z pierwszej matki (choć zapiska z 1600 r. mówi o "braciach rodzonych") pochodzili synowie: Jan, Jakub i Wojciech. Ciż panowie w 1600 r. zastawili swoją część Zdz. Piotrowi Osieckiemu, zaś ten puścił ją w dzierżawę Wawrzyńcowi Skarboszewskiemu i jego żonie Annie Skrzetuskiej. W 1618 r. płatnikami poboru w wys. 15 groszy byli Łukasz i Mikołaj Z-scy, którzy mieli pół łanu osiadłego.
Zdziechowscy siedzieli we wsi prawie do szwedzkiego "potopu" w 1655 r., niestety ich genealogia nie mieści się w ramach tego opracowania. Każdy z w.w. braci miał swoje dzieci, oni z kolei swoje, co w efekcie daje sporą liczbę osób do opisania. Rodzina ta nie położyła znacznych zasług, ani też do nadmiernych nie doszła godności, więc ograniczymy się do stwierdzenia, że ostatnimi ze Zdziechowskich w Zdziechowicach były (w 2. poł. XVII w.) panie Marianna, żona Stanisława Ojrzyńskiego i Barbara, żona Aleksandra Zakrzewskiego.
Już w latach 40. XVII w. znaczna część wsi należała do Krzysztofa i Świętosława Wyszławskich oraz do księdza Bartłomieja Urbańskiego, kanonika pozn., którzy sprzedali dobra Jakubowi Białoskórskiemu, ożenionemu z Zofią Golińską, zaś ten w 1653 r. sprzedał je Kazimierzowi Wilkowskemu, synowi Stanisława. W 1687 r. dzieci wsp. wyżej Marianny Zdziechowskiej sprzedały swoją część dziedziczną wsi - Janowi Siedleckiemu h. Grzymała, synowi Stanisława. Ten sprzedał Zdziechowice Wojciechowi Drwęskiemu h. Gozdawa, ożenionemu z Magdaleną Skrybianką. Mieli oni córki Teresę i Annę oraz syna Rafała, któremu matka sprzedała wieś w 1694 r. Rafał w krótkim czasie (zdaje się, że w 1698 r.) odsprzedał Zdz. Antoniemu Hieronimowi Cielęckiemu, synowi Jana Teodora, zaś ten już w roku 1699 sprzedał ją Adamowi Kędzierzyńskiemu, synowi Andrzeja, za kwotę 15. 000 złp. Wdowa po Adamie, Apolonia Sławianowska, w 1704 r. wydzierżawiła Zdziechowice Mikołajowi Czeszewskiemu. Mniej więcej w tym okresie wieś podzielono, a część "Zberkowskich" w 1724 r. nabył Maciej Rajski od Piotra Kossowicza. Druga część znajdowała się w rękach potomków Drwęskich, czyli dzieci sióstr Rafała D.; Anny i Kazimierza Słupeckiego oraz Teresy i Wojciecha Karwowskiego. Nabywcą praw tychże spadkobierców w 1748 r. był m. innymi Józef Władysław Zakrzewski.
Dziedzicem jednej z części Zdz. był w poł. XVIII w. Józef Wyganowski, ożeniony z Jadwigą Pruską. Z kolei Mikołaj, a nast. Michał i Anna Pruscy byli w okresie 1755-65 posesorami tejże części. W 1765 r. Józef Wyganowski sprzedał swoją połowę Zdziechowic - Wawrzyńcowi Dzierzko Łojewskiemu, ożenionemu z Jadwigą Skoroszewską, wdową po Janie, z którym miała ona córką Ludwikę. Wawrzyniec zaś miał ze swojej pierwszej żony syna Nepomucena. Posesorami wsi byli w tym czasie Maksymilian i Karolina Malczewscy, a w latach 70. posesję tę objęli Piotr i Zofia Chudzińscy. Na drugiej części Zdz., tzw. "Zberkowszczyźnie" siedział wówczas Mikołaj Pruski. W 1779 r. Ludwika Wyganowska sprzedała swoją część wsi odziedziczoną po rodzicach - ojczymowi - Wawrzyńcowi Ł. Ten w 1780 r. sprzedał swoją połowę Zdz. Władysławowi Kurnatowskiemu h. Łodzia, kapitanowi w.p. Dwa lata później swoją część wsi odsprzedali temuż K. synowie Mikołaja P. i Anny Wyganowskiej: Jan, Józef i Franciszek Pruscy (ten trzeci chwilowo nieobecny z racji służby w wojsku pruskim). Gdy Kurnatowski na dobre zadomowił się w całych już Zdzychowicach, musiał pospłacać wszystkich chętnych do jakichś prowizji, zaległych długów, etc., po gotówkę zgłosił się nawet (jeszcze w 1792) mąż Ludwiki Wyganowskiej, - Jan Żulicki - rzekomo po należny posag.
Władysław miał z Joanną Rottenhot syna Andrzeja Władysława (ur. 1813?, chrzest 15 lutego 1815). Niemniej data urodzenia dziecka jest orientacyjna, gdyż podanie ludowe głosi, że bezpotomny dziedzic "przyjął i adoptował znalezione przez pastuszka dziecko." Tenże syn - Andrzej - około roku 1835 ożenił się z Magdaleną Łącką h. Korzbok, a w 1843 r. w Zdz. urodziła się ich córka Bronisława. Mieli łącznie troje dzieci. Andrzej Kurnatowski zmarł w 1848 r., a wdowa ponownie wyszła za mąż, za Andrzejewskiego, z którym mieszkali tu jeszcze 4 lata, po czym sprzedali wieś Karolowi Brodowskiemu (kalwinowi). 27-letni Brodowski dnia 18 stycznia 1853 r. zaślubił 20-letnią katoliczką Anielę Gregor. W 1855 r. w Zdz. urodził się ich syn Aleksander Paweł. Posesorem wsi był w tym czasie Maksymilian Radzimiński h. Lubicz (1820-1866) ze Srebrnej Góry, z żoną Jadwigą Rogalińską h. Łodzia (pochodzącą z Cerekwicy k. Żnina). Czworo dzieci posesorów (w okresie 1855-61) zazwyczaj niosła do chrztu rodzina spod Żnina; Rogalińscy albo Guttrowie z Paryża (tego na Pałukach, oczywiście). W 1859 r. podczas kopania stawu we wsi, znaleziono nóż w kształcie brzytwy, oprawiony w srebro. Znalezisko trafiło do zbiorów Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Poznaniu. W latach 60. XIX w. oficjalnym dziedzicem Zdziechowic został dotychczasowy posesor - Maksymilian Radzimiński. Po jego śmierci w 1866 r. rodzina sprzedała majątek w ręce niemieckie, a w 1872 r. właścicielem 1420-morgowych dóbr był Friedrich Müller. Na obszar ten składały się 1384 morgi roli oraz 36 mórg łąk i pastwisk. Czysty doch. gruntowy wynosił 1377 talarów.
W 1888 r. Zdziechowice dzieliły się na wieś gospodarczą i majątek. W części wiejskiej były 3 dymy z 226 m-cami; miała ona 35 ha, zaś na obszarze dworskim 5 dymów ze 127 m-cami, w tym 7 ewangelików. Dobra obejmowały 372 ha, a do podatku gruntowego wykazywano 4132 marki czystego dochodu gruntowego. W Zdziechowicach od strony Bagrowa znajdowała się rozległa nizina, którą corocznie zalewała woda spływająca z okolicznych pól. Z niziną tą wiązała się legenda o bagniskach, "w których utopiła się stara żebraczka, wracająca tędy do Zdziechowic. Krzyk jej słyszano z daleka, lecz nikt nie podążył z pomocą. Od tego czasu pokutuje tam owa baba."
Pod koniec XIX w. właścicielem wsi został Arthur von Meien (1850-1923), od nazwiska którego utworzono nową nazwę majętności - Meienfelde. Arthur był synem Augusta Konrada Wilhelma i Doroty Fryderyki Augusty Karoliny Busse, czyli bratem Luizy Heleny Fryderyki von Meien (1848-1918) - dziedziczki sąsiednich Pławiec, w których wyszła ona za Friedricha Seyfarth (1843-1900) i miała z nim syna Friedricha. Arthur dnia 22 lipca 1893 r. ożenił się w Minden z Dorotą Luizą Marią Vogeler. Dnia 24 czerwca 1894 r. w Salzuflen urodził się ich (?) syn Emil Hans Arthur Karl Gottlieb Meien-Vogeler.
W 1913 r. wieś należała do von Meienów i stanowiła dobra rycerskie - "Rittergut"; znajdowała się wówczas pod zarządem komisarycznym. Dobra obejmowały 407 ha, w tym 387 ha ziemi uprawnej, 8 ha łąk, 1 ha lasu, 10 ha nieużytków i 1 ha wody. W gospodarstwie doliczono się 33 koni, plus 12 "fohlen", czyli źrebaków; 147 szt. bydła dorosłego i 55 szt. cielaków; 8 owiec i 89 świń. Czysty dochód gruntowy wynosił 4556 marek.
W 1926 r. pod zarządem Marii von Meien gospodarstwo miało 406,6 ha, w tym 392,5 ha ziemi uprawnej, 9,2 ha łąk i pastwisk oraz 4,7 ha nieużytków. Posiadało także własną kolejkę polną. Czysty dochód gruntowy wynosił 1517,7 talarów. W 1930 r. wieś liczyła 231 mieszkańców. Był tu m. innymi kowal F. Piechowiak i kołodziej W. Kasperczak. Maria Meien była właścicielką wsi aż do swojej śmierci, dn. 14 czerwca 1934 r. W latach 1943-45 wieś nosiła nazwę Meienfelde, co może sugerować, że rodzina Meien siedziała tu do końca 2. wojny światowej. Majątkiem mogło zajmować się któreś z dzieci licznego rodzeństwa, bądź też syn Hans, który zmarł w Bad Herzburg, dn. 5 czerwca 1969 r. Po wojnie dawne dobra zostały zabrane i rozparcelowane przez Skarb Państwa Polskiego. W latach 70. XX w. dwór został przebudowany.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Guter=Adreßbuch für die Prowinz Posen, wyd. 2, Lipsk 1913;
Wykaz alfabetyczny wszystkich posiadłości ziemskich w W. Księstwie Poznańskiem, Berlin, 1872;
Portal genealogiczny GEDBAS.de
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Geoportal;
Mapster:
5928 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3669_Kostschin_1944.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór piętrowy, nakryty dachem płaskim, bez zachowanych cech stylowych. We wschodniej (S/SE) ścianie szczytowej dodatkowe wejście osłonięte kolumnowym gankiem dźwigającym balkon. Być może ta krótsza część elewacji stanowiła fasadę dworu? Na chwilę obecną nie dysponujemy fotografiami ściany płn.-zachodniej, przed którą na mapach archiwalnych widnieje spory plac, być może dawny podjazd. Od str. zachodniej (W/SW) widoczna (sat.) parterowa przybudówka.
Układ przestrzenny zespołu, szczególnie jego części gospodarczej, jest w znacznym stopniu przekształcony.

Park

Park dworski z k. XIX w. o pow. 3,67 ha. Geodetom w tym wypadku udało się uchwycić park w jego przedwojennych granicach i znajduje się on na dz. ewid. nr ...44, z wydzieloną niewielką działeczką (po co?) we wschodnim narożniku, nr ...43 o pow. 9,863 ara, która stanowi fragment alei dojazdowej. Z powierzchni tej regularną kompozycję stanowiły 2 ha w północnej części parku, mniej więcej od wysokości dworu, natomiast na pozostałym obszarze znajdowały się sady owocowe. Współczesny park kształtem przypomina regularny trapez, natomiast przed 1945 r. po południowej stronie podstawy tegoż trapezu także rozciągał się sad - aż do samego podwórza gospodarczego - o dod. powierzchni 1,5 ha.

Inne

Zabudowania gospodarcze.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011