Wioska

Stan obecny

Pałac – własność prywatna
Park – prawdopodobnie własność J.S.T.

Historia

Pałac z k. XIX w.
Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1646 r., kiedy to nazywana była zamiennie Jabłona s. Wioska (seu – łac. albo). Wcześniej wchodziła w skład dóbr zbąszyńskich jako Jabłonna, Jabłona, Stara Jabłona, etc... i w 1481 r. należała do Marcina i Piotra ze Zbąszynia. Siedem lat później w zapiskach pojawia się brat tychże - Abraham. W 1481 r. dziedzic Piotr zapisywał z Jabłony czynsz roczny dla plebana w Lwowie – Wojciecha Pakosławskiego. Na pocz. XVI w. wieś była własnością Zofii Zbąskiej, wdowy po Marcinie Zb., ponownie zamężnej za Jana Turka Łąckiego. W skład dóbr Zbąskich oprócz Jabłony Starej i Nowej wchodziły Parzęczewo, Lubiechowo oraz Łęka Wielka i Mała. Synami Łąckiej z 1-go męża byli: Stanisław, Jan, Łukasz i Piotr Zbąscy. Na pocz. XVI w., już po śmierci matki wygnali oni ojczyma z posesji swych dóbr, o co ten pozywał ich ok. 1515 r. W 1518 r. sprzedali Jabłonę, Lubiechowo i Parzęczewo Janowi Opalenickiemu (Opalińskiemu) h. Łodzia, za kwotę 1420 grzywien. Na skutek licznych transakcji przeprowadzanych przez braci, w 1534 r. połowa Jabłony i kilku innych wsi znalazła się w rękach ks. Jana Zbąskiego, kanonika poznańskiego. W tym samym roku dał on te dobra bratu rodzonemu Piotrowi. Ten 4 lata później zapisywał na dobrach Bukowiec, Kąkolewo i Jabłona 40 zł. czynszu rocznie za 500 złp. wyderku Magdalenie Wrzesieńskiej, wdowie po Tomaszu Czechowskim. Piotr Zbąski ożenił się z Heleną z Ostroroga, z którą miał syna Abrahama. W międzyczasie zmarł dziedzic drugiej połowy dóbr, Jan Opaliński, po którym odziedziczyła wdowa, Anna Gostyńska wraz z synem, również Janem. W 1561 r. tenże Jan, będąc 16-letnim młodzieńcem zawarł pierwszą w życiu transakcję, puszczając Jabłonę na wyderkaf Maciejowi Ratajskiemu. Miał brata rodzonego Piotra, z którym ostatecznie sprzedali wieś Ratajskiemu w 1570 r. Z kolei po Abrahamie odziedziczyły córki: Anna i Zofia zam. Potulicka, które w 1594 r. sprzedały dobra: wieś Bornia, Jabłonnę Starą i młyn Hamer z folwarkiem etc..., Piotrowi z Bnina Opalińskiemu. Potomkiem tegoż Piotra był Aleksander Opaliński, starosta inowrocławski, który w 1464 r. zapisywał sumę 10 tys. złp. swej żonie Dorocie Rozdrażewskiej. To własnie w zapisce poświęconej owej darowiźnie pada po raz pierwszy nazwa „Wioska”. W 1650 r. Konstanty, Jan i Aleksander Opalińscy sprzedali dobra wraz z Jabłonką s. Wioską, Janowi z Gorzenia Gorzeńskiemu, synowi Melchiora, za kwotę 120 tys. florenów. Tenże Jan miał syna Stefana, który ok. 1682 r. sprzedał dobra Adamowi Konstantemu Mielęckiemu. W zapisce o tejże sprzedaży, wieś wymieniona jest pod ciekawą postacią „Jabłona Wioska alias N. Jabłonka”. W 1700 r. wieś znalazła się w dzierżawie równie ciekawej postaci: Ludwika hrabiego S.I.R. Dunnewaldta, komornika królewskiego Czech i Węgier... etc. Po zakończeniu dzierżawy wieś wróciła w ręce Mielęckich. W 1760 r. dziedzicem Wioski był Jan Aleksander Mielęcki, miecznikowicz wschowski a następnie jego syn Adam Konstanty Mielęcki. W zapisce z k. XVIII w. wieś występuje jako „Wioska alias Stara Jabłonna”.
Po III rozbiorze Polski wieś znalazła się w rękach niemieckich. W poł. XIX w. jej właścicielem był Wigand Adolf von Gerstdorff, którego potomkowie w 1871 r. sprzedali dobra Oscarowi grafowi von Schlieffen, majorowi wojsk pruskich. Już wówczas we wsi znajdowała się huta szkła, z niem. Glasshutte. W 1872 r. całe dobra liczyły prawie 5500 ha. Baron ożenił się z Marie Burggräfin Dohna-Schlodien. Za waleczność podczas walk w 1866 r. i w latach 1870-71 został odznaczony przez króla Prus Wilhelma I. Wybudował w Wiosce nowe zabudowania gospodarcze i pałac, który dodatkowo rozbudowano pod koniec XIX w. W 1885 r. wieś zwana z niemiecka „Wioske”, leżała w ówczesnym powiecie babimoskim (Wolsztyn). Część wiejska zwana niegdyś Suchodębina miała 67 domów i 618 m-ców, w tym 398 katolików oraz 507 ha obszaru. Majątek w Wiosce stanowił tzw. „wieś rycerską” i posiadał 1443 ha, wykazując do oszacowania podatku 4134 marki czystego dochodu gruntowego. Niegdyś ta część wsi nosiła nazwę Stara Jabłonna. Majątek posiadał gorzelnię oraz plantację chmielu. Jako ciekawostkę możemy zacytowac opis jeziora Wioska: „...długości ma 3 klm. a 300 mt. szerokości, leży śród lasów. Płn.-zach. odnoga zwie się Brajec. Rzeczka Dajca wpada do jeziora na wysokości Holendrów Blumskich a wypływa dwoma korytami na zachód od Barłożny. Obraca młyn Ruchocin i uchodzi do Obry”.
Dziedziczka Maria von Schlieffen zmarła w 1902, zaś Oscar w 1904 r. Planowano wówczas sprzedać majątek, który został wyceniony na 250 tys. marek. Mieli oni syna Hermanna, który w 1891 r. został powołany do służby wojskowej. Karierę wojskową zakończył w 1907 r. po czym objął rodowy majątek po rodzicach. W Wiosce przez dwa lata spisywał historię Regimentu Husarskiego w którym służył w Braunschweigu. Za służbę i zasługi otrzymał podziękowanie od wuja – feldmarszałka Alfreda hr. Schlieffena, szefa sztabu armii niemieckiej (1891-1905). W 1905 r. dziedzic dokupił majątek Ruchocki Młyn. W 1907 r. ożenił się z Sophie Charlotte von Reiche (ur. w 1888 r. ), córką Ernsta. Ślub miał miejsce na zamku w Rozbitku k. Międzychodu. Mieli oni trzy córki: Waltraut (1908-1995), zamężną za Günthera von Schweinichen, następnie za rotmistrza Ernsta-Hugo von Unruha; Sophie Charlotte zwaną Heidi (1909-1989), zamężną za por. Magnusa hr. Schack von Wittenau oraz Marie Luise (1911-2004), zam. za Heinricha von Heydebrand und der Lassa (z Osiecznej). Ci ostatni mieli syna Magnusa (ur. w 1929 r.). W 1909 r. dziedzic był także patronem nowo wybudowanej szkoły w Wiosce. Pomimo, że był inwalidą wojennym po wyprawie na Chiny, Hermann zgłosił się do służby podczas I wojny światowej. M.in. pełnił funkcję adiutanta Armeeoberkommando 9. W 1914 r. został odznaczony przez Hindenburga Srebrnym Krzyżem za bitwę pod Opatowem. W tym czasie w majątku żona opiekowała się rannymi żołnierzami oraz udzielała się w pracach Czerwonego Krzyża. Herman po raz ostatni odwiedził Zofię dnia 6 czerwca 1915 r. Więcej o ich smutnej historii znajduje się na stronie internetowej „Historia majątku Wioska”: http://www.wieswioska.pl/?historia-wioski,24, gdzie znajdą Państwo również wiele zdjęć archiwalnych oraz piękne wiersze pisane przez Hermanna i Zofię. Dziedzic Wioski zginął „raniony pięcioma kulami podczas nocnego szturmu na Rosjan w miejscowości Miękisz” (źródło j.w.). Jego zwłoki na życzenie brata – Fryderyka Wilhelma – zostały sprowadzone do Wioski i pochowane na miejscowym cmentarzu ewangelickim. Pogrzeb odbył się z wielkimi honorami i z udziałem orkiestry wojskowej. Po wyzwoleniu Polski na krótko aresztowano hrabinę i osadzono w areszcie w Grodzisku. Została wypuszczona dzięki wstawiennictwu polskich pracowników majątku, którzy zebrali podpisy za jej zwolnieniem. Starała się także o obywatelstwo polskie, co trwało ponad 5 lat. W majątku przeprowadzono przymusową parcelację, po której liczył on w 1926 r. 1393 ha, na co składało się tylko 218 ha ziem uprawnych, 59 ha łąk i pastwisk, 1100 ha lasów oraz 16 ha nieużytków. Stąd też czysty dochód gruntowy z majątku (podawany do celów opodatkowania) był niewielki i wynosił 1357 talarów. Gospodarstwo posiadało własną gorzelnię, cegielnię oraz tartak, które wcześniej wybudował Hermann von Schlieffen. Majątek był własnością Zofii Charlotty von Schlieffen do końca 2. wojny światowej. W tym okresie wieś nazywała się Schlieffenwald. Po wojnie hrabina postanowiła wbrew wszystkiemu powrócić do majątku. Prawdopodobnie została tu aresztowana i osadzona w poznańskiej cytadeli, gdzie zmarła w okresie październik-grudzień 1945 r. Córki po zakończeniu wojny wyjechały do Niemiec a przez ostatnie lata mieszkały w Bawarii. Dawne dobra Schlieffenów zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego.
Z obowiązku wspomnimy o „dworku” w części wsi zwanej „Mielęcinek”, ponoć dawnym majątku Mielęckich. Na stronie internetowej miasta Grodziska Wlkp, znajdujemy artykuł o „ostatnim właścicielu dworu” Mieczysławie Kwaśniewskim, wójcie Jabłonny. Miejsce w którym stał dom Kwaśniewskich pod koniec XIX w. było zwyczajnym terenem wiejskim i nie istniał tam żaden folwark. Dom Kwaśniewskich po wojnie popadł w ruinę, następnie został rozebrany w celu pozyskania materiałów budowlanych.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Wiadomości, naszemiasto, Grodzisk Wielkopolski: http://grodzisk.naszemiasto.pl/artykul/wioska-jak-zniknal-dworek,1504957,artgal,3211881,t,id,tm,zid.html
Mapster:
6602 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wschodnia (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3863_Rakwitz_1940.jpg
Geoportal.
Wszystkie prawa zastrzeżone!
Zdjęcie archiwalne – źródło podane w tekście.

Opis

Pałac eklektyczny. Budynek wzniesiony na planie wydłużonego prostokąta, w dłuższej osi SW-NE, fasadą zwrócony na SE, korpus główny piętrowy z mezzaninem, z dobudowanymi, niższymi skrzydłami po bokach. Lewe skrzydło zostało dość znacznie poszerzone w kierunku płd.-zachodnim.

Park

Park z 2. poł. / k. XIX w. o pow. ok. 1 ha. Dawna część ozdobna parku znajdowała się tylko przed dworem (od str. wschodniej) i zajmowała nie więcej niż 0,5 ha. Resztę założenia stanowił sad owocowy. Zabudowa gospodarcza otaczała park od wschodu, południa i zachodu, dochodząc do dworu. Pozostałości parku znajdują się na dz. ewid. nr ...382 o pow. 3,0259 ha. (Geoportal, 29.03.2018 r.) Na terenie parku znajduje się duży plac zabaw dla dzieci.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011