Wierzenica

Stan obecny

Własność prywatna.
Właściciel w 2010 r. po otrzymaniu dotacji z Unii Europejskiej odrestaurował i odnowił budynek. Obecnie mieści się w nim \"Centrum Agroturystyczne Dwór Augusta Cieszkowskiego w Wierzenicy\".

Historia

Dwór z poł. XIX w.
Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1153 r. i wiąże się z klasztorem cystersów w Łeknie koło Wągrowca, ufundowanym przez Zbyluta (Zbiluta) z Panigrodza w gm. Gołańcz, z rodu Pałuków. Właśnie jemu przypisywane jest założenie Wierzenicy. W późniejszych czasach wieś płaciła daniny na rzecz klasztoru. Część z nich zatwierdził w 1218 r. papież Honoriusz III. Wieś dzieliła się na Małą i Wielką, przy czym ta pierwsza stała się własnością klasztoru w Owinskach, a druga własnością prywatną. W 1303 r. właścicielem Wielkiej Wierzenicy był rycerz Piotr (Petrco de Wyerzenicza). W 1327 r. wzmiankowany jest Piotr z Bytynia i Pniew, dziekan kapitulny z Poznania, następnie Łodziowie, w 1366 r. Tomisław ze Swarzędza i dalej jego syn Wincenty. Już w XIII w. powstał we wsi pierwszy kościół, oficjalnie wzmiankowany w 1335 r. Na przeł. XIV / XV w. właścicielem wsi był Mikołaj Łodzic ze Srebrnej Góry. Przez kolejne kilkadziesiąt lat należała do właścicieli Krzysztoporzyc i Ostroroga. W 1450 r. wzm. jest Bartłomiej z Krzysztoporzyc. Na pocz. XVI w. wieś znajdowała się w rękach Ostroroga Lwowskiego, dalej Marcina Lwowskiego ożenionego z Urszulą z Sierpca, następnie do ich syna Stanisława. Od 1559 r., poprzez małżeństwo z Urszulą Lwowską wieś przeszła na Piotra Potulickiego, w-dę kaliskiego i płockiego, a następnie jego synów: Stanisława i Jana. Na pocz. XVII w. jedynym dziedzicem był tenże Stanisław, który w 1608 r. sprzedał całe swe dobra Wojciechowi Chudzyńskiemu h. Cholewa, pisarzowi grodzkiemu poznańskiemu, za kwotę 8. 000 złp. W 1635 r. Wojciech odsprzedał dobra swemu bratu Janowi za 6.000 złp. Po śmierci tegoż, w 1684 r. wieś odziedziczyła wdowa, Jadwiga. Nie wiemy jakim sposobem 2 lata później dziedzicem został Stanisław Ulatowski. W 1714 r. od Ulatowskich Wierzenicę kupił Maciej Koźmiński h. Poraj z Iwanowic, w ówczesnym woj. kaliskim. Był on wojewodą i kasztelanem kaliskim, a po przeprowadzce wojewodą poznańskim. Ożenił się z Teresą Potocką h. Pilawa, z którą miał syna Teodora Józefa, następnie z Ludwiką Skaławską h. Poraj, z którą miał córkę Franciszkę. Dziedzicem został Teodor (1741-1778), ożeniony z Nepomuceną Działyńską h. Ogończyk. Mieli oni córkę Mariannę, zamężną za Antoniego Dzieduszyckiego h. Sas. Ich synem był Augustyn Koźmiński (1768-1794), rotmistrz kawalerii narodowej, odznaczony orderem św. Stanisława. W 1791 r. sprzedał on Swarzędz oraz liczne wsie, w tym Wierzenicę, Janowi Klugowi za kwotę 1.286.666 złp. Jeszcze w tym samym roku Klug pozbył się Wierzenicy, Kobelnicy i gościńca Wygoda, sprzedając je Stanisławowi Bnińskiemu, podkomorzemu królewskiemu, za 150. 000 złp. Bniński zmarł młodo, mając zaledwie 28 lat. Majątek przejął jego brat Rafał, a następnie córka Eleonora, na pocz. XIX w. już wdowa po Michale Moszczeńskim h. Nałęcz. Ich synem był Stanisław (1778-1837), który w 1837 r. sprzedał wieś Krzysztofowi Maksymilianowi Brudzewskiemu von Brause h. Newlin. Krzysztof się nie ożenił i nie miał potomków. W 1842 r. sprzedał Wierzenicę Augustowi Cieszkowskiemu z Cieszkowa (I) h. Dołęga (1814-1895). Ten był ziemianinem, hrabią, ekonomistą i działaczem społecznym, współtwórcą i prezesem Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. W Wierzenicy wybudował dwór, a także łożył spore sumy na remont miejscowego kościoła. Rok po zakupie majętności do hrabiego zawitał jego przyjaciel, pisarz Zygmunt Krasiński, który zakochał się w okolicy i wsi, poświęcając im sporą część swojej twórczości. Cieszkowski w 1857 r. ożenił się ze swoją kuzynką Heleną Izabelą Cieszkowską (1836-1861), z którą miał synów: Krzysztofa i Augusta Adolfa Józefa (1861-1932). August (II) był ziemianinem, naukowcem, tłumaczem i działaczem społecznym. W latach 1923-25 był prezesem o.p. Tow. Popierania Polskiej Nauki Rolnictwa i Leśnictwa, a w latach 1926-27 sprawował urząd senatora II RP. W latach 1930-32 wyremontował po raz kolejny kościółek w Wierzenicy. Nie ożenił się i nie posiadał potomstwa, dlatego usynowił i uczynił spadkobiercami nast. osoby: Edwarda Raczyńskiego, Felicjana Dembińskiego, Jana Tyszkiewicza i Pawła Żółtowskiego. Wszyscy oni jako pierwsze nazwisko otrzymali "Cieszkowski". W 1909 r. majątek liczył 997 ha i przynosił 6334 marki dochodu. Na majętność oprócz Wierzenicy składał się folwark Pawłówko (Pawlowko) i wieś Mechowo. W 1926 r. łączny areał wynosił 1380 ha i przynosił 2830 talarów czystego dochodu gruntowego. W dworku hrabia zgromadził cenną bibliotekę, zabytki sztuki, obrazy, rzeźby T. Lenartowicza i portrety rodzinne. Do majątku Augusta Cieszkowskiego należała też gorzelnia i młyn wodny. Po jego śmierci właścicielem Wierzenicy został Edward Raczyński, rzecznik wydz. MSZ z Warszawy. W czasie wojny w majątku gospodarowali Niemcy, którzy prawdopodobnie "zaopiekowali się" zbiorami Cieszkowskich. Po wyzwoleniu całość dawnych dóbr przejął Skarb Państwa Polskiego. Początkowo Państwowa Nieruchomość Ziemska, stała się PGR-em podległym zakładowi w Owinskach. W 1952 r. powołano tu Stację Selekcyjną Roślin, która przejęła PGR oraz zakład w sąsiedniej Wierzonce. Od 1958 r. Wierzenica występowała jako Stacja Hodowli Roślin, w ramach Kujawskiej, a następnie Górczańskiej Hodowli Roślin. Od 1964 r. pozostawała jako Poznańska Hodowla Roślin, po przekształceniach 89/90 jako spółka z o.o. z siedzibą w Tulcach. Po wojnie w dworze mieściły się biura i mieszkania pracowników. Po przemianach 1989/90 dwór odzyskali spadkobiercy, córki E. Raczyńskiego. W latach 1998-2000 działała tu prywatna szkoła. Po zakupie dworu przez kolejnego własciciela w 2008 r. urządzono w nim obiekt hotelowo-turystyczny.
Źródła:
Wikipedia
Teki Dworzaczka (Regesty)
Wielka Genealogia Minakowskiego
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich...
Księga Adresowa Polskich Właścicieli Ziemskich Wielkiego Ks. Poznańskiego 1909
Księga Adresowa Gosp. Rolnych woj. Poznańskiego 1926
Strona internetowa "Wierzeniczenia, Wierzenicka Ziemia - 850 lat"
Zdjęcie archiwalne ze str. internetowej parafii św. Mikołaja w Wierzenicy
Wszystkie Prawa Zastrzeżone (P.Z.)

Opis

Dwór późnoklasycystyczny. Budynek parterowy, nakryty dwuspadowym dachem naczółkowym, wzniesiony na planie prostokąta w dłuższej osi płd.-zachód - płn.-wschód. Wybudowany na skraju zbocza opadającego ostro w kierunku dużej polany. Fasadą zwrócony na płn.-zachód. W obu elewacjach centralnie umieszczone ryzality zwieńczone trójkątnymi wystawkami. Drugie wejście usytuowane jest od strony doliny. Obecnie dwór nie posiada szczególnych cech stylowych.

Park

Park.

Inne

Zabudowania folwarczne XIX / XX w.
Kościół drewniany XIV w., XVIII w. p.w. św. Mikołaja

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011