Wielka Wieś

Stan obecny

Stan własności nieznany.
Mieszkania.

Historia

Dwór z przeł. XIX / XX w.
Wielka Wieś to miejscowość, która w Wielkopolsce występuje 2 razy, w tym 1 na północ od Buku. Ten opis dotyczy miejsca leżącego koło Stęszewa, przy czym administracyjnie Wielka Wieś nie stanowi tu odrębnej miejscowości, lecz jest leśniczówką. Na niektórych mapach W.W. zlokalizowana jest 2 km na NW od Stęszewa, a na innych w tymże właśnie miejscu znajduje się wieś Krąplewo (niegdyś Kraplewo, Krapiewo, etc..). Na mapach archiwalnych wygląda to nieco lepiej, bo miejsca opisane jako WW występują praktycznie pomiędzy (obecną) leśniczówką a płn. granicami Stęszewa. Nawet leżące tu małe jeziorko nazwane jest Wielkowiejskim.
Właśnie to miejsce, na płd. brzegu jeziorka i jego wschodnim krańcu, jest kluczowe dla naszego opisu, bo tu znajdował się główny folwark WW. I choć współcześnie jest to zapewne Krąplewo, na mapie z pocz. XX w. występuje jako WW, zaś folwark K. oddalony jest ok. 1,5 km na wschód.
Dawne dzieje tych ziem - późniejszej osady - pozostaną owiane tajemnicą, bo w okresie staropolskim w ogóle ona nie istniała. Mogą o tym świadczyć liczne zapiski dot. Stęszewa, na przykład w "Regestach" Wł. Dworzaczka, gdzie jako okoliczne wsi wymieniane są: Witowle (Witowel), Chraplewo (Kraplewo, Krampiewo etc.), Trzcielno, Dębno Wielkie i D. Małe, nic ponadto. W zapiskach metrykalnych XVIII-wiecznych pojawia się dodatkowo Trzcicko, Zamysłowo i w 1796 r. po raz pierwszy Chmielniki, gdzie w tymże roku wybudowano pierwotny dwór dla Wojciecha i Apolonii (z Kęszyckich) Bojanowskich. Miejsce zwane Wielka Wieś odnotowali autorzy "Słownika Geograficznego...", jako kolonię w pow. poznańskim, należącą do parafii katolickiej w Stęszewie. Folwark z kolei należał do domeny w Chmielniku - części dóbr Stęszewskich. W 1837 r. było tu 28 domów ze 164 mieszkańcami. Domy te z pedantyczną starannością narysowano na mapie z 1889 r., gdzie wieś także widnieje jako kolonia - Col. Grossdorf. W tamtym czasie to właśnie tu znajdowała się leśniczówka, przeniesiona później 3 km dalej na płn.-zachód.
Obok Jez. Wielkowiejskiego, w kier. wschodnim, znajdowało się równie małe - oddzielone pasmem wzgórz - Jez. Krąplewskie (Kraplewer See). Przez kolonię przebiegała główna szosa łącząca Buk i majętność Witobel. W 1872 r. jako właściciela dóbr Stęszewskich podaje się Wilhelma II "Erben Sr. Majestät des Könige der Niederlande". W skład domeny Chmielnik oprócz WW wchodziły: Dembno, Witobel, Oranienhof oraz Nowe Tomice z miejscem określonym jako u.d. Forsthausern. Łącznie domena obejmowała 2729 ha gruntów, a czysty dochód gruntowy wynosił 21164 marki. Księga adresowa z 1872 r. wymienia wprawdzie folwarki Witobel i Kramplewo, lecz nie ma tam ani Chmielnika (Chmielnik), ani Grossdorf czyli Wielkiej Wsi.
Właścicielem folwarku do 1919 r. była Królewska Komisja Osiedleńcza w Poznaniu. Dwór w WW wybudowano na przeł. XIX i XX w., oczywiście dla zarządców (dzierżawców), niestety nie dysponujemy żadnym konkretnym nazwiskiem z tego okresu. Po wyzwoleniu Polski folwark Wielkawieś został wyłączony z dawnej domeny i przejęty przez państwo polskie, a jego dzierżawcą był Jan Pluciński. W 1926 r. dobra liczyły 253 ha, w tym 210 ha ziemi uprawnej, 28 ha łąk i pastwisk oraz 15 ha nieużytków. Miejscowość nie występuje w księgach adresowych z lat 1928-30. Znajdujemy jedynie WW k. Buku oraz obszar dworski Chmielnik, który jednakowoż nie miał już wówczas żadnego związku z opisywanym folwarkiem. W czasie 2. wojny światowej folwarkowi przywrócono wcześniejszą nazwę Großdorf. Zapewne ze wzgl. na znikome znaczenie, miejsce to nie otrzymało nowej nazwy podczas reformy administracyjnej III Rzeszy w 1943 r. Sąsiednie Krąplewo przezwano wówczas "Birkenfurl". Po wojnie folwark stał się elementem typowej wsi rolniczej, a dwór prawdopodobnie służył jako mieszkania.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Guter=Adreßbuch für die Prowinz Posen, wyd. 2, Lipsk 1913;
Wykaz alfabetyczny wszystkich posiadłości ziemskich w W. Księstwie Poznańskiem, Berlin, 1872;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Geoportal;
Mapster:
11821616 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3766_Stenschewo_IX.1944_uniberk_C056972586.jpg
17718 @ Karte des Deutschen Reiches 1:100 000 - Generalstabskarte, ark. poj. /1870 - 1944/
- plik mapy: KDR100_300_Buk_ca1893_DRMC5820300c.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór wzniesiony na planie prostokąta, parterowy i nakryty dwuspadowym dachem, mieszczącym użytkowe poddasze, fasadą skierowany na wschód. Pośrodku fasady nieznaczny ryzalit, poprzedzony gankiem mieszczącym główne wejście do budynku.
Zespół dworski w WW nie posiadał typowego podwórza gospodarczego, lecz było ono podzielone wewnętrznymi drogami na cztery części. Drogi te w znacznej mierze zachowały się do dzisiaj, podobnie jak większość (ok. 70%) dawnej zabudowy. Niemniej układ przestrzenny musimy uznać za zniekształcony, głównie z powodu powstania tu po wojnie nowych budynków oraz różnych budek, szop, garaży, etc.

Park

Przed 1945 r. od str. zachodniej dwór otoczony był niewielkim ogrodem o pow. ok. 0,5 ha. Obecnie jest to zaledwie kilka drzew. Ogród owocowy znajdował się także po północnej stronie podwórza gospodarczego, rozciągał w kierunku jeziora i miał ok. 1,5 ha powierzchni. Obecnie są to głównie nieużytki.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011