Wieleń Północny

Stan obecny

Własność prywatna

Historia

Pałac z 1749 r.
Pierwsze wzmianki o grodzie znajdują się w kronikach Długosza, który wymienia Wieleń, opisując wyprawy Bolesława Krzywoustego nad Noteć w latach 1108 - 1109. W XII w. Istniała tu przeprawa notecka na pograniczu polsko - pomorskim. Prawa miejskie Wieleń otrzymał w poł. XV w. Najpierw był własnością królewską, a potem szlachecką. Wśród właścicieli wymieniani są Górkowie, Czarnkowscy, Kostkowie, Grudzińscy, Opalińscy, a od pocz. XVIII w. Sapiehowie. Ośrodek miejski rozwinął się na lewym, płd. brzegu Noteci, a kasztelański na prawym. Na miejscu grodu powstał murowany zamek, który pomimo wielu zniszczeń i przebudów przetrwał do końca XVII w. Na jego miejscu z inicjatywy Piotra Sapiehy, wojewody smoleńskiego i jego żony Joanny z Sułkowskich, rozpoczęto budowę nowego pałacu. Autorem projektu był śląski architekt Karl Martin Frantz, pracujący od 1742 r. dla Sułkowskich przy rozbudowie pałacu w Rydzynie. Nowa rezydencja w wielu szczegółach przypominała rezydencję rydzyńską. Kolejnymi właścicielami była rodzina Blankensee (herbu własnego). Na pocz. XIX w. byli to: Aleksander Zygmunt Fyderyk, a później Jan Ryszard - szambelan, reprezentant Landszafty na Kwidzyń, dyrektor Towarzystwa Ogniowego na Pomorzu, kurator Maria - Stift i Gimnazjum w Szczecinie, kawaler Orła Czerwonego i Żelaznego Krzyża, (zm.1817 r.) Jego żona - Augusta Dorota von Hagen, właścicielka dóbr Zemlin na Pomorzu i Wugarten w Nowej Marchii (zm. 1819 r.). Następnie Ich starszy syn Fryderyk Wilhelm, kawaler orderu Orła Czerwonego, zaślubił 7 III 1813 r. Wilhelminę von Schoening, córkę landrata. Najstarsza córka, Fryderyka Julianna, zaślubiła 2 XII 1802 r. Karola Henryka von Prittwitz. Ostatnimi przed wojną właścicielami pałacu byli Schulenburgowie. W czasie wojny pałac spłonął, a po 1945 r. rozebrano najbardziej zniszczone fragmenty. Powojenny system administracyjny powtarzając przebieg przedwojennej granicy pozostawił Wieleń w powiecie czarnkowskim, a część z pałacem włączył do powiatu trzcianeckiego. Dopiero w 1979 r. obie części zostały ponownie połączone w jedną miejscowość. Pałac stał w ruinie do pocz. lat 80-tych, kiedy to władze zadecydowały o jego odbudowie. Starannie odbudowano korpus, natomiast zrezygnowano z pełnego rekonstruowania zrujnowanego skrzydła płd. W 1992 r. pałac kupiła hrabina Elwira Hennicke.

Opis

Pałac barokowy. Miała to być budowla czteroskrzydłowa, na rzucie czworoboku z wewnętrznym dziedzińcem. Taki kształt mógł być podyktowany chęcią oparcia się na fundamentach rozebranego zamku. Sapieha nie zdołał dokończyć budowy. Powstało skrzydło zach. i znaczną część skrzydła płd., natomiast zaczęte skrzydła płn. i wsch. zostały rozebrane jeszcze w XVIII w. W efekcie powstał pałac dwupiętrowy, podpiwniczony, którego skrzydło zachodnie stało się korpusem, a elewacja wsch. fasadą. Układ wnętrz był półtraktowy, z korytarzem od strony dziedzińca i amfiladą pokoi od zewnątrz. Na osi korpusu na parterze powstał westybuł, a nad nim wielkie sale. Dłuższe elewacje korpusu zaakcentowane zostały środkowymi, trójosiowymi pseudoryzalitami, a frontowy zwieńczony został trójkątnym naczółkiem. Elewacje były boniowane w przyziemiu, a wyżej opięte pilastrami w wielkim porządku, dźwigającymi wyłamujące się nad nimi belkowanie. Dach pałacu był wysoki, łamany.

Park

Park z XVIII w. Obecnie zaledwie kilkuhektarowy, z zachowanym starodrzewem, kanałem i aleją lipową. Układ kompozycyjny parku jest nieczytelny. Park częściowo uporządkowany w obrębie pałacu, reszta zarośnięta przez samosiewy drzew liściastych oraz gęsty podszyt.

Inne

Cmentarz rodowy z 1818 r., nr rej.: A-665 z 10.01.1990
Kaplica grobowa - mauzoleum rodziny von Schlenburg.
Sarkofag Augusty Doroty von Blankensee z 2 poł. XIX w.
Strzelnica Bractwa Kurkowego z poł. XIX w. (obecnie M-G.O.K.)
Kościół wczesnobarokowy, mur. pw. Św. Michała Archanioła z pocz. XVII w.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011