Wiatrowo

Stan obecny

Własność prywatna.

Historia

Pałac z 2. poł. XVIII w.
Wiatrowo to stara wieś, o której wzmianki pisane znajdujemy już w połowie XV w. Teoria o powstaniu wsi na miejscu wyludnionego Czekanowa to bujdy i legendy, wymyślone najprawdopodobniej przez miejscową ludność ok. XVIII - XIX w. W 1452 r. wieś składała się z dwóch części, które w tym czasie zostały oficjalnie rozgraniczone. Na powstałych w ten sposób działach mieszkali po sąsiedzku Prusieccy z Pruśca i Prusimscy. Część Prusieckich już w XV w. przeszła w połowie na Laskownickich, gdy Mikołaj P. sprzedał ją swej siostrze Katarzynie, zamężnej za Włodka z Laskownicy. Tym sposobem pod k. XV w. tenże Włodek wymieniany jest jako dziedzic Wiatrowa. Tradycyjnie pomiędzy właścicielami toczyły się różne spory i sprawy sądowe, głównie o spadki. Wśród właścicieli wsi niebawem pojawiły się też nazwiska Smoguleckich i Grochowickich. W 1495 r. na połowie Wiatrowa i Smogulcu, Mikołaj Smogulecki zapisywał 400 grzywien posagu i tyleż wiana żonie Katarzynie Łukowskiej. Już w 1507 r. we wsi istniał młyn wiatrowski, zwany Pokrzywnicą (był tu do ok. 1830 r.). W aktach ziemskich gnieźnieńskich z tego okresu opisane są urzędowe czynności dotyczące Wiatrowa oraz Pokrzywnicy. Na pocz. XVI w. właściciele wsi przyjęli nazwisko Wiatrowskich, z których Michał w 1523 r. zamienił część Wiatrowa na Zakrzewo, od Macieja Zakrzewskiego. Jeszcze w tym samym roku zapisywał na Zakrzewie posag i wiano żonie, Annie Zdzarowskiej, a rok później sprzedał połowę W. Maciejowi Smoguleckiemu. Druga połowa wsi w tym czasie należała do Mikołaja Rogalińskiego. W 1533 r. Smogulecki dał W. swemu bratu Piotrowi, który w poł. lat 30. procesował się o młyn z opatem wągrowieckim Jakubem IV. Po Piotrze odziedziczył syn Jarosław S., ożeniony z Zofią Witosławską, której w 1579 r. zapisywał 3500 złp. posagu i t. wiana. Był on posiadaczem czterech i pół łanu kmiecego, jeden półłanka pustego i 5 zagrodników. Mieli z Zofią 4 synów: Jana, Macieja - sekretarza królewskiego, Krzysztofa i Adama. Ci w 1598 r. dzierżawili W. Maciejowi Grocholskiemu. W 1. poł. XVII w. dziedzicem W. był Maciej Smogulecki, ożeniony z Anną Oleską. W 1616 r. zapisywał żonie na Pruścu, Wiatrowie, Markowie, Pokrzywnicy i Jakubowie 9 tys. złp. posagu. Ok. 1620 r. należały do niego 4 łany osiadłe, jeden pusty, ćw. łanu należącego do karczmarza, 1 rzemieślnik, 3 zagrodników oraz wspomniany młyn Pokrzywnica. Synem Macieja i Anny był Olbracht Smogulecki, który w 1655 r. zapisywał 18 tys. złp. posagu i t. wiana żonie, Zofji Prusimskiej. Drugi dział w tym czasie trzymał Jan Aleksander Rogaliński, cześnik inowrocławski, ożeniony z Joanną Zakrzewską.
W niespokojnych czasach wojen szwedzkich i wojny północnej, a także licznych nieszczęść typu zarazy, zapiski z tego okresu są bardzo skąpe. O kolejnym dziedzicu Wiatrowa, Janie Korytowskim h. Mora, dowiadujemy się dopiero w 1726 r., kiedy to wydzierżawiał dobra swemu synowi Stanisławowi. 10 lat później brat Stanisława, Ludwik Korytowski sprzedał W. i Pokrzywnicę rodzonym braciom Bogusławowi i Stanisławowi Żychlińskim h. Wieniawa. Przez kolejne kilka lat swoje części posprzedawali Żychlińscym także inni Korytowscy, m.in. Piotr, syn Jana. Ok. 1747 r. właścicielem całej wsi był już tylko Bogusław Ż., po którym odziedziczył syn Jana - Ludwik Żychliński. Ten był dziedzicem W. aż do 1801 r., kiedy to sprzedał dobra Aleksandrowi Moszczeńskiemu h. Nałęcz, staroście brzesko-kujawskiemu, późniejszemu wojewodzie. W skład dóbr Moszczeńskich wchodziły w owym czasie inne okoliczne majątki, z których najbardziej znane to Srebrna Góra, Stępuchowo, Stołężyn, a później także Wapno. Aleksander Moszczeński ożeniony był z Marianną Radzimińską h. Lubicz, a z ich związku pochodziły dzieci: Antoni (1782-1855) ożeniony z Nepomuceną Prądzyńską h. Grzymała; Jan; Józef (1785-1863) ożeniony z Nepomuceną Bielicką h. Pobóg; Prakseda (1790-1816); Wincenty (1790-1849) ożeniony z Anną Anielą Radońską h. Jasieńczyk oraz Mateusz (1796-1870) ożeniony z Heleną Domiechowską h. Prawdzic, a nast. z Klotyldą Dzierżanowską. Z tychże dziedzicem dóbr Wiatrowo został Antoni, który z Nepomuceną miał czterech synów: Teodora (1812-1831), Ignacego (1813-1880), Aleksandra (1819-1829) i Antoniego (1822-1829). Kolejnym dziedzicem został Ignacy, który 12 stycznia 1841 r. zaślubił w Wiatrowie swoją kuzynkę, Józefę Moszczeńską, córkę Wincentego i Anieli Radońskiej. Ślub z powodu spalenia kościoła odbył się w kaplicy plebańskiej. Ciekawostką z tego okresu jest fakt, że mieszkający w pałacu Mateusz M. który miał przejąć Srebrną Górę, został za udział w wydarzeniach 1848 r. (Wiosna Ludów) ukarany bezwzględnym zakazem opuszczania Wiatrowa.
Ignacy i Józefa Moszczeńscy mieli 9 dzieci: Teodora (1842-1919), Joannę Anielę (1843-1846), Mariannę Emilię (ur. w 1844 r.), Joannę Nepomucenę (ur. w 1846 r.), Aleksandra (1847-1919), Ludwika Władysława (ur. w 1848 r.), Marię (1849-1911), Antoniego (1857-1858) i Wincentego Mateusza (1861-1913). 26 lipca 1846 r. zmarł w Wiatrowie stary dziedzic Aleksander, pozostawiwszy oprócz wdowy 4 pełnoletnich synów: Antoniego (62 l.), Józefa (60 l.), Wincentego (56 l.) i Mateusza (50 l.). Rok później zmarła również jego żona Marianna. Pochowana została w grobowcu rodzinnym w Kozielsku. W 1856 r. dziedzic gruntownie przebudował pałac, nadając mu obecny kształt. Wkrótce po ukończeniu budowy urodził się Antoni, który zmarł mając zaledwie rok i 6 m-cy. Został on pochowany już na nowym cmentarzu, założonym w Wiatrowie. Ciekawa informacja pochodzi z 1862 r., kiedy to Bromberger Zeitung donosił, iż Moszczeńscy sprzedali swe odwieczne dobra Żołędowo pod Bydgoszczą. Po zastrzeżeniach wniesionych przez dziedzica Wiatrowa gazeta prostowała, że "rokowania między Moszczeńskim i Kennemanem rozchwiały się i Kenneman wyjechał" (nr 238. 16/X.). W 1880 r. Wiatrowo należące do spadkobierców Ignacego Moszczeńskiego stanowiło dobra rycerskie o pow. ok. 277 ha. Dziedzic zmarł na zapalenie płuc 21 marca, a pochowany został 24 marca 1880 r. Na pocz. grudnia tego roku dobra zostały wystawione na sprzedaż, a nabywcą został syn Teodor (1842-1919), ożeniony najpierw z Anielą Moszczeńską, a nastepnie (ślub w 1885 r.) z Franciszką Nieżychowską h. Pomian (1860-1942). W 1885 r. na Wiatrowo składała się wieś leżąca pomiędzy dworem i folwarkiem Nałęczyn oraz sama majętność. Wieś miała 11 domów, 102 m-ców oraz 198 ha gruntów, w tym 160 ha ziem uprawnych i ha łąk. Dwór wraz z Czekanowem, Marynką, Nałęczynem, Żelaskami i leśniczówką tworzył okręg dworski posiadający ok. 1268-1278 ha. Na obszar ten składało się 724,94 ha ziem uprawnych, 103,17 ha łąk, 5,81 ha pastwisk, 365,83 ha lasów, 24,34 ha nieużytków i 44,89 ha wód. Na terenie majątku znajdowało się 16 dymów z 314 m-cami, w tym 278 katolików i 36 ewangelików. Dobra posiadały cegielnię i owczarnię zarodową rasy Ramboueillet-Merinos. W lasach istniały jeszcze pradawne osady Niedźwiedzie i Pokrzywniki, po których do czasów obecnych nie pozostał żaden ślad. W pałacu w Wiatrowie mieszkał też najmłodszy syn Ignacego - Wincenty (1861-1913), który 30 lipca 1889 r. ożenił się z Marią Żerońską z Brzozy. Słynął on jako znawca sadownictwa i ogrodnictwa oraz założyciel ogrodów ozdobnych. Zmarł 14 czerwca 1913 r. pozostawiając oprócz wdowy córkę Annę. Ta wychowywała się wraz z kuzynem Aleksandrem - synem właścicieli - Teodora i Franciszki, za którego wyszła ok. 1910 r. W 1926 r. pod zarządem Aleksandra Moszczeńskiego dobra liczyły 720,1 ha i dostarczały 2069 talarów czystego dochodu gruntowego. Na ogólny areał składało się 520,2 ha ziem uprawnych, 69,7 ha łąk i pastwisk, 79,6 ha lasów, 19,1 ha nieużytków oraz 31,5 ha wód. Majątek posiadał własną torfiarnię i cegielnię. Aleksander nie był wspominany jako dobry gospodarz. Gospodarstwem (według mieszkańców wsi) lepiej kierował niemiecki zarządca Koch. Po 2. wojnie światowej dobra zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego. Pałac początkowo niszczał, w 1976 r. został częściowo wyremontowany. Po przemianach 1989/90 został przejęty przez AWRSP, która nic nie zrobiła, aby zabezpieczyć niszczejący budynek. W pałacu przez kilka lat mieścił się ośrodek rehabilitacyjny dla dzieci.
Źródła:
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Wielka Genealogia Minakowskiego;
Księga Adresowa Gospodarstw Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Marcin Libicki "Dwory i pałace wiejskie w Wielkopolsce";
Rafał Różak "Zameczek romantyczny w Wiatrowie" na stronie "gloswagrowiecki.pl";
Księga Adresowa Polski, 1930;
Geoportal, Mapster:
http://www.amzpbig.com/maps/3268_Rogasen_1944.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Pałac barokowo - neogotycki w stylu romantycznym. Budynek wzniesiony na nieregularnym planie, w dłuższej osi NW z W - SE z E, fasadą (starszej części) skierowany w kierunku SW z S (południowy zachód z lekkim odchyleniem południowym). Rzut bryły pałacu przypomina nieco literę "U" rozciągniętą przy podstawie. Jej "ramiona" to skrzydła budynku, mocno przesunięte na północ w stosunku do bryły głównej - starszej, barokowej części.
Masywna budowla z dużymi arkadowymi oknami, krenelażem i wieżyczkami miała nawiązywać z jednej strony do romantycznej wizji rycerskiego zamku, a z drugiej do sielskiej, wiejskiej rezydencji ziemiańskiej. Starsza część, od południa, jest piętrowa, poprzedzona schodami i półokrągłym gankiem dźwigającym taras. Nad tarasem ozdobny barokowy przyczółek ze sterczynami, a po bokach trójkątne dachy na skrajnych ryzalitach. Dalej w głębi dachu, mniej więcej pośrodku tej bryły, poprzeczna, dłuższa część dwuspadowa. Od wschodu niewielka piętrowa przybudówka, która stanowi prawe ramię naszej litery "U". Od północnego zachodu dostawiona nowsza część, zryzalitowana w stos. do elewacji, piętrowa z mezzaninem, zwieńczona krenelażem i wieżyczkami w narożnikach. Mieszczące się tu wejście osłania arkadowy ganek, nad którym znajdują się wysokie okna zamknięte półkoliście. Ta część pałacu przypomina nieco zamek w Kórniku. Od jej północnego naroża poprzez piętrowy łącznik przechodzimy do 4-kondygnacyjnej, oktagonalnej wieży zwieńczonej blankami.

Park

Park z 2. poł. XIX w., zajmujący w całości działkę ew. nr ...111/6 o pow. 6,1862 ha (Geoportal, 3.02.2017 r.). Pośrodku parku znajduje się staw.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011