Ulejno

Stan obecny

Mieszkania.
Stan własności nieznany, prawdopodobnie JST.

Historia

Dwór z pocz. XX w.
Ulejno to wieś położona 7 km na płn. wschód od Środy Wielkopolskiej. Począwszy od późnego średniowiecza stanowiła dobra królewskie. Jej nazwę w zapiskach znajdujemy także jako Ulejna oraz Wielino w okresie 1580-1620. W 1580 r. tenutariuszem dóbr był Jan Iwiński. We wsi było wówczas 6 śladów osiadłych i 2 zagrodników.
W latach 1618-20 wieś stolnika kaliskiego (brak nazwiska) miała 4 ślady osiadłe i 2 puste. Możliwe, że chodziło o Mikołaja Mielżyńskiego h. Nowina, który występuje w zapisce z 1629 r. razem z żoną Anną Rokossowską. Król Jan III Sobieski pozwolił im scedować (dnia 30 września 1628 r.) Grabowo, Krzywągórę i Ulejno - Przecławowi Leszczyńskiemu i tegoż żonie Annie Mielżyńskiej. Po Leszczyńskich dobra wróciły w ręce syna Mikołaja - Adama Mielżyńskiego, ożenionego z Jadwigą Chłapowską h. Dryja. Po śmierci męża wdowa otrzymała zgodę króla Jana Kazimierza na scedowanie w.w. wsi swojemu synowi Władysławowi. Tu następuje luka chronologiczna w zapiskach i dopiero w 1771 r. dowiadujemy się, że Jakub Krzyżanowski płacił 17 złp. tzw. "hyberny", a razem z Rumiejkami 125 złp. tzw. "kwarty" (opłaty na rzecz utrzymania wojska). W latach 1773-75 dokonano rozgraniczenia U. od Rumiejek i Ruszkowa. W 1790 r. Melchior Korytowski h. Mora, syn Piotra, cedował Ulejno Bogusławowi Nieżychowskiemu h. Pomian i jego żonie Franciszce Korytowskiej. Dwa lata później występował tu również Jakub Ulejski h. Ostoja, z żoną Apolonią Niesiołowską.
Po III rozbiorze Polski wieś została zabrana przez rząd pruski. W czasach napoleońskich cesarz dał tę wieś generałowi Henrykowi Dąbrowskiemu. Tak więc w kolejnych zapiskach pojawiają się jedynie nazwiska ekonomów, posesorów i innych osób związanych z majątkiem, na przykład Jakub Krzywiński z żoną Magdaleną Jażdżewską (ekonomowie), Franciszek Wolski z żoną Salomeą Boińską (tenutariusze), Franciszek Salkowski z żoną Teklą Wiklińską (ekonomowie, 1812 r.), Ksawery Chłapowski h. Dryja, posesor dóbr oraz Marceli Zalewski - komisarz (1827 r.), Franciszek Thill z żoną Katarzyną Chludzińską - posesorzy (1836), Jan Nepomucen Pomorski z żoną Emilią Anną Rose - posesorzy (lata 1852-53), Franciszka Slagowska - ekonomka (1856) oraz Antonina Bieniaszkiewicz - posesorka (1863). Dopiero w latach 60. dowiadujemy się, że dziedzicem U. był wówczas Maksymilian Skórzewski h. Drogosław, ożeniony z Felicją Chełkowską h. Wczele. Dziedzic zmarł dnia 13 lipca 1866 r.
W księdze adresowej z 1872 r. wieś odnotowana jest jako "Abzweigung des Rittergutes", czyli może to znaczyć, że dobra właśnie pretendowały do miana "rycerskich". Właścicielem był Johann (Jan) Fabian Benda. Ulejno miało 1343 morgi obszaru, w tym 1258 m. ziemi uprawnej i 76 m. łąk i pastwisk. Czysty dochód gruntowy wynosił 1957 talarów. W 1876 r. panna Stanisława Benda, córka dziedzica, wyszła w Mącznikach za dr Bolesława Kapuścińskiego, lekarza z Poznania, syna zmarłego na cholerę Macieja K. ze Środy. Zmarła mając 44 lata, dnia 8 lipca 1901 r. Dalej możemy się jedynie domyślać, że Kapuściński sprzedał majątek w ręce niemieckie.
W 1888 r. Ulejno stanowiło zespół dworski w pow. średzkim o pow. gruntów 354 ha, w tym 318,71 ha ziemi uprawnej, 30 ha łąk, 4 ha lasu, 7,63 ha nieużytków i 3,66 ha wody. Czysty dochód gruntowy wynosił 5865 marek. We wsi znajdowało się 12 domów ze 163 m-cami, w tym 150 katolików i 13 protestantów. Gospodarstwo specjalizowało się w hodowli bydła i uprawie buraków cukrowych. Na terenie wsi dokonano wielu znalezisk archeologicznych, m. innymi mogiły z popielnicami i szkieletami, popielnice otoczone kamieniami i kilkaset denarów z XI w.
W 1913 r. dobra rycerskie Uleino (niem.) miały 424 ha, w tym 375 ha ziemi uprawnej, 20 ha łąk, 25 ha lasu i 4 ha wody wraz z nieużytkami. W gospodarstwie były 34 konie plus 8 źrebaków oraz 230 szt. bydła dorosłego plus 30 cielaków. Właścicielką była pani radna Sarrazin, a zarządcą Polak nazwiskiem Kuczyk. W 1926 r. dobra Ferdynandy Sarrazin miały 411 ha obszaru, w tym 360 ha ziemi uprawnej, 22 ha łąk, 25 ha lasu, 3,5 ha nieużytków i 0,5 ha wody. W 1930 r. wieś miała 220 mieszkańców. Był tu także kowal W. Janowski i kołodziej A. Piekarski. W latach 1943-45 nosiła nazwę Deutschwehr. Po 2. wojnie światowej dawne dobra zostały zabrane i rozparcelowane przez Skarb Państwa Polskiego.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Guter=Adreßbuch für die Prowinz Posen, wyd. 2, Lipsk 1913;
Wykaz alfabetyczny wszystkich posiadłości ziemskich w W. Księstwie Poznańskiem, Berlin, 1872;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Geoportal;
Mapster:
11811868 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3770_(2067)_Miloslaw_1911_APP_Sygn._M.top.25-1559-1.jpg
5962 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3770_Miloslaw_1944.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór późnoklasycystyczny, o nieforemnej bryle, parterowo-piętrowy i nakryty wielospadowymi dachami, z nietypowo umieszczonym wejściem w krótszej elewacji od strony południowej. Wejście poprzedzone kolumnowym gankiem dźwigającym balkon, nad nim trójkątna wystawka. W części parterowej, na poddaszu, szerokie, mieszkalne wystawki. Na cz. piętrowej poddasze użytkowe. Budynek pozbawiony cech stylowych.

Park

Park z XIX/XX w. o pow. 1,83 ha, zachowany w dawnych granicach. Dość nietypowe założenie, na rzucie połowy koła, które od strony wschodniej obiega lokalna droga. W całości na współczesnej dz. ewid. nr ...48/1.

Inne

Zabudowania gospodarcze.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011