Trzaskowo

Stan obecny

Własność prywatna.
OSKOMA Trzaskowo - Golf Club & Restaurant -
Kontakt: recepcja@oskomagolf.pl

Historia

Dwór z pocz. XX w.
Trzaskowo to wieś leżąca 2,5 km na południe od Murowanej Gośliny. Folwark w dawnych wiekach nie istniał, nie było też o nim żadnych wzmianek w źródłach historycznych. Utworzony został dopiero wtedy, gdy do Owińsk zawitał berliński bankier - Zygmunt von Trescow i nabył majętność Bolechowo. Gdyby nie nasza dociekliwość i konsekwencja w szukaniu, do dzisiaj uważano by, że jest to dawna wieś Trzuskotowo, o której pierwsza wzmianka pochodzi z 1282 r., kiedy to król Polski, Przemysław II (sic!), potwierdził nadanie tej wsi cysterkom z Owińsk, przez wojewodę kaliskiego Archenbolda. Co ciekawe, w Internecie krąży sporo wersji opisu wsi Trzaskowo, jednak nikt do tej pory nie wpadł na to, żeby zerknąć na stare mapy, ani by zainteresować się różnymi postaciami nazwy wsi, szczególnie zważywszy na to, że współczesne Trzaskowo występowało w źródłach jedynie jako "Trostkowo". Poszukiwania utrudniał nam fakt, że nazwa w żadnej w z tych postaci nie występuje w "Słowniku Hist.-Geograficznym" PAN, ani w "Regestach" Włodzimierza Dworzaczka. Zazwyczaj trafiały się tam choćby skromne informacje o dzierżawcach, tenutariuszach, czy posesorach majątków zakonnych, niestety nie w tym przypadku.
Z kolei na znanym portalu pseudoencyklopedycznym trafiliśmy na prawdziwe kuriozum - jako źródło informacji o "pierwszej wzmiance" podany jest wprawdzie "Sł. Geograficzny..." Chlebowskiego i s-ki, ale wskazano tam Trzaskowo ...w powiecie konińskim, czyli w t. XII, na str. 538.
My natomiast znaleźliśmy w "Słowniku..." aż dwa rekordy - podobnie brzmiące - Treskowo oraz Trzuskotowo (wzmianka o Trzuskotowie znajduje się także w opisie Owińsk). Dzięki temu dobitnie widać, że są to (a raczej były) dwie zupełnie różne miejscowości, oddalone od siebie nieco ponad 10 km. Tak więc w żadnym wypadku informacje o Trzuskotowie nie dotyczą współczesnego Trzaskowa leżącego obok Bolechowa!
Wróćmy więc do "Słownika Geograficznego...". Pierwszy znaleziony przez nas wpis (tom XII, strona 472) dotyczy "naszego" Trzaskowa - Treskowa - dawniej znanego jako Ottowo i Ottówko. W 1885 r. były tam 4 domy i 64 m-ców. Folwark (od 1873 r.) znajdował się w rękach Zygmunta Szułdrzyńskiego i wraz z folwarkiem Szlagencin wchodził w skład domeny w Bolechowie. Parafia i poczta znajdowały się w Owińskach.
Drugi wpis dotyczy wspomnianego na pocz. opisu Trzuskotowa, dawniej Truskotowa (tom XII, strona 579), leżącego 5 km na zachód od Murowanej Gośliny i około 3 km na północ od Biedruska, "nad strumykiem, który pod Czerwoną Niwą wpada z lewego brzegu do Warty". Obecnie ten "strumyk" to tzw. "Rów Północny". W 1355 r. w źródłach występował sołtys z T, który był świadkiem podczas nadania prawa niemieckiego, posiadłości klasztornej - Dębogórze pod Swarzędzem. W 1580 r. było tam 10 i pół łanu osiadłego, 4 zagrodników i 1 krawiec. W 1888 r. we wsi znajdowało się 10 domów ze 120 m-cami, w tym 78 katolików i 42 protestantów. Z kolei obszar dworski T. wchodził w skład większego okręgu, wraz z Biedruskiem i Czerwoną Niwą. Łącznie były to 32 domy z 514 m-cami, w tym 396 katolików i 118 ewangelików. Do majątku należało 1991 ha gruntów, w tym 1262 ha ziemi uprawnej, 86 ha łąk, 496 ha lasów, 146,57 ha nieużytków i 0,43 ha wody. Do oszacowania podatku wykazywano 9778 marek, zaś właścicielem w latach 80. XIX w. był Albrecht von Trescow. Na przeł. XIX i XX w., ok. kilometra na zach. od Czerwonej Niwy znajdowała się leśniczówka należąca do dóbr Tworkowa. Wszystkie te folwarki zanikły w okresie międzywojennym. Nazwy występują wprawdzie na mapie z 1944 r., jednak obok nich widnieje słowo "ehem", czyli "dawny". Obecnie w miejscach tych znajduje się las, terytorialnie należący do miejscowości Biedrusko.
Opisywany tu dwór związany jest z folwarkiem Treskowo. Wybudowano go zapewne dla zarządców, na pocz. XX w., gdy właścicielem majątku w Bolechowie był syn Zygmunta i Wandy Józefy Zakrzewskiej - Tadeusz Szułdrzyński. Nieco na płn. - wschód od folwarku wybudowano również szkołę. Po wyzwoleniu Polski dwór nadal wchodził w skład obszaru dworskiego w Bolechowie, lecz miejscowość otrzymała współczesną nazwę Trzaskowo. W 1926 r. dobra należały do Stanisława i Józefa Krzyżańskich; miały 425 ha obszaru, w tym 375 ha ziemi uprawnej, 15 ha łąk i pastwisk, 33 ha lasu, 1 ha nieużytków i 1 ha wody. Do oszacowania podatku gruntowego wykazywano 660 talarów tzw. "czystego dochodu gruntowego". Józef Krzyżański był znanym malarzem, zaś jego żoną była Halina Górska. Zacytujemy tu red. Sypniewskiego: "Krzyżański debiutował 16 grudnia 1922 r. w warszawskiej „Zachęcie”. Podczas otwarcia dorocznego Salonu Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych, gdzie wystawiał swoje dwie prace, doszło do zamachu na pierwszego prezydenta RP Gabriela Narutowicza, zastrzelonego przez Eligiusza Niewiadomskiego...".
Po wybuchu 2. wojny światowej właściciele zostali zmuszeni do opuszczenia majątku. W latach 1943-45 osada otrzymała nazwę Treskenhof. Po wojnie ziemie folwarku przeszły na własność Skarbu Państwa Polskiego. Po 1950 r. na bazie pozostałości utworzono gospodarstwo, wchodzące w skład Kombinatu Ogrodniczego w Owińskach. Na przeł. XX i XXI w. miał miejsce pożar, który zniszczył poddasze budynku. Później dwór został wyremontowany i zaadaptowany do celów rekreacyjno-wypoczynkowych.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Portal Pojezierze 24.pl, artykuł Daniela Sypniewskiego "Trzaskowo, majątek kupiony dla nazwiska";
Geoportal;
Mapster:
6769 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3467_Owinsk_geognostisch-agronomische_1898.jpg
11811006 @ Karte des Deutschen Reiches 1:100 000, Großblatt/Einheitsblatt, ark. zbiorcze /1919 - 1945/
- plik mapy: Eb_68_Posen_11.1937_APP_Sygn._M.top.100-1024.jpg
11813454 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 3467_Owinsk_IX.1944_APP_Sygn._M.top.25-488.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór parterowy w stylu willowym, wzniesiony na rzucie kwadratu, z gankiem od str. fasady, ujętym dwoma kolumnami podtrzymującymi balkon. Nad balkonem góruje wystawka; podobne znajdują się jeszcze w dwóch połaciach czterospadowego dachu, od południa i str. wschodniej. W elewacjach tych znajdują się również balkony i obszerne tarasy rekreacyjne. W dachu od str. północnej znajdują się tylko lukarny doświetlające poddasze.
Choć nasz opis nie dotyczy tego miejsca, dla formalności spróbujemy dojść, jak wyglądała wieś i nieistniejący zespół dworski we wsi, którą wszyscy mylą z Trzaskowem. Miejscowość pod nazwą Trzuskotowo występuje na mapach do końca XIX w. Leżała ona na szerokości geograficznej osady Złotoryjsko, lecz po zachodniej stronie Warty i rozłożona była pomiędzy wzgórzami zwanymi w poł. XIX w. "Górą Jagiełły" (na pocz. XX w. Moltke Höhe) wys. 98,1 m. npm i "Górą Hallera" (na pocz. XX w. Kirchbach Höhe) o wys. 87,2 m. npm. Około 1 km na zachód od T. leżała - również nieistniejąca obecnie - wieś Tworkowo (Nachod 1908-19). Na mapach archiwalnych łatwo jest znaleźć folwark w Trzuskotowie. Wprawdzie na mapie z 1837 r. jest on mocno symboliczny, ale na późniejszych mapach widać, że dwór prawdopodobnie stanowił wschodnią pierzeję podwórza gospodarczego i fasadą skierowany był na wschód. Przed wejściem mógł znajdować się klomb lub ozdobny boskiet drzew. Okrągły podjazd łączył się z wiejską drogą biegnącą z płd. na północ, do (również nieistniejącej) Czerwonej Niwy. Część wiejska była zwykłą ulicówką i ciągnęła się w kier. południowym od folwarku. Niewielki ogród rozciągał się w kier. wschodnim od dworu.

Park

Folwark w Treskowie nie posiadał ozdobnego założenia parkowego. Współcześnie, po uporządkowaniu i rewitalizacji, teren wokół dworu jak najbardziej możemy nazywać parkiem, jednak przed 1945 r. był to po prostu drzewostan naturalny otaczający staw o fantazyjnym kształcie. Niewielki ogród owocowy znajdował się w płd. wschodnim narożniku terenu, miał 0,84 ha i obecnie nie istnieje. Cały teren parku - ograniczony lokalnymi drogami od zachodu, płd. i wschodu - miał 3,95 ha obszaru nie licząc podwórza gospodarczego i 7 ha łącznie z podwórzem.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011