Szelejewo Drugie

Stan obecny

Własność prywatna.
Do 2014 r. Danko Sp. z o.o. Hodowla Roślin. Zakład Nasienno - Rolny Szelejewo.

Historia

Pałac z 1908 r.
Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi (wg Wikipedii - brak podanych źródeł) z 1246 r. W 1310 r. Sz. zwane było Zelow i leżało w pow. ponieckim utworzonym przez księcia śląskiego Henryka II. Kolejne nazwy Sz. w zapiskach to Szelewo (1396 r.) i Szeliewo (1580 r.). W 1396 r. ze wsi pisał się Janusz Szelejewski, a w 1400 r. niejaki Pietraszy. W 1415 r. na dobrach Szelejewo i Strzelcze zapisano pewne dochody wikariuszom katedry poznańskiej. W 1462 r. dziedzicem Sz. był Mikołaj Szelewski. Szelejewscy czy też Szelewscy pieczętowali się herbem Junosza. Już pod koniec XV w. wśród właścicieli Sz. pojawili się Pogorzelscy h. Wczele, których potomkowie zamieszkiwali wieś aż do pocz. XVIII w.
W 1504 r. właścicielem wsi był niejaki Mikołaj Camblau de Schelejewo, który kupił Jankowo w powiecie kaliskim od Andrzeja i Macieja Ciesielskich (haeredes in Ciesle). W 1554 r. Katarzyna Pogorzelska wyderkowała Szelejewo, Godurowo i Zgaliny Stanisławowi Morawcowi. Tym sposobem ten stał się dziedzicem części Szelejewa. Pozostałe części należały do synów Wawrzyńca Pogorzelskiego zwanego „Pasikoniem”: Jana, Hieronima, Wawrzyńca i Sebastiana. Wśród współwłaścicieli wsi byli także: Siedleccy, Mikołaj Maliński (ok. 1524 r.) i Czesławscy (do 1554 r.). W 1564 r. we wsi było 9 łanów kmiecych z których płacono po 12 gr. fertonów biskupom poznańskim. W 1580 r. Hieronim Pogorzelski posiadał tu 8 łanów osiadłych, 6 zagrodników, komornika, rzemieślnika i wiatrak. Dobrogost P. miał 3 i pół łanu osiadłego oraz 2 zagrodników. W tamtym czasie we wsi istniało także sołectwo do którego należały 2 łany. Inne działy wsi znajdowały się w rękach kolejnych Pogorzelskich, zapewne braci (bądź też kuzynów) Hieronima i Dobrogosta: Stanisława, Piotra, Andrzeja, Wawrzyńca i Jakuba (ten nazywał siebie również Grąmbkowskim). Z tego okresu pochodzi również wzmianka o kmieciu Pawle Porzuczku, który w 1598 r. „prócz zwykłej wyprawy dał córce swojej 60 grzywien posagu”.
W 1602 r. Sebastian Pogorzelski, syn Hieronima zapisywał żonie Jadwidze Dzierżanowskiej 2500 złp. posagu i t. wiana. Ze wzgl. na objętość tekstu nie będziemy wywodzić koligacji wszystkich Pogorzelskich, w każdym razie w 1. poł. XVII w. dziedzicem był już Andrzej P. Ten odbudował wieś po zniszczeniach z 1617 r., kiedy to podczas 2. wojny szwedzkiej została ona spustoszona przez wojska gen. Fryderyka Joachima Mansfelda, hrabiego Heldrungen. W 1636 r. syn wspomnianego wcześniej Porzuczka – Adam – zapisał 100 złp. altarii bractwa różańcowego w Borku. W 1647 r. dziedzic Andrzej Pogorzelski wybudował w parku kaplicę z cegły, na miejscu starszej świątyni drewnianej. Dokument erekcyjny kaplicy pochodził z dnia 6 maja tegoż roku. Kaplica miała być filią kościoła za Strzelcza, zaś co niedzielę i w święta miała się tu odbywać msza święta prowadzona przez wikarego ze Strzelcza. W akcie zapisano, że gdyby ksiądz albo dziedzice chcieli odstąpić od wiary katolickiej, kaplica miała przejść w ręce kościoła w Zdzieszu pod Borkiem.
W 2. poł. XVII w. dobra odziedziczył syn Andrzeja, Hieronim Pogorzelski, późniejszy starosta poniecki i powidzki. Ożenił się on z Apolinarą Smogulecką ze Smogulca h. Grzymała, z którą miał córkę Annę, zamężną za Mikołaja Strzeleckiego oraz Barbarę, zamężną za Zaleskiego. Część dóbr pod koniec stulecia odziedziczyli ich synowie: Jan Strzelecki i Remigian Zalewski, jednak część (na skutek nieznanych nam transakcji albo spadków) przeszła w ręce rodów Głoskowskich (Głoskowska była żoną Józefa Rogalińskiego) i Bnińskich. Wśród pretendentów do części dóbr byli też Gorzeńscy oraz Zygmunt Unrug. Wszyscy oni do ok. 1723 r. zrzekli się swoich praw na rzecz Franciszka z Bnina Radzewskiego h. Łodzia (1680-1748), podkomorzego poznańskiego, dotychczasowego posesora Szelejewa. Ten ożenił się z Wiktorią z Bułakowskich herbu Zaremba, zaś po jej śmierci ok. 1740 r. z Zofią Czarnkowską z Czarnkowa h. Nałęcz. Już w młodości dziedzic był bardzo bogobojny, gdyż pod koniec XVII w. zapisał filipinom w Gostyniu kwotę 20 tys. złp. z dochódów z Szelejewa. Za jego rządów kaplica w parku była już zupełnie zrujnowana, tak więc postanowił on wyremontować budynek od fundamentów aż po dach. Zrobiono nowy sufit, podłogę, ławki, okna, drzwi a także wymurowano nową kruchtę. W 1777 r. z powodu przeciekania dachu kaplica zaczęła ponownie popadać w ruinę. Została wyremontowana przez kolejnych dziedziców i postanowiono, że z powodu „zaginięcia funduszów” będzie się tu odbywać tylko jedna msza w miesiącu. Z czasem dwór ani gmina nie chciały posyłać po księdza do Strzelcza, dlatego msze odbywały się rzadziej i tylko „od święta”.
Na skutek podziału majątku z dnia 8 marca 1805 r., jako cesjonariusz Weroniki z Mycielskich Garczyńskiej, część Szelejewa po Franciszku Radzewskim dostał Stefan Garczyński h. Sas (1730-1773), generał i adiutant króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Brał on udział w powstaniu kościuszkowskim oraz w walkach na Krajnie i Pomorzu w 1807 r. W międzyczasie był także majorem w wojsku pruskim. Ożenił się z Weroniką Krzycką h. Kotwicz (1720-1791), z którą miał sześcioro dzieci, w tym syna Franciszka (1770-1812). Drugą żoną Stefana Garczyńskiego była zapewne Katarzyna Goliszewska (?). Na przełomie XVIII i XIX w. w skład majątku Sz. wchodziły też Bielawy i Organki. Franciszek Garczyński w 1790 r. ożenił się z Weroniką Mycielską z Mycielina h. Dołęga (1774-1828) z którą miał synów: Bonawenturę (1792-1842) i Nepomucena (1810-1862). Jego drugą żoną była Katarzyna Anna Prakseda Radolińska z Radolina h. Leszczyc, z którą miał jeszcze dwóch synów: Stefana Floriana (1805-1833) i Antoniego Ignacego (ur. w 1808 r.) oraz córkę Eleonorę (1809-1885) zamężną za Apolinarego Gajewskiego h. Ostoja.
Franciszek Garczyński, pułkownik polskiego wojska w okresie Księstwa Warszawskiego, odziedziczył Szelejewo po ojcu w 1810 r. Jeśli wierzyć Minakowskiemu zmarł 2 lata później, jednak na obrazie w kaplicy jako data śmierci widniał rok 1810. Warto dodać parę słów o młodym Stefanie Garczyńskim, który był poetą romantycznym, przyjacielem Adama Mickiewicza i powstańcem listopadowym. Będąc dzieckiem stracił ojca i matkę, a później opiekowała się nim ciotka z Lubostronia - Antonina Garczyńska (1770-1824), zamężna za Fryderyka Józefa Andrzeja hr. Skórzewskiego. Franciszek za zasługi w powstaniu listopadowym odznaczony został orderem Virtuti Militari. W 1832 r. wyjechał do Drezna gdzie zachorował na gruźlicę. Ciężko chorego zabrał go do Avinionu Mickiewicz, gdzie niestety Garczyński zmarł. Na podstawie opowieści przyjaciela Mickiewicz napisał później "Redutę Ordona". W 1821 r. Szelejewo było wycenione na 170274 talary. W 1829 r. za 115 tys. talarów Garczyński sprzedał dobra Józefowi Pruskiemu h. Leliwa (1779-1850). Ten ożeniony był (ślub w 1803 r.) z Serafiną Sczaniecką z Łagowca h. Ossoria (1784-1943), z którą miał czworo dzieci. Z tej czwórki Szelejewo odziedziczył syn Nazary Łukasz Narcyz, który 15 stycznia 1639 r. ożenił się w Pońcu z Antoniną Aleksandrą Anną Rożnowską ze Skoków h. Nowina (1817-1901). Mieli oni syna Kazimierza oraz córki: Zofię Zenobię Wandę i Marię.
Około 1857 r. Emil Kierski, konserwator zbiorów Biblioteki Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk (TPN) pisał o kaplicy parkowej, w której na ołtarzu wisiał obraz Matki Boskiej Seneńskiej, poza tym podpisany portret Franciszka Garczyńskiego, pułkownika wojsk polskich (zm. w 1810 r.) - kolatora oraz jeszcze jeden portret bez podpisu. W kaplicy wg Kierskiego mogło się pomieścić do 200 ludzi; posiadała ona własne sprzęty kościelne. W części wiejskiej Szelejewa stało 51 „domów dość podupadłych”, których gospodarze posiadali 1031 mórg gruntów I, II i III klasy, prowadzili trójpolowe gospodarstwo i posiadali 150 sztuk bydła, 60 koni i 160 sztuk trzody chlewnej. We wsi znajdowała się szkoła katolicka, do której uczęszczało 160 dzieci z folwarku i ze wsi. Ze wszystkich mieszkańców tylko jedna czwarta nie potrafiła czytać. Folwark posiadał 2 budynki murowane i 16 budynków konstrukcji ryglowej, nakrytych tzw. „szkudłami” lub słomą. Mieszkańcami byli głównie Polacy, przy czym u młodych „charakter ich osobliwie jest popędliwy, tak iż przy żadnym zgromadzeniu nie obejdzie się bez bijatyki”. Ponoć w 1848 r. mieszkańcy byli już „spokojni i przeciwni nawet wszelkiemu ruchowi”. Z opinią tą polemizuje podanie, jakoby w tymże właśnie roku chłopi z Szelejewa, z żydem Rubenem Wollmanem na czele wybrali się do Berlina z prośbą, aby ich wcielono do Rzeszy Niemieckiej. Ludność wsi pracowała na roli w majątku albo u gospodarzy posiadających własną ziemię. Ci drudzy byli ponoć bardzo biedni, pozostając w „najopłakańszym materyalnym stanie”. Folwark posiadał 1700 mórg I i II klasy ziemi równinnej, ponadto 400 mórg lasu liściastego, 450 mórg łąk i pastwisk oraz 3 stawy. W poł. XIX w. w majątku hodowano 750 owiec, 70 sztuk bydła, 60 sztuk bydła „ludzi dworskich”, 56 koni i 60 sztuk świń. Dobra już wtedy posiadały wiatrak, browar i gorzelnię.
W 1860 r. dobra rycerskie Szelejewo kupił na licytacji w Krotoszynie żyd poznański Lewin Benas, za kwotę 168,05 tys. talarów. Dobra oszacowane były na znacznie wyższą kwotę, stąd powstała nadwyżka przeznaczona dla Józefa Pruskiego. Początkowo było to 35,43 tys. talarów, z których po potrąceniu różnych cesji itd, w 1874 r. pozostało jeszcze 5833 talary. Jednak Pruski już nie żył, zaś sąd w Krotoszynie poszukiwał chętnych na te pieniądze, czyli ew. osoby roszczące jakieś pretensje. W 1865 r. dobra w Szelejewie nabył za 340 tys. (talarów?) książę Jerzy Schönburg Waldenburg z Saksonii. Jeszcze w tym samym roku książę nabył za podobną kwotę Wziąchów, Małgowo, Staw i Nowinę w powiecie krotoszyńskim.
W 1885 r. na Szelejewo składała się wieś oraz majątek w pow. krotoszyńskim (wcześniej w pow. kościańskim). W skład okręgu dworskiego (oprócz Sz.) wchodziły w tym czasie folwarki: Antonin, Bielawy, Stefanowo i Józefowo. Obok folwarku w Józefowie znajdowały się nasypy ziemne, popularnie zwane "zamczyskiem". Cały okręg dworski miał 1764 ha obszaru, w tym 1086 ha ziem uprawnych, 85 ha łąk i 231 ha lasów. Były tu 32 dymy z 546 m-ców (60 ewangelików i 486 katolików). Sama wieś jako jednostka administracyjna posiadała 304 ha, w tym 287 ha ziem uprawnych; były tu 53 dymy z 400 m-cami wyznania katolickiego. Do majątku należała gorzelnia parowa. Wieś należała do parafii katolickiej w Strzelcach Wielkich. W rękach rodziny Schoenburg - Waldenburg dobra pozostawały do 1919 r. W latach 1908-1910 Heinrich von Schoenburg – Waldenburg wybudował obecny pałac. Budynek usytuowano nieco na południe od starego dworu, który stał się oficyną. Przekomponowany został także park, który poszerzono w kierunku północnym i zachodnim. Starsze zabudowania znajdujące się na zach. od pałacu zostały wyburzone. W okresie międzywojennym dobra wróciły w ręce polskie, a ich właścicielem od 1920 r. był hr. Stanisław Franciszek Józef Karłowski h. Prawdzic (1879-1939), syn Leona (1845-1885) i Józefy Budziszewskiej z Budziszewic h. Awdaniec. Szelejewo nadal stanowiła wieś oraz majątek, lecz już w pow. koźmińskim.
W 1926 r. dobra miały 1775 ha rozległości i należały do Stanisława Karłowskiego, który dzierżawił także wieś Podstolice w powiecie wrzesińskim.. W tymże roku Szelejewo liczyło 1163 m-ców. Właściciel posiadał tu także młyn oraz gorzelnię. Był aktywnym działaczem społecznym i gospodarczym, finansistą oraz politykiem. Pełnił kierownicze funkcje w zarządzanych bankach, m.in. we Lwowie i w W-wie. Był inicjatorem powstania Związku Banków Polskich. W latach 20. i 30. zasiadał we władzach spółki "Siła i Światło". W 1923 r. reaktywował działanie uzdrowiska w Horyńcu na Podkarpaciu. Był założycielem i wiceprezesem Banku Cukrownictwa a także senatorem RP III kadencji (lata 1930-1935). W swoim majątku wprowadzał nowe metody upraw oraz hodowli, za co był nagradzany na licznych wystawach rolniczych. W 1930 r. w Szelejewie stworzył pierwsze w Polsce gospodarstwo ekologiczne, zaś rok później wprowadził metodę biodynamiczną., opierającą się na dość nietypowych elementach wziętych bardziej z pogranicza nauki, np antropozofii. Za całokształt działalności w 1937 r. odznaczony został Złotym Krzyżem Zasługi.
Stanisław Karłowski ożeniony był z Różą Alfredą Pauliną Heleną ks. Ponińską z Horyńca h. Łodzia (1886-1918), córką Aleksandra Oskara Franciszka (1856-1913) i Olgi Alfredy Róży Wrede (1867-1938), z którą miał troje dzieci: Jadwigę (1911-1083), Zygmunta (1912-1944) oraz Jana Bożego (1914-1989). Jadwiga wyszła za Aleksandra Trafasa z którym miała troje dzieci: Różę Marię, Kazimierza i Tomasza. Zygmunt ożenił się z Jadwigą Kosch (1914-1944), córką Teodora (1872-1964) i Janiny Zwarzyło-Wiszniewskiej h. Ramult-odmiana (1888-1986), z którą miał córki Różę i Elżbietę. Jan ożenił się z Haliną Gołąbską (1914-1989) z którą miał troje dzieci: Olgę, Stanisława i Barbarę. Po śmierci pierwszej żony dziedzic ożenił się powtórnie, z Pauliną English von Popparich (1891-1983), z którą nie miał potomstwa. Dobra pozostawały w rękach Karłowskich do wybuchu 2. wojny światowej. W październiku 1939 r. hrabia został aresztowany przez Niemców i rozstrzelany w Gostyniu na rynku, w dniu 21.X.1939 r. Syn Zygmunt i jego żona Jadwiga zostali zabici przez Gestapo w 1944 r.
Po wojnie dobra przejął Skarb Państwa Polskiego. W 1945 r. w pałacu miał miejsce pożar, na skutek którego spłonął dach budynku. Plotki i pogłoski mówią o wybuchu materiałów wybuchowych zgromadzonych na strychu. Przesłanką miałby być pocisk znaleziony przez rolnika na polu. W latach powojennych dach został odbudowany lecz już nie jako mansardowy, tylko tradycyjny czterospadowy. Na terenie byłego folwarku mieściła się Stacja Hodowli Roślin, zaś w pałacu umieszczono biurowiec firmy. Po przemianach 1989/90 gospodarzem obiektu została firma Danko, która posiada bogate tradycje hodowli zbóż, sięgające 1880 r. Właśnie w tymże roku w Dańkowie Aleksander Janasz rozpoczął prace hodowlane zbóż oraz buraków. W 1993 r. firma Danko została przekształcona w spółkę z o.o. Firma była dobrym użytkownikiem obiektu i dzięki niej pałac i inne budynki zostały wyremontowane, a pozostałości dawnego zespołu pałacowego, pomimo niekorzystnych zmian były zadbane. W styczniu 2014 r. spadkobiercy Stanisława Karłowskiego uzyskali zmianę zapisu w księgach wieczystych, dzięki któremu stali się właścicielami pałacu oraz parku. Kościół parafialny Matki Bożej Pocieszenia obecnie leży na terenie prywatnym i dzierżawiony jest parafii.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Regesty, Monografie) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Strona internetowa firmy Danko: http://danko.pl/firma/historia/;
Gostynska.pl: http://www.gostynska.pl/artykuly/piaski-palac-zmienil-wlasciciela,25496.htm
Telewizja Gostyn.pl "Zapomniane miejsca, zapomniane historie": http://telewizjagostyn.pl/?p=2600
Opis Statystyczny i Historyczny Obwodu Boreckiego w W.X. Poznańskiem... zebrany przez Emila Kierskiego;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Mapster:
13293 @ WIG - Mapa Szczegółowa Polski 1:25 000 /1929 - 1939/
- Plik mapy: P41-S24-E_GOSTYN_1933.jpg
13294 @ WIG - Mapa Szczegółowa Polski 1:25 000 /1929 - 1939/
- Plik mapy: P41-S24-F_SIEDMIOROGOW_1933.jpg
17094 @ Karte des Deutschen Reiches 1:100 000 - Generalstabskarte /1870 - 1944/
- Plik mapy: KDR100_349_Gostyn_ca1893_DRMC5820349.jpg
Geoportal.
Wszystkie prawa zastrzeżone!
Zdjęcie archiwalne pochodzi ze strony internetowej: www.gaso-gostyn.pl

Specjalne podziękowania dla właściciela obiektu – pana Pawła Bietkowskiego – za cenne informacje dotyczące historii pałacu.

Opis

Pałac klasycystyczny, wcześniej nawiązujący stylem do secesji. Budynek piętrowy, podpiwniczony, wzniesiony na planie prostokąta w dłuższej osi N-S, fasadą zwrócony na zachód. W 11-osiowej fasadzie centralnie umieszczony nieznaczny, 5-osiowy ryzalit, poprzedzony okazałym jońskim portykiem 4-kolumnowym dźwigającym belkowanie i niski trójkątny fronton. Powyżej linii dachu ozdobny przyczółek ze sterczynami, "rozciągnięty" do szerokości ryzalitu. Całość nakryta łagodnym dachem czterospadowym, mieszczącym użytkowe poddasze.
Dość nietypowy wygląd pałacu wziął się stąd, że wcześniej nie posiadał on portyku kolumnowego, tylko podjazd prowadzący do samego wejścia. Przed pożarem dachu, nad piętrem wznosiła się okazała mansarda (łącznie trójkondygnacyjna) z dolną kondygnacją mieszkalną - dzięki czemu budynek wyglądał jak dwupiętrowy. Dopiero w wyższej części mansardy znajdował się wielki półkolisty fronton na całej szerokości ryzalitu, a także trójosiowe wystawki po bokach dachu. Nad częścią mieszkalną poddasza (przeznaczoną dla służby) znajdował się strych właściwy, doświetlony niewielkimi powiekami po bokach frontonu. Na skutek przebudowy dach został obniżony o ok. 2,5 metra, po czym dobudowano portyk i ozdobny przyczółek.
W pałacu zachowano relikty przeszłości: rzeźby i obrazy, m.in. portret Stanisława Karłowskiego pędzla Kazimierza Pochwalskiego wiszący w holu. Oryginał pochodził z 1930 r., zaś na jego miejscu firma Danko zawiesiła wykonaną na swoje zlecenie kopię. Wiszą tu także akwarele Juliana Fałata oraz inne obrazy – repliki dzieł znanych mistrzów, także wykonane na zlecenie firmy Danko. Na strychu zachowały się widoczne pozostałości dawnych pomieszczeń, m.in. łazienki.

Park

Park krajobrazowy z k. XVIII, przekomponowany i powiększony na pocz. XX w. o pow. 3,8677 ha, znajdujący się na dz. ewid. nr ...207/1 (Geoportal, 3.11.2017 r.).

Inne

Zabudowania pałacowe z XIX w.
Kaplica, 1647 r., przebudowana w 1976 r. Ob. kościół filialny p.w. Matki Boskiej Pocieszenia.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011