Strzelce

Stan obecny

Własność prywatna. Wnętrza są wyremontowane. Odbywają się w nim liczne imprezy.

Historia

Pałac z poł. XIX w.
W późnym średniowieczu Strzelce stanowiły prastare siedlisko Grzymalitów, założone przez książąt pomorskich z Ujścia. Pierwszą wzmianka o wsi pochodzi z 1370 r. gdy znany był "wojewoda kaliski Przecław Grzymała z Strzelec". Następna zapiska z 1388 r. mówi o Nicol. Gemszy de Strzelcze, później w 1418 r. wymieniany jest grzymalita Chwał ze Strzelec, a nastepnie w 1453 r. Piotr, właściciel Oleszna i Strzelec. Miał on córkę Jadwigę, która zaślubiła Przecława Potulickiego. W 1469 r. w zapiskach pojawia się Wojciech de Strzelce, który w 1520 r. zwie się Strzeleckim alias Potulickim; był on synem Przecława i Jadwigi, miał też brata Stanisława, dziedzica Potulic. Wzmianka w archiwach kościelnych mówi o długu jaki ów Wojciech miał w kasie szpitalnej kościoła p.w. Świetej Trójcy (Był to jeden z trzech chodzieskich kościołów). W 1557 r. na skutek podziału dóbr po Mikołaju Potulickim, Strzelce wraz z Chodzieżą i przyległościami trafiły w ręce Stefana Potulickiego. W 1577 r. posiadały 3 ślady osiadłe. Po śmierci Stefana wdowa sprzedała dobra szwagrowi, wojewodzicowi Kasprowi Potulickiemu. Po nim dziedziczyli synowie: Jan, późniejszy kasztelan santocki; Andrzej i Kasper. Po 1590 r. dziedzicem przez krótki okres był Andrzej, zmarły ok. 1595 r., następnie Jan Potulicki (wspomniany kasztelan) ożeniony z Zofią Roztworowską. Na pocz. XVII w. wikary z Chodzieży, ks. Paweł zapisał 300 florenów, z tego 200 na Strzelcach należących do wojewodzica Stefana Potulickiego, syna Mikołaja, dla kościoła św. Trójcy w Chodzieży, za rocznym czynszem 14 florenów.
W latach 1618-20 na Strzelcach istniały 2 ślady osiadłe, był tu także młyn o 3 kołach. W 1634 r. kolejnego zapisu na rzecz chodzieskiego kościoła w wysokości 6 tys. florenów, na dobrach Strzelce, Mirowo i Słonki, dokonał Mikołaj Kołaczkowski, ożeniony z Anną Potulicką, córką Andrzeja. Mieli onie dwie córki, z których Konstancja Urszula wyszła za Stefana Zygmunta Grudzińskiego wnosząc mu w posagu m.in. Strzelce. Po nich ok. 1660 r. odziedziczył syn, Zygmunt Grudziński, starosta bolemowski, ożeniony z Katarzyną Przyjemską. Mieli troje dzieci: Adama, Zygmunta i Ewę, zamężną za Działyńskiego. Katarzyna Grudzińska zmarła w 1681 r. i pochowana została w kaplicy św. Antoniego w Chodzieży. Majątek odziedziczyła Ewa, a konkretnie jej mąż który przejąl dobra w wianie - Michał Działyński. Wizytacja z 1696 r. wykazywała, że we wsi jest folwark i 2 kmieci. Po dojściu do lat kolejny Zygmunt Grudziński ożenił się z Teresą z Werbna Rydzyńską, z którą miał syna Karola, następnie Stefana Bernardyna (ur. w 1704 r.). Rok później w Strzelcach urodziła im się córka Anna Kunegunda Magdalena. Zanim minął kolejny rok, 19 marca 1706 r. dziedzic zmarł i pochowany został w Chodzieży. Przed śmiercią zdążył począć kolejnego syna - Zygmunta Józefa Maurycego, ochrzczonego w Strzelcach 24 września 1706 r. Niebawem wdowa poszukała sobie kolejnego męża, Mikołaja Woronieckiego ze Zbaraża h. Korybut (1680-1748), miecznika wołyńskiego i już w 1712 r. w Strzelcach urodziła się Dorota Teresa Regina, a 2 lata później Antonilla Lucja. Kolejnymi dziećmi Woronieckich byli: Teresa Marcjanna (ur. w 1715 r.), Wojciech Franciszek Ksawery (ur. w 1716 r.) i Teofila Helena (ur. w 1718 r.). Co najmniej dwie z córek Woronieckich zmarły: Teofila w 1719 r. i Julianna w 1724 r. Faktycznym właścicielem Strzelec był Karol Grudziński, który w 1728 r. sprzedawał cały klucz dóbr chodzieskich Woronieckiemu, za kwotę 148,5 tys. złp. Książę w międzyczasie stał się pułkownikiem w Koronie a także starostą średzkim. Do transakcji prawdopodobnie nie doszło, bo jako właściciel Strzelec w zapiskach dalej występował Grudziński. Ten był ożeniony dwukrotnie. O jego pierwszej żonie nic nie wiemy, natomiast drugiej - Krystynie Swiniarskiej, córce Mikołaja i Anny Gałęskiej, w 1742 r. zapisywał 50 tys. złp. Mieli oni czworo dzieci, w tym synów: Adama (1732-1779) i Zygmunta Ignacego Ksawerego (1735-1804). W dniu 1774 r. Adam zaślubił w Strzelcach Eleonorę Krzycką z Krzycka h. Kotwicz. Jego brat Zygmunt ożenił się z siostrą Eleonory - Teresą Krzycką.
W 1763 r. bracia dokonali podziału majątku. Ustalono dwie schedy, z których Zygmunt dostał pierwszą: Chodzież, młyn miejski chodzieski, młyn Wierzbnik, młyn Krąpka, wieś Snożewo, Krystynka, Olędry, Grudzieniec, sołectwo Ciszewo, Oleśnicę z foluszami, młyn Chamer, młyn Oleski, młyn Papiernicki, młyn Cis, oficyna Papiernia Kamionka, folwarczek Milcz, Olędry Milczewskie, Olędry lasowe, czyli Wielkie. Scheda druga, czyli Karola obejmowała: wsie Ostrówek, Huta, Strzelce, młyn Kłos, Olędry Strzeleckie, wieś Słomki, Morakowo oraz Radwanki. W 1789 r. Karol Grudziński sprzedał Strzelce Niemcowi nazwiskiem Cristoph von Zacha. Krzysztof był radnym powiatu, ożenionym z Henriette von Usedom. Von Zacha byli także dziedzicami Zacharzyna (Zachasberg), który założyli w 1793 r. Ich synem był Ferdinand von Zacha, uczestnik kampanii napoleońskiej, major i komendant 2 batalionu 14 Landwehr Regimentu, a także członek Rycerskiego Zakonu Szpitalników Świętego Jana, inaczej Joannitów, czyli tzw. kawaler maltański. Za zasługi odznaczony został Orderem Orła Czerwonego 4 klasy, a także Królewskim Saskim Orderem Wojskowym św. Henryka. Dziedzicem Strielitz Ferdinand został w 1818 r. Ożeniony był z Augustą von Falckenhayn. Mieli łącznie pięcioro dzieci, w tym córki Teresę i Ludwikę, a jednym z dwóch synów był Constantin von Zacha. Jako posiadacz dużego majątku ziemskiego Ferdinand został patronem kościoła p.w. świętego Floriana w Chodzieży. Był to dość niezwykły przypadek zważywszy, że Ferdinand był wyznania ewangelickiego. Ok. 1830 r. proboszcz Celler odstapił dziedzicowi łąkę i tzw. Kocistaw w Chodzieży, w zamian v. Zacha dał kościołowi 13 mórg łąki obok Buczkowa. Dnia 15. VII. 1838 r. w Chodzieży wybuchł pożar, w którym oprócz kilkudziesięciu domów spłonęła dzwonnica i zniszczeniu uległo 5 dzwonów. Ks. Celler kazał z resztek odlać nowy dzwon o wadze 16 i pół centnara, za który zapłacił dziedzic Strzelec. Na zewnętrznej stronie dzwonu umieszczono napis po łacinie, który w tłumaczeniu brzmiał: "Z pięciu dnia 15. lipca 1838 spalonych dzwonów w jeden przelać mnie kazał dnia 21. sierpnia 1839 dziedzic dóbr chodzieskich i strzeleckich Ferdynand Zacha, patron kościoła. Teraz i w przyszłości głosić będę sławę, chwałę i cześć Bogu". W 1840 r. dziedzic odbudował również samą dzwonnicę, w której zawisły jeszcze 4 dodatkowe dzwony. Po 1848 r. kolatorem kościoła został v. Königsmarck z Chodzieży.
W starym drewnianym pałacu pierwotnie mieścił się klasztor, spalił się on częściowo 1 maja 1840 r., zaś nowy pałac wybudowany na jego miejscu oddano do użytku w 1844 r. Do budowy wykorzystano projekt popularnego w tamtych czasach berlińskiego architekta, Fryderyka Augusta Stülera. Constantin oficjalnie przejął dobra w 1848 r. Rok później zmarł jego ojciec. W czerwcu 1851 r. kolejny pożar strawił wieś Strzelce, ocalała tylko szkoła i figura św. Wawrzyńca. Dziedzic odbudował wieś, ale już w innym miejscu, tam gdzie znajduje się ona obecnie. W 1852 r. ożenił się z Amalie von Schwichow (1833-1924), z którą miał dwoje dzieci. Niestety nie wiemy z jakiego powodu w późniejszym okresie wzięli rozwód, zaś Amalie wyszła za Gustava von Grevenitz, z którym również miała dwoje dzieci. Amalie, czy też po polsku Amelia, była córką Karla von Schwichow (1799-1852), właściciela Margońskiej Wsi. Miała siostrę i brata. Siostra wyszła za Riddinga von Zacha i wraz z nim gospodarowała na Margońskiej Wsi. Constantin trzymał Strzelce jeszcze przez 30 lat, w tym czasie założył folwark Konstantynowo. Kolejnym właścicielem Strzelec był Dagobert Friedländer (1826-1904), bankier i jeden z dwóch żydowskich członków pruskiej Izby Lordów. Ożeniony był z Pauline Friedmann, która zmarła dość wcześnie, bo w 1864 r. 10 lat później był nominowany przez miasto jako przedstawiciel do izby wyższej parlamentu pruskiego. W 1881 r. zrezygnował z nominacji i przeniósł się do Frankfurtu. W 1892 r. wyprowadził się do Breitenstein w Szwajcarii, gdzie zmarł w 1904 r. Strzelce sprzedał podobno dopiero w 1895 r., a nabywcą miał być tajny radca Wilhelm von Mörner, adoptowany przez architekta Georga Wilhelma Neumanna. Ten jednak nie był zainteresowany prowadzeniem majątku i w czerwcu 1895 r. sprzedał Strzelce Hermannowi Kennemanowi (1815-1910), jednemu z najbogatszych ziemian Wielkopolski. W tamtym okresie Strzelce dzieliły się na wieś z 2 domami i 14 m-cami oraz dobra. Do Strzelec należały też Holendry Zachodnie, zwane z niem. Zachasberg (wspomniany wcześniej Zacharzyn) oraz osada zwana Strzelcami Nowymi - Neu Strelitz. Dwór tworzył okręg dworski wraz z folwarkami Alyrode, Konstantynowem i Mirowem, posiadający 15 domów i 334 m-ców, w tym 226 ewangelikow i 108 katolików. Wieś miała niewiele gruntów - 17 ha, w tym 9 ha roli i 5 ha łąk, natomiast do okręgu dworskiego należało 2538 ha , w tym 1050 ha ziemi uprawnej (cz. dochód gr. 9,57 marki z ha) , 623 ha łąk (7,86 mk z ha) i 524 ha lasów (2,79 mk z ha). Po zsumowaniu łączny dochód gruntowy wynosił 16407,23 marek. Majątek posiadał owczarnię zarodową rasy Rambouillet, gorzelnię, młyn i cegielnię; specjalizował się ponadto w hodowli bydła fryzyjskiego. Hermann Kenneman miał już kilka pałaców w różnych zakątkach Wielkiego Księstwa Poznańskiego, a Strzelce zakupił z próżności, dla pokazania swego bogactwa. Był zagorzałym wrogiem Polaków i Polskości, jednym z twórców Związku Popierania Niemczyzny w Prowincjach Wschodnich, zwanego przez Polaków "Hakatą" od pierwszych liter założycieli: Hansemana, Kennemanna i Tiedemanna. W 1910 r. Strzelce odziedziczyła jego córka Jadwiga, zamężna za syna Beniamina von Jouanne, Niemca francuskiego pochodzenia - rotmistrza Maksymiliana von Jouanne. Ten pisał się z Zaniemyśla, stąd czasami umieszczana przy jego nazwisku nazwa Santomichell. Druga córka Kennemana, Gizela zmarła na szkarlatynę i pochowana została poczatkowo poza cmentarzem rodowym (w Klęce - przyp.), na który zwłoki przeniesiono dopiero w czasach niemieckiej okupacji.
W 1919 r. majątek w Strzelcach nabył Wiktor Szulczewski, Prezes Wielkopolskiej Izby Rolniczej w Poznaniu i profesor Państwowych Kursów Ogrodniczych w Poznaniu (tu ks. Kurpisz zapewne się myli, piszac o roku 1920, chyba że w 1919 r. Szulczewscy byli w Chodzieży przejazdem). W 1926 r. Szulczewski został prorektorem Jubileuszowej Wystawy Ogrodniczej organizowanej w Poznaniu, a w 1929 r. członkiem zarządu Powszechnej Wystawy Krajowej tamże. Był posiadaczem wielu majątków ziemskich w Wielkopolsce, na Pomorzu, a także Runowa Krajeńskiego. Jego żona Melania była aktywną działaczką społeczną. W marcu 1919 r. była matką chrzestną sztandaru 7 pułku strzelców wielkopolskich, ufundowanego przez społeczeństwo Chodzieży. Gdy w 1920 r. z inicjatywy ks. Czechowskiego powstało Stowarzyszenie Pań Miłosiedzia św. Wincentego a Paulo, jego pierwszą przewodniczącą została Szulczewska. Rok później powstało Towarzystwo z ograniczoną odpowiedzialnością p. Caritas, któremu Szulczewski przekazał willę przy ul. Strzeleckiej, na budynek mieszkalny dla gminazjalistów. Szulczewscy mieli trzy córki z którymi Melania mieszkała w Runowie. W 1926 r. wraz z folwarkami Słomki, Konstantynowo i Mirowo dobra Szulczewskich w Strzelcach liczyły 1996 ha, na co składało się 964 ha ziem uprawnych, 524 ha łąk i pastwisk, 424 ha lasów, 75 ha nieużytków i 9 ha wód. Majątek posiadał własną gorzelnię. Czysty dochód gruntowy wykazywany jako podstawa do wyliczenia podatku wynosił 13980 talarów, czyli prawie 42 tysiące marek. W 1928 r. część tych dóbr, czyli wspomniane folwarki Słomki, Konstantynowo i Mirowo zostały sprzedane Państwowemu Bankowi Rolnemu w celu parcelacji. W 1930 r. wieś liczyła 479 m-ców. W czasie 2. wojny światowej majątek znajdował się pod zarządem niemieckim. Po wojnie dobra zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego, a pierwszą instytucją zarządzającą dawnym folwarkiem były Państwowe Nieruchomości Ziemskie. Później na bazie folwarku utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne. W latach 70. XX w. pałac został gruntownie wyremontowany. Po przemianach 1989/90, PGR został ustawowo zlikwidowany. Rozwiązywane zakłady masowo przejmowała AWRSP, (obecna Agencja Własności Rolnej), wydzierżawiając je później firmom rolnym i rolnikom, którzy po 10 latach nabywali gospodarstwa za część ich faktycznej wartości. Na chwilę obecną nie wiemy jaki jest formalny stan obiektu w Strzelcach. Prawdopodobnie nadal znajduje się on w dzierżawie.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Alexander Duncker "Die ländlichen Wohnsitze, Schlösser und Residenzen der ritterschaftlichen Grundbesitzer in der preußischen Monarchie nebst den Königlichen Familien-, Haus-Fideicommiss- und Schatull-Gütern in naturgetreuen, künstlerisch ausgeführten, farbigen Darstellungen nebst begleitendem Text", 1860;
Wikipedia.DE: https://de.wikipedia.org/wiki/Hermann_Kennemann;
Wikipedia DE: https://de.wikipedia.org/wiki/Wilhelm_Neumann_(Architekt_und_Baubeamter);
Wikipedia DE: https://de.wikipedia.org/wiki/Dagobert_Friedlaender;
Wikipedia DE: https://de.wikipedia.org/wiki/Chodzie%C5%BC;
X. Leonard Kurpisz "Kronika kościołów chodzieskich", Chodzież 1933;
Kennemanowie: http://kleka.fm.interiowo.pl/rodz.htm;
Zecernia: https://zecernia.com/html/?tag=sztandar;
Marcin Libicki "Dwory i pałace wiejskie w Wielkopolsce";
Księga Adresowa Gospodarstw Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Pałac klasycystyczny z elementami neorenesansu. Budynek podpiwniczony, wzniesiony na planie prostokąta, w dłuższej osi W-E. Składa się z głównej prostokątnej, piętrowej bryły, połączonej węższym łącznikiem z 4-kondygnacyjną wieżą oddaloną w kierunku wschodnim. Przy samej wieży parterowy łącznik przechodzi w niewielką część piętrową. W obu elewacjach korpusu od strony zachodniej umieszczone dwie dodatkowe, przysadziste wieże o 3 kondygnacjach. Główna wieża z umieszczonym przejazdem przypomina bramną, stosowaną w starych siedzibach rycerskich, co upodabnia budowlę do palazzo in fortezza.

Park

Park z XVIII - poł. XIX w., o pow. 9,8811 ha. Park znajduje się w swoich dawnych granicach i zajmuje dz. ewid. nr ...21/62 (Geoportal, 17.03.2017 r.) Staw zasilany wodą z kanału leży w jego północnej części.
Ok. 3,5 km na północ od parku, w dolinie Noteci znajdował się rezerwat przyrody "Wiktorowo", nazwany tak od imienia przedwojennego dziedzica Szulczewskiego. Z powodu wyginięcia wielu gatunków roslin, na mocy zarządzenia Ministra Ochrony Środowiska i Zasobów Naturalnych z dnia 7 grudnia 1989 r. został on zniesiony.