Stary Sielec

Stan obecny

Stan własności dworu nieznany.

Historia

Dwór z pocz. XIX w..
Stary Sielec to wieś leżąca na prawym brzegu Orli, w odległości 2 km na płn. zachód od Jutrosina. Jej dawniejsze nazwy to Siedlce, Siedlec i Siedlecz. W XV w. należała do Jutroskich - dziedziców w Jutrosinie, a pierwszym z nich który pojawił się w aktach ziemskich był Mikołaj. Istnieje wprawdzie zapiska o Świętomirze Siedleckim, który był świadkiem Wawrzyńca z Ochli, jednakowoż nie ma pewności której wsi Sielec (Siedlecz) ona dotyczy. Podobnie wygląda kwestia Jana, toczącego w 1414 r. proces z wójtem w Obornikach i Mikołaja, występującego w zapisce z 1417 r., który wygrał proces o 5 grzywien z Piotrem z Kopaszewa.
Tak więc pozostaje nam wrócić do Mikołaja wymienionego na wstępie. Był on synem Bartosza Jutroskiego, ożenionego z Krystyną z Dalebuszek. Po jego śmierci wdowa wyszła za Krystyna z Dalebuszek, któremu w 1467 r. "z miłości małżeńskiej" dała część Jutrosina i S.
Mikołaj miał kolejno dwie żony; w 1450 r. zapisywał 250 grzywien posagu Klarze, a w 1463 r. po 100 grzywien posagu i wiana Annie, na częściach Jutrosina, Siedlca i Bestwina oraz połowach młyna wodnego i wiatraka. Był dziedzicem jeszcze w 1475 r., kiedy to sprzedał swemu stryjowi - Mikołajowi Fryczowi Jutroskiemu - połowę folwarku Szymanki, za kwotę 70 grzywien. Mniej więcej w tym okresie współwłaścicielami dóbr byli już Pakosz - Kołaczkowscy, a pod koniec XV w. także Kolniccy (Świebor z żoną Dorotą), Andrzej Pasikoń Włościejewski (z Włościejewic) i następnie ich potomkowie. Na pocz. XVI w. część dóbr, czyli miasta Jutrosina, Bestwina, Rudy, Siedlec i in. przeszła w ręce Marcina Wargowskiego z Bielejewa, a później także Mikołaja Bnińskiego h. Łodzia. W 1518 r. Stanisław Włościejewski zapisywał po 200 kop posagu i wiana swej żonie Agnieszce Ksiąskiej. Na części Jutroskich w 1525 r. Bartłomiej Frycz Jutroski sprzedał 1/3 majątku swemu zięciowi - Ubysławowi Kołaczkowskiemu. Ten z kolei na kupionych ziemiach oprawił 450 zł. posagu i tyleż wiana żonie Urszuli (córce Piotra F. - Jutroskiego). W latach 1534-36 Urszula dokupiła sporą część majątku od swoich braci: Mikołaja, Bartłomieja i Jana.
Dział Bnińskich w drodze wiana przeszedł na Macieja Malechowskiego, który ożenił się z Dorotą Bnińską, córką Jana. Ponadto w 1531 r. Malechowski odkupił część Jerzego Konarskiego, po czym całość sprzedał temuż Konarskiemu na wyderkaf. Miał ów Jerzy syna Mikołaja, który w 1533 r. dostał 1/3 dóbr jutrosińskich od swojej narzeczonej - Katarzyny Włościejewskiej. W 1560 r. dokonano rozgraniczenia wsi od Rogożewa. W 2. poł. XVI w. Sielec dzierżyli głównie Jerzy Konarski z synem Janem, Ubysław Kołaczkowski i Jan Malechowski, który w 1571 r. sprzedał swoją część Wojciechowi Zakrzewskiemu. Z tychże, do XVII w. przetrwali we wsi głównie Kołaczkowscy, ale pojawili się nowi współdziedzice, czyli Stanisław Siewierski z żoną Zofią Bojanowską i Zygmunt Zawadzki h. Korzbok, syn Jana, który w 1620 r. zapisywał 5 tys. złp. posagu żonie - Barbarze Kołudzkiej.
W 1578 r. część Wojciecha Zakrzewskiego miała 3 lany osiadłe, a część Doroty Kołaczkowskiej 3 lany i 2 zagrodników. Ponadto 3 i ćwierć łanu należała do "dostojników kaliskich" (Sł. Geogr...). W 1618 r. Katarzyna Sobieska miała 3 i ćwierć łanu, a Andrzej Siewierski 7 ćwierci osiadłych i 2 zagrodników.
Po Piotrze Kołaczkowskim dobra spadły na jego synów: Piotra, Adama, Zygmunta, Jana i Jakuba. W 1. poł. XVII w. ostatecznie też zanikła nazwa "Siedlec". Adam Kołaczkowski ożenił się z Marią Dobruchowską, a w 1636 r. sprzedał część dóbr bratu Jakubowi, wówczas już kanonikowi krakowskiemu. Po śmieci tegoż, Piotr sprzedał połowę J. i Sielca Wojciechowi Bnińskiemu.
Okres II wojny szwedzkiej spowodował w Sielcu spore zmiany. Wieś częściowo wyszła z dóbr jutrosińskich, a jej współwłaścicielami zostali posiadacze miasta Kobylina - Kierscy h. Jastrzębiec, a następnie Krzysztof Sieniuta (w drodze dzierżawy). Tak więc ta część wraz z Długą Łąką (ob. Długołęka), Bestwinem, Rudą i Rogożewem należała w 1672 r. do Sieniuty i jego żony Teresy Konstancji z Bnina Opalińskiej h. Łodzia. Część Kołaczkowskich należała w latach 70. do Andrzeja K. i jego żony Jadwigi Miąskowskiej, następnie do Stanisława h. Leszczyńskiego i jego żony Katarzyny Opalińskiej (1701), Jana Leonarda Ebertz i od ok. 1714 r. Franciszka Nachojewskiego, chorążego czernichowskiego. Posesorem dóbr został syn Andrzeja - Stefan Kołaczkowski. W 1729 r. Franciszek N. dał całe swoje dobra bratankowi - Jozefowi N. - synowi Piotra i Joanny Siemieńskiej. Nachojewscy z czasem opuścili wieś, która nadal pozostawała podzielona, a ok. połowy XVIII w. należała ex equo do Ebertza i do Hieronima Ponińskiego h. Łodzia, ożenionego z Konstancją Mycielską h. Dolęga. Poniński sprzedał swoją część Maciejowi z Iwanowic Koźmińskiemu, wojewodzie kaliskiemu. Pod koniec XVIII w. tę część dóbr posiadał Augustyn Koźmiński, który w 1790 r. wydzierżawił ją Joachimowi Karolowi hrabiemu de Malzan, ministrowi królestwa pruskiego.
W 1767 r. dzieci Ebertza: Jan Leonard i Małgorzata Zofia sprzedali swoją połowę Jutrosina, Sielca, etc - Samuelowi Oppeln-Bronikowskiemu. Po nim dziedzicami tej części wsi byli Stefan i Marcjanna z Marszewskich Bronikowscy. Ich synami byli Ignacy, Konstanty i Antoni, którzy w 1791 r. przeprowadzili podział majątku. Ustalono, że tenutę Sielca obejmie Antoni Br., po uprzednim spłaceniu braci. Przy okazji odkupiono też część Koźmińskiego, dzięki czemu po prawie 400 latach wieś została ponownie scalona. Antoni Bronikowski jeszcze w latach 90. XVIII w. wybudował we wsi nowy dwór. W 1797 r. zmarł dworski ekonom, Aleksy Prusinowski.
Posesorami Sielca (i Dupina) byli na pocz. XIX w. Jan i Józefa Duninowie. W 1825 r. plenipotent dworski, Jozef Czarnecki, ożenił się z Marią Teklą Łabiszewską. Dwór w XIX w. był wielokrotnie przebudowywany.
W 1872 r. właścicielem dóbr był książę Zdzisław Czartoryski h. Pogoń Litewska, a zarządcą Jäck Neymann. Dobra w S. miały 1574 morgi gruntów, w tym 1344 m. ziemi uprawnej, zaś czysty dochód gruntowy szacowano na 2415 talarów. Żoną księcia Czartoryskiego była Maria Helena Zalewska. W Sielcu rodziły się ich dzieci: Elżbieta Maria Helena... (1885) i Olgierd Aleksander Jan Paweł Karol Antoni (1888).
Słowo "schloss", czyli zamek, pojawia się w Sielcu już na mapach z XIX w. Wieś stanowiła wówczas (1888) majętność (zespół dworski) z folwarkiem oddalonym od pałacu kilkaset metrów w kier. zachodnim. Około 1 km w kierunku płd.-zach. znajdowała się wieś Nowy Sielec (Neu Sielec) nie posiadająca folwarku. Mniej więcej pośrodku wsi wznosiła się cegielnia. Część wiejska liczyła 19 domów ze 138 m-cami oraz 196 ha gruntów. Mieszkańcy byli wyznania katolickiego i posiadali szkołę na miejscu. Z kolei na terenie dworskim Stary Sielec znajdowało się 10 domów ze 154 m-cami, w tym 18 protestantów. Majątek miał 586 ha, w tym 368 ha ziemi uprawnej, 82 ha łąk i 92 ha lasu.
Na pocz. XX w. rozpoczęto budowę nowego pałacu, a na jego zwieńczeniu widnieje data 1911. Projektantem budowli był Roger Sławski. W 1913 r. Olgierd Aleksander Jan ks. Czartoryski (1888-1977) zaślubił w Żywcu Mechtyldę Marię arcyksiężnę Habsburżankę Lotaryńską (1891-1966). Panna młoda dostała od rodziców spory posag, jednak właścicielom najprawdopodobniej zabrakło gotówki na dokończenie budowy. Ich główną siedzibą zasadniczo był Jutrosin, zaś w sieleckim dworze mieszkali prawdopodobnie tylko zarządcy majątku.
W 1926 r. majątek wraz z folwarkiem Pawłowo i leśniczówką Zygmuntowo miał 946,9 ha ogólnego obszaru, na co składało się 531,8 ha ziemi uprawnej, 152 ha łąk i pastwisk, 212 ha lasów, 44 ha nieużytków i 4,1 ha wody. Czysty dochód gruntowy wynosił 3896 talarów. Majątek specjalizował się w hodowli bydła i konia szlachetnej półkrwi. Posiadał pług parowy i własną elektrownię oraz kolejkę polną. W 1930 r. wieś liczyła 328 m-ców. W latach 1943-45 nosiła nazwę Altsiedel, natomiast Nowy Sielec - Schellitz. Po wojnie dawny majątek Czartoryskich został zabrany przez Skarb Państwa Polskiego. Budowy pałacu (zamku) nigdy nie dokończono.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Guter=Adreßbuch für die Prowinz Posen, wyd. 2, Lipsk 1913;
Wykaz alfabetyczny wszystkich posiadłości ziemskich w W. Księstwie Poznańskiem, Berlin, 1872;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Geoportal;
Mapster:
6822 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4368_Dubin_1911.jpg
6824 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4368_Dubin_1944.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór późnoklasycystyczny, wzniesiony na rzucie odwróconej litery "L", fasadą skierowany na wschód.

Park

Park krajobrazowy z XVIII-XX w. Jego powierzchnię można w dużym przybliżeniu oszacować na 25 ha. Raz, że nieco zmieniły się jego granice, dwa - po wojnie na terenach znajdujących się na płd. od parku wyrosły spore połacie nowego drzewostanu. W ocenie wielkości dawnego parku nie pomaga też współczesny podział ewidencyjny, gdyż obecne działki tylko w pewnych granicach pokrywają się z przedwojennym parkiem, na przykład nr ...238/2 oraz ...31/9 które w całości znajdują się w obrębie dawnego parku, plus fragmenty działek: ...238/3 - narożnik płn.-zachodni; ...5320/1 - niewielki prostokąt w narożniku płn.-wschodnim oraz ...5319 - bliżej nieokreślona część północna. W parku zachowana jest część dawnych alei.

Inne

Zespół folwarczny z XIX/XX w., nr rej.: 1280/A z 14.04.1992

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011