Srebrna Góra

Stan obecny

Dom Pomocy Społecznej dla Osób Starszych.
Własność Starostwa Powiatu Wągrowieckiego.

Historia

Dwór z k. XVIII w.
Wieś znana była już pod koniec średniowiecza i stanowiła w tym okresie ważny ośrodek zarządu dóbr. W licznych zapiskach wystepuje jako Srebrna Górka i Srebrnegórki. Pierwsi właściciele pisali się ze Srebrnej Góry, a z czasem przyjęli nazwisko Srebrnogórskich, z których MIkołaja poznajemy w latach 1386-1399. Prawa miejskie S.G. otrzymała przed 1458 r., jednak później zostały one jej odebrane. W tymże roku wystawiono ze S.G. jednego pieszego żołnierza na wyprawę malborską. We wsi już od około 1450 r. znajdował się kościół parafialny pod wezwaniem św. Mikołaja oraz plebania. Miejscowość wymienia też i opisuje Jan Łaski w swojej Liber Beneficiorum na pocz. XVI w. To i kolejne stulecie, to okres ścierających się wpływów licznych okolicznych rodów, m.in. Damasławskich z Damasławia i Smuszewskich ze Smuszewa. Na pocz. XVII w. włascicielką S.G. była Jadwiga Smuszewska, która miała aż trzech mężów, kolejno: Przysieckiego, Jana Lipskiego oraz Andrzeja Łaszewskiego. W 1617 r. dziedziczka dała proboszczowi staw koło plebanii w S.G. Rok później sprzedała Srebrną Górę i część Królikowa Janowi i Adamowi Smuszewskim. Na dobrach tych siedzieli także Wybranowscy h. Poraj, Sepieńscy z Podlesia Kościelnego a także Raszkowscy z Raszkowa. W 1577 r. wieś liczyła 18 łanów, a dwa lata później 16 łanów osiadłych, 4 zagrodników i 1 kowala. Pierwszy dwór był tu już na pocz. XVII w. Informacja z 1618 r. mówi też o 9 łanach osiadłych, 6 łanach wcielonych do dworu, 1 pustym, 4 zagrodnikach, komornicy i wiatraku. Z dalszych, ważniejszych właścicieli musimy wymienić Andrzeja Smuszewskiego (1687) oraz Annę ze Skrzetuskich Bojanowską (1762). Kolejnym posiadaczem Srebrnej Góry był Walenty Gądkowski, podwojewoda gnieźnieński, który przed 1791 r. sprzedał dobra Józefowi Radzimińskiemu h. Lubicz. Już wcześniej w Srebrnej Górze chowani byli (prawdopodobnie na starym rodowym cmentarzu w parku) Radzimińscy, bracia Józefa (dziedzice Żurawii); 28 lipca 1782 r. Adam, podstoli nurski, ożeniony Józefatą Kaczkowską, a 5 m-cy później jego brat Franciszek, ożeniony z Marianną Wróblewską. Wraz z Anną, Eleonorą i Heleną byli oni dziećmi Antoniego R. (1690-1756) i Teresy Baranowskiej h. Jastrzębiec. Józef Radzimiński z czasem został wojewodą gnieźnieńskim, senatorem-wojewodą Księstwa Warszawskiego (od 1810 r.). Za zasługi otrzymał liczne ordery, był też dziedzicem Czeszewa i Gręzin w powiecie kcyńskim. Ożenił się z Michaliną Złotnicką, z którą miał ośmioro dzieci, w tym kolejnego dziedzica S.G. - Jakuba (1769-1809). Ten ożenił się z nieznaną z imienia Jankowską i był inicjatorem budowy obecnego dworu. W krótkim czasie wybudowano też oficyny i ogrodzenie z bramą, na której umieszczono datę zakończenia budowy. Jakub był bezpotomny i dlatego majątek otrzymała jego siostra Marianna (1762-1847), która wyszła za Aleksandra Ezechiela Moszczeńskiego h. Nałęcz (1759-1846), starostę brzesko-kujawskiego. Z tego związku pochodziły dzieci: Antoni (1782-1855) ożeniony z Nepomuceną Prądzyńską h. Grzymała; Jan; Józef (1785-1863) ożeniony z Nepomuceną Bielicką h. Pobóg; Prakseda (1790-1816); Wincenty (1790-1849) ożeniony z Anną Anielą Radońską h. Jasieńczyk oraz Mateusz (1796-1870) ożeniony z Heleną Domiechowską h. Prawdzic, a nast. z Klotyldą Dzierżanowską. Z tychże dziedzicem został ok. 1820 r. Wincenty. Z jego związku z Anielą pochodziły dzieci: Michalina (1820-1893) zamężna za Leonarda Brzeskiego h. Oksza; Aleksandra (1821-1897) zamężna za Wincentego Krasickiego z Siecina h. Rogala; Władysław (1824-1896) ożeniony z Julią hr. Bnińską h. Łodzia; Józefa (1825-1878) zamężna za Ignacego Moszczeńskiego; Bolesław (1826-1900) ożeniony z Teodorą Moszczeńską a nast. z Kazimierą Wolszlegier oraz Kazimierz. Moszczeńscy trzymali także Stępuchowo, Giewartowo oraz Wiatrowo. Wincenty był kapitanem wojska polskiego, brał udział w kampanii 1831 r. Był patriotą i działaczem wolnościowym; występował na sejmikach powiatowych optując za równouprawnieniem języka polskiego. Po nim dziedzicem został Bolesław, który z Teodorą M. miał 3 dzieci: Stanisława (1856-1928) ożenionego z Joanną Goetzendorf-Grabowską h. Zbiświcz; Annę (1861-1941) zamężną za Adolfa Moszczeńskiego i Teodorę (1866-1922) zamężną za Gustawa Raszewskiego h. Grzymała. Z drugiej żony Kazimiery urodziły się jeszcze 4 córki: Kazimiera (1874-1933) zamężna za Stanisława Mieczkowskiego h. Bończa; Maria (1880-1945); Izabela oraz Gustawa (1884-1961) zamężna za Jana Pawła Sirwind-Łukowicza h. Newlin. Warto tu dodać, że dziedzice niekoniecznie sami zajmowali się majątkiem. W poł. XIX w. tenutariuszem S.G. był Benedykt Moraczewski. W latach 1845-46 na wzniesieniu naprzeciw dworu wybudowano nowy kościół, wymurowany z palonej cegły. W tamtym czasie przy kościele istniały bractwa: różańcowe i świetego Benona. Parafia srebrnogórska liczyła 1913 dusz. Posiadała nawet szkoły parafialne, które mieściły się w Mokronosach i Turzy. Na skutek nowego podziału administracyjnego wieś została rozdzielona. Huby pozostawiono w powiecie wągrowieckim, a majętność znalazła się w powiecie żnińskim.
Bolesław Moszczeński podobnie jak ojciec Wincenty był patriotą i działaczem niepodległościowym, za co w maju 1864 r. został aresztowany, a następnie osadzony w berlińskim więzieniu Moabit. Skazano go na rok fortecy, który to wyrok odsiedział w Grudziądzu. W Wapnie uruchomił kopalnię, w której początkowo wydobywano gips, a następnie natrafiono na pokłady soli kamiennej. Z licznego potomstwa Bolesława M. dziedzicem S.G. został syn Stanisław. Jak już pisaliśmy wyżej, ożenił się on z Joanną Grabowską. Ślub miał miejsce dnia 30 kwietnia 1885 r. w Gorzewie. Z małżeństwa tego pochodziły dzieci: Antonina zamężna za NN Potockiego, a następnie za Kazimierza Guttry; Irena (1890-1908); Stanisław (junior) ożeniony z nieznaną nam z nazwiska Joanną oraz Zdzisław (1893-1913). Pod koniec XIX w. tak opisują wieś autorzy "Słownika Geograficznego...": "wieś kościelna i dworska (...) na Pałukach (...) na gościńcu do Żernik, przy trakcie z Kcyni do Janówca i przy drodze żelaznej gnieźnieńsko-nakielskiej, w nizinie otoczonej wzgórzami". W 1885 r. wieś miała 10 domów i 90 m-ców oraz 225 ha obszaru, w tym 177 ha ziem uprawnych i 28 ha łąk. Srebrna Góra wraz z Aleksandrowem tworzyła okręg dworski o pow. 768 ha, w tym 520 ha ziem uprawnych, 116 ha łąk i 31 ha lasów. Gospodarstwo Stanisława Moszczeńskiego specjalizowało się w hodowli i tuczu bydła. Dobra po ojcu Stanisławie odziedziczył Stanisław (junior), który w 1927 r. sprzedał Srebrną Górę inż. Stanisławowi Mieczkowskiemu, ożenionemu z Kazimierą Moszczeńską. Wieś znajdowała się w powiecie żnińskim aż do wybuchu 2. wojny światowej. W 1926 r. pod zarządem Stanisława Mieczkowskiego dobra liczyły 510 ha gruntów. Na ogólny areał składało się 368 ha ziem uprawnych, 110 ha łąk i pastwisk, 11 ha lasów, 20 ha nieużytków oraz 1 ha wód. Czysty dochód gruntowy wykazywany jako podstawa do wyliczenia podatku wynosił 1893,83 talary. Po wojnie dawny zespół dworski został przejęty przez Skarb Państwa Polskiego. W latach 1968-1973 dwór i oficyny zostały wyremontowane, zaś cały zespół przeznaczono na potrzeby Ośrodka Szkoleniowo - Wypoczynkowego, podlegającego formalnie pod Urząd Wojewódzki w Pile. W 1981 r. na terenie ośrodka utworzono Państwowy Dom Rencistów, który od grudnia 1991 r. stał się Domem Pomocy Społecznej.
Źródła:
Teki Dworzaczka (Monografie rodzin oraz Regestry) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Wielka Genealogia Minakowskiego;
Księga Adresowa Gospodarstw Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Księga Adresowa Polski, 1930;
Geoportal, Mapster:
http://www.amzpbig.com/maps/3171_Elsenau_1944_UMK_processed.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Dwór klasycystyczny. Budynek wybudowany na planie prostokąta, w dłuzszej osi zbliżonej do SW-NE, fasadą skierowany na SE. W tym też kierunku rozciąga się oś całej części rezydencjonalnej po bokach której znajdują się klasycystyczne oficyny. Fasada dworu jest dziewięcioosiowa, poprzedzona portykiem kolumnowym w wielkim porządku, dźwigającym okazały trójkątny fronton. Portyk zbudowany z czterech smukłych kolumn jońskich w dwóch parach po bokach, uzupełniony jest czterema pilastrami z tyłu kolumn, z identycznymi bazami i kapitelami, co daje złudzenie portyku 8-kolumnowego. W elewacji ogrodowej centralnie umieszczony trójosiowy ryzalit.
"Do sali głównej prowadzi obszerny westybul. Sala główna i pomieszczenia znajdujące się na prawo i na lewo od niej powiązane są amfiladą. Zachowane zostały niektóre elementy wystroju, jak dekoracje malarskie i sztukatorskie ścian i sufitów, kominki oraz stolarka. Dekoracje malarskie zostały poważnie zniszczone w okresie powojennym, dziś zostały odrestaurowane, a w supraportach (malowidłach lub płaskorzeźbach) nad drzwiami widoczne są sceny mitologiczne. W "salonie zielonym" nie zachowały się niestety malowidła iluzjonistyczne, przedstawiające pejzaż leśny. Natomiast w dawnej jadalni znajduje się biały stiukowy kominek, duże lustra w płycinach i bogata sztukateria w formie liści ostu, girland kwiatowych i piękna rozeta parasolowa na suficie, współgrają z marmoryzowanymi (malarska imitacja marmuru) na szaro ścianami. W dawnym buduarze wojewodziny Marianny na uwagę zasługuje bogata dekoracja stiukowa nad kominkiem, przedstawiająca scenę mitologiczną w otoczeniu liści ostu.
Dwór wraz z dwiema parterowymi oficynami o czterokolumnowych portykach położony jest na wzniesieniu naprzeciw kościoła. Wskutek różnicy poziomów od strony dziedzińca są jednokondygnacyjne, zaś od tyłu dwukondygnacyjne. Budynki zespołu otaczają duży dziedziniec poprzedzony architektoniczną bramą z datą 1799. Całość otacza mur oporowy z balustradą. Oficyny zbudowane w 1799 r. Parterowe, podpiwniczone, od strony tylnej piwnice tworzą niskie przyziemia. Na rzucie prostokątów, odznaczają się harmonijnymi, klasycystycznymi proporcjami. Fasady analogiczne z portykami o czterech kolumnach toskańskich i ze współczesną klatką schodową. Narożniki elewacji boniowane. Dachy naczółkowe, kryte dachówką."
(gloswagrowiecki.pl, artykuł Zbigniewa Grabowskiego "Złote czasy Srebrnej Góry").

Park

Park krajobrazowy z k. XVIII / XIX w. znajdujący się w całości na dz. ew. nr ...142 o pow. 16,1668 ha. (Geoportal, 28.02.2017 r.) Park został przekomponowany i zrewitalizowany w 1927 r. przez ówczesnego właściciela - Stanisława Mieczkowskiego. Po 2. wojnie światowej park został częściowo zdewastowany i wykarczowany, stąd rozległe polany w jego wnętrzu. Po utworzeniu DPS został uporządkowany, założono też oświetlenie, uporządkowano stawy, groble i przepusty wodne, a także drogi i alejki. Wewnątrz parku znajduje się stary cmentarz rodowy właścicieli. Obecnie założenie jest zadbane i w całości ogrodzone.

Inne

2 oficyny z 1799 r.
Spichlerz z 1799 r.
Ogrodzenie z bramą z 1799 r.
Kościół, mur., klasycyst. z 1848-49 r.

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011