Smolice

Stan obecny

Hodowla Roślin Smolice Sp. z o.o. Grupa IHAR
Smolice 146, 63-740 Smolice

Historia

Pałac z pocz. XX w.
Smolice to wieś leżąca 4 km na zachód od Kobylina. Pierwsza wzmianka pisana o wsi "Smolna" pochodzi z 1241 r., kiedy to książęta Przemysław i Bolesław zatwierdzali S. jako posiadłość Przedpełka (Mościca?). Z kolei w 1243 r. biskup poznański Boguchwał, przekazał dziesięcinę ze wsi "Smolicze" klasztorowi lubińskiemu. W 1258 r. wieś będącą własnością klasztoru wymienia przywilej Bolesława, syna Odonica. W 1289 r. biskup gnieźnieński Jakub nadał meszne ze Smolic kościołowi w Kobylinie. W posiadaniu zakonników lubińskich wieś była co najmniej do 1294 r. Z reguły w ręce szlacheckie wsi takie przechodziły w 2. poł. i pod koniec XIV w. Z kolei miejscowi dziedzice - zazwyczaj w XV w. - przyjmowali swe nazwiska od nazwy tychże wsi. Tak też stało się w Smolicach - gnieździe rodowym Smolickich. W 1446 r. ciż Smoliccy wybudowali we wsi kościół p.w. świętego Wojciecha. Już w poł. XV w. Mikołaj i Bartosz z Jutrosina sprzedali swoją połowę wsi Janowi Bnińskiemu h. Łodzia, z Czempina. Podobnie uczynili Smoliccy i tym sposobem pod k. stulecia cała wieś znalazła się w rękach hrabiów Bnińskich. W 1489 r. Andrzej Bniński zapisywał na swych dobrach po 400 złp. posagu i wiana żonie Katarzynie, córce Jaranda, wojewody sieradzkiego. Od tej pory wieś znajdowała się nieprzerwanie w rękach Bnińskich, aż do 1539 r., kiedy to Jan, Stanisław i Andrzej Bnińscy sprzedali Smolice i Zdziętawy braciom - Janowi i Stanisławowi Siedleckim. Siostrą panów Bnińskich była Barbara Smolicka, wzmiankowana w okresie od pocz. XVI w., do swojej śmierci w 1527 r.
We wsi istniał już wtedy dwór, wybudowany przez Bnińskich albo przez Siedleckich. W 1539 r. na swoich wsiach, dworze i folwarku Stanisław Siedlecki zapisywał 900 złp. posagu żonie - Katarzynie Bnińskiej. Z kolei żoną jego brata - Jana - była Agnieszka Rąbińska. Jeszcze w 1544 r. swoje części sprzedawał Siedleckim Stanisław Bniński.
Stanisław i Katarzyna Siedleccy mieli syna Mikołaja oraz córki: Agnieszkę, Ludmiłę, Jadwigę, Annę, Sabinę i Katarzynę. W 1560 r. Stanisław zapisał córkom na Smolicach, Czeluścinie i Zdziętowie po 600 złp. posagu. Wieś odziedziczył Mikołaj, który w 1578 r. płacił pobór od od 12 śladów osiadłych, 6 zagrodników, 6 komorników i owczarza. W 1580 r. miała miejsce afera, gdy Katarzyna Siedlecka, żona Janusza Zaremby z Kalinowy, wygnała panny Siedleckie z ich dóbr. Ona prawdopodobnie była ich kuzynką (córką Jana Siedleckiego). Panny pozwały ją w 1581 r. i prawdopodobnie sprawę wygrały, bo w kolejnych zapiskach są ślady "kwitowania" pieniędzy od Katarzyny S.
Pod koniec XVI w. właścicielem wsi został Stanisław Siewierski, syn Stanisława, kasztelana kruszwickiego; późniejszy starosta ostrzeszowski. Jego żoną była Zofia Bojanowska h. Junosza, córka Marcina. W 1588 r. zapisywał jej na Smolicach, Zdziętowych, Czeluścinie i pustce Bakowy po 7 tys. złp. posagu i wiana. Jeszcze na pocz. XVII w. Siewierskiego pozywali spadkobiercy Siedleckich; dziedzic zmarł w 1608 r. Później wieś trzymała wdowa po nim, wraz z synem Stanisławem. W 1611 r. puścili oni na wyderkaf 4 kmieci ze wsi, za sumę 400 złp. - Andrzejowi Skarszewskiemu. Pozostałymi dziećmi starosty byli bracia: Andrzej, Rafał i Stanisław oraz córka Anna, która wyszła za Jerzego Latalskiego z Łabiszyna i 2-o v. za Jana Kiełczewskiego h. Pomian. Nie znamy pobudek osób, które dokonywały różnych czynności finansowych i choć obecnie wydają nam się nieracjonalne, po prostu podajemy fakty. W latach 1611-12 zarówno wdowa jak i córka dały pewne pieniądze Elżbiecie z Więcborga Zebrzydowskiej, żonie Jana Orzelskiego, kasztelana rogozińskiego. Co ciekawe, wdowa oddała cały swój posag i wiano, zaś Anna kwotę 8 tys., które otrzymała od ol. ojca. W 1612 r. bracia Anny sprzedali Smolice wyderkafem tejże Zebrzydowskiej...
W 1620 r. dziedzicem Smolic był Andrzej Siewierski, który dwa lata później sprzedał wieś Janowi z Dzwonowa Rogalińskiemu h. Łodzia, synowi Andrzeja. Po Janie odziedziczyli synowie: Aleksander (zm. w 1646), Stefan, Kazimierz i Władysław. W 1654 r. dziedzicem S. był Władysław R., któremu swoje części sprzedali także bratankowie - synowie Aleksandra: Jan i Stanisław R-scy. W 1683 r. syn Władysława Rogalińskiego - Mikołaj - zapisywał na 1/2 wsi sumę 25 tys. złp. posagu swej żonie - Katarzynie Karchowskiej. Zmarł ok. 1690 r., po czym wdowa wyszła za Andrzeja Olszewskiego, porucznika chorągwi pancernej kasztelana wieluńskiego. Olszewski jednak nie miał szans na przejęcie dóbr jako wiano, gdyż po pierwsze, żył syn Mikołaja - Roman Rogaliński, dwa - prawa do wsi miał Kazimierz R., syn Władysława. Ten też ostatecznie został właścicielem Smolic i w 1694 r. puścił wieś wyderkafem (na 3 lata) Wojciechowi Czekanowskiemu.
Dopiero w 1710 r. dobra oficjalnie odziedziczył Roman Rogaliński, który w tymże roku oprawił swojej żonie - Teofili Miaskowskiej, 8 tys. złp. posagu. W 1736 r. Rogalińscy wybudowali na miejscu starego kościoła nową świątynię, również drewnianą. Około 1738 r. właścicielem wsi został Antoni Umiński h. Cholewa, syn kasztelana krzywińskiego, który zapisał 10 tys. złp. swojej siostrze Brygidzie. Około 1748 r. dziedziczką była wdowa po nim - Marianna Teresa Umińska - zamężna 2-o v. za Wojciecha Rydzyńskiego, stolnika poznańskiego. W 1752 r. w miejscowym kościele rozpoczęto prowadzenie ksiąg parafialnych. Stąd też poznajemy osoby związane z majątkiem, ale niekoniecznie dziedziców S. Przykładowo, w 1753 r. przy chrzcie dziecka Krynickich (ekonomów z Czeluścina) - Izydora Wojciecha - występuje tenutariusz Smolic Stefan Bronikowski, a także posesorzy tej wsi: Bonawentura i Ewa Walknowscy. W latach 60. znajdujemy tu także ekonoma (a raczej ekonomkę) - panią Wiktorię Krynicką oraz małżeństwo Goszczyńskich, których funkcji w zapiskach nie określono.
W 2. poł. XVIII w. właścicielem wsi, a co za tym idzie patronem kościoła został Hilarion (Hilary) Umiński, syn Antoniego i Teresy Rogalińskiej, starosta bielski. W 1774 r. spłacił on 6 tys. złp. zapisane matce jeszcze przez stryja, księdza Józefa Umińskiego (w 1735 r.). W 1784 r. w kościele świętego Stanisława w Poznaniu ochrzczona została córka Hilarego i Franciszki Umińskich - Katarzyna. Rok później dziedzic spłacał jeszcze matkę - Teresę - z drobnych kwot prowizji (zapewne od tzw. dożywocia, etc). Z drugiego związku matki miał on przyrodniego brata - Franciszka Rydzyńskiego. Oprócz Katarzyny, Umińscy mieli jeszcze (co najmniej) dwie córki: Różę Joannę oraz Mariannę a także synów: Nepomucena i Antoniego. Prawdopodobnie w tym okresie Umińscy odnowili dwór we wsi oraz założyli obecny park.
W 1787 r. Hilary wraz ze swoimi siostrami: Katarzyną wdową po Stanisławie Grabskim, 2-o v. żoną Władysława Mazowieckiego oraz Marianną, żona Józefa Domiechowskiego - dokonali podziału majątku. Hilary musiał spłacić siostry kwotą po ok. 57 tys. złp. (nie pisze, czy na głowę).
W 1798 r. Róża wyszła za Józefa Wilkońskiego i zamieszkała w majątku męża - Dłoni. Rok później urodziła się ich córka Franciszka Tekla. Na pocz. XIX w. majątek w Smolicach odziedziczył Nepomucen Umiński. W 1810 r. w Smolicach Katarzyna U. wyszła za Wincentego Niemojewskiego h. Szeliga, syna dziedzica Grabonoga. Nepomucen już w 1817 r. był generałem wojska polskiego. Rok później ożenił się z wdową po niejakim Piotrowskim - Magdaleną z Giembartów, a 29 stycznia 1819 r. urodził się ich syn Jan Nepomucen. Dziecko zmarło kilka dni po ochrzczeniu, dnia 4 lutego. Matka też była wątłego zdrowia; umarła dnia 17 października 1821 r. i pochowana została 2 dni później w miejscowym kościele. Umiński ponownie się nie ożenił. Całkowicie poświęcił się służbie wojskowej, był jednym z głównych dowódców powstania listopadowego. Po upadku powstania prawdopodobnie sprzedał Smolice i udał się na emigrację. Zmarł w 1851 r. w Wiesbaden. Majątkiem przez cały czas zarządzali posesorzy i ekonomowie, m. innymi Rakowscy w latach 30. XIX w. Później majątek nabył Erazm Witold Stablewski h. Oksza, ożeniony z Melanią Wilkońską. Mieli oni sześcioro dzieci: Władysława (1826-1900), Feliksa Erazma (1828-1828), Melanię, Witolda (1830-1868), Tadeusza (1838-1887) i Marię. Ciekawą informację o śmierci Witolda podał dziennik "Czas" z dn. 5 kwietnia 1868 r. Otóż Stablewski był delikatnego zdrowia, a odbywając nocne warty "w koszarach nad bagnami i pełnym wyziewów łożyskiem Tybru" nabawił się gorączki i tyfusu, po czym +.
W 1872 r. wieś Smolice leżała w pow. krobskim i miała 2755 mórg obszaru, w tym 2291 m. ziemi uprawnej. Czysty dochód gruntowy wynosił 3779 talarów. Dziedzicem w tym czasie był Władysław Stablewski, ożeniony z Heleną Taczanowską h. Jastrzębiec. Ta zmarła 8 kwietnia 1875 r., po czym Władysław ożenił się ponownie, z Marią Biegańską h. Prawdzic. Mieli troje dzieci: Erazma (1884-1951), Marię Eleonorę i Melanię, ale urodzonych już po sprzedaży Smolic.
Kolejny właścicielem wsi był Samson von Woller. Smolice razem ze Zdziętawami tworzyły w 1888 r. okręg wiejski, liczący 91 domów i 831 m-ców (w tym Zdz. - 21 domów i 128 m-ców). W ogólnej tej liczbie było 783 katolików i 48 protestantów. Wieś miała swoje 508 ha gruntów, w tym 469 ha ziemi uprawnej. Z kolei folwark Smolice wraz z Ochłodą tworzył okręg dworski, mający 13 domów i 193 m-ców (w tym Ochł. - 2 domy i 39 m-ców) oraz 704 ha gruntów. Na ogólny areał składało się 549 ha ziemi uprawnej, 63 ha łąk i 56 ha lasu. Wielkość "czystego dochodu" podano dla gruntów wiejskich, ale możemy przypuszczać, że na ziemiach majątku wyglądał on podobnie, czyli z 1 ha roli podawano 16,84 marki, z 1 ha łąk - 16,06 m., a z 1 ha lasu - 4,7 marki; razem: 10520,14 marek. Do parafii w tamtym czasie należały wsie: Ochłoda, Pasierby, Smolice, Zabawa i Zdziętawy. Na pocz. XX w. rodzina Woller przebudowała pałac, nadając mu obecną formę.
W 1913 r. właścicielką dóbr rycerskich Smolice była córka Wollera - Helena, zamężna za von Zietena. Oprócz głównego majątku niewielkie dobra we wsi posiadał kościół katolicki. W skład dóbr Heleny v. Z. wchodziły także: Krzekotowice - zarządca W. Bittner, Raschewy oraz Wilkonice pod zarządem Ludwika Spechta, "inspectora" z Wilkonic. Obszar i czysty dochód gruntowy poszczególnych wsi wynosił: S. - 704 ha i 11266 marek, K. - 544 ha i 9013 marek, R. - 251 ha i 2286 marek oraz W. - 392 ha i 6463 marki.
Po wyzwoleniu Polski w 1920 r. Helena von Zieten nie opuściła Polski. Smolice pod jej zarządem miały w 1926 r. 703,79 ha obszaru, w tym 528,79 ha ziemi uprawnej, 50 ha łąk i pastwisk, 100 ha lasów i 25 ha nieużytków. Do podatku gruntowego wykazywano 3748 talarów "czystego dochodu". Majątek specjalizował się m. innymi w hodowli konia szlachetnego półkrwi, ponadto posiadał własną gorzelnię, suszarnię płatków ziemniaczanych oraz elektrownię.
W 1930 r. wieś leżała w pow. gostyńskim i liczyła 1367 m-ców. Majątek hrabiny Heleny von Zieten miał nieznacznie mniejszy obszar - 684 ha. We wsi znajdowało się sporo punktów usługowych, sklepów i warsztatów; tak dużo, że wyjątkowo ich nie wymienimy z racji na objętość tekstu. W latach 1939-43 wieś nosiła nazwę Zieten, a w latach 1943-45 - Zietenfelde. Po 2. wojnie światowej dawne dobra zabrał i rozparcelował Skarb Państwa Polskiego.
Źródła:
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich... 1880-1902;
Teki Dworzaczka (Monografie, Regesty) Biblioteki Kórnickiej P.A.N.;
Słownik Historyczny Ziem Polskich w Średniowieczu, Inst. Historycznego P.A.N.;
Marek Jerzy Minakowski, Wielka genealogia Minakowskiego (Wielcy.pl);
Księga Adresowa Gosp. Rolnych Woj. Poznańskiego, 1926;
Guter=Adreßbuch für die Prowinz Posen, wyd. 2, Lipsk 1913;
Wykaz alfabetyczny wszystkich posiadłości ziemskich w W. Księstwie Poznańskiem, Berlin, 1872;
Księga Adresowa Polski ..., 1930;
Geoportal;
Mapster:
6802 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4269_Kobylin_1944.jpg
11822613 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4269_Kobylin_1940_uniberk_C056975630.jpg
11825288 @ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt) cz. wsch. (Ostdeutschland) /1870 - 1945/
- plik mapy: 4369_(2491)_Jutroschin_nnVbz23_BN_Sygn.ZZK_S-4_155_A.jpg
Wszystkie prawa zastrzeżone!

Opis

Pałac neobarokowo-klasycystyczny. Budynek wzniesiony na planie odwróconej litery "L", fasadą skierowany na płd.-wschód, z korpusem głównym nakrytym dachem łamanym. Na części poprzecznej NW-SE dach dwuspadowy, lub analogiczny jak na korpusie, zakończony od str. północnej dwoma wieżyczkami. Po bokach tej części znajdują się trójkątne wystawki. Pośrodku korpusu nieznaczny ryzalit poprzedzony kolumnowym gankiem dźwigającym balkon. W szczycie ryzalitu fronton z herbem właścicieli. Od str. SE na osi znajduje się duży okrągły podjazd.

Park

Park krajobrazowy z k. XVIII w. o pow. 12,7 ha (wraz z pałacem). Pomiaru dokonaliśmy łącznie z terenem rozciągającym się dalej na płd.-wschód, który zasadniczo nie był już parkiem, lecz łąką. Ale skoro tak ładnie zarosła drzewami... Park zajmuje ok. 2/3 dz. ewid. nr ...2.874/10 o pow. 18 ha, na której od str. wschodniej i zach. znajdują się zabudowania.

Inne

tekst: Marek polskiezabytki.pl 2011